Η ιστορία των γεφυριών του Αιτωλικού

Tο νησάκι του Αιτωλικού επικοινωνεί µε την προς ανατολή και δύση ξηρά µε δύο πολύτοξα πέτρινα γεφύρια µήκους εκάστου περίπου 300 µέτρων και πλάτους 8 µέτρων.

Η ανάγκη κατασκευής πέτρινων σταθερών γεφυριών γίνεται από νωρίς επιτακτική για το νησάκι που βρίσκεται στην καρδιά ενός καταπληκτικού και πλουσιότατου οικοσυστήµατος που περιλαµβάνει ένα σύµπλεγµα λιµνοθαλασσών, τον αειφόρο κάµπο του δέλτα του Αχελώου, και την εξίσου αστείρευτη σε πλούτη λιµνοθάλασσα. Το Αιτωλικό ήδη – από τα προγενέστερα της επανάστασης χρόνια – διέθετε το ένα και µοναδικό στην Ελλάδα εσωτερικό λιµάνι και ένα στόλο από εµπορικά πλοία που του έδιναν ισχυρή ναυτική παρουσία σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.

Όλα τα γεωργικά προϊόντα του κάµπου της Παραχελωίτιδας διακινούνται σχεδόν αποκλειστικά από το λιµάνι του Αιτωλικού. Τα σταθερά πέτρινα γεφύρια που θα διευκολύνουν την επικοινωνία και τη διακίνηση των προϊόντων, του εµπορίου και της ναυτικής του παρουσίας είναι επιτακτική ανάγκη, και ο στόχος κατασκευής τους – αµέσως µετά την απελευθέρωση του Αιτωλικού απ’ τους Τούρκους – είναι κοινή επιθυµία της τοπικής κοινωνίας.

Η διαδικασία αρχίζει το 1836 και καταλήγει το Δεκέµβριο του έτους αυτού, επί Δηµάρχου Κωνσταντίνου Μπέλια στην υπογραφή εργολαβικού συµβολαίου Αιτωλικού και σύµφωνα µε την υπ’ αριθµ.17147 διαταγή της επί των Εσωτερικών Βασιλικής γραµµατείας και προηγούµενη έγκριση της Διοικήσεως Αιτωλίας για την κατασκευή των δύο πέτρινων γεφυριών του Αιτωλικού που θα το συνδέουν µε την ξηρά. Το συµβόλαιο – συµφωνία περιλαµβάνεται στο αρχείο των συµβολαιογραφούντων Ειρηνοδικών Αιτωλικού του 19ου αιώνα που βρίσκεται κατατεθειµένο στην υπηρεσία των ΓΑΚ του Νοµού Αιτωλ/νίας. Ευχαριστώ θερµά την κα Μαρία Μπακαδήµα προϊσταµένη των ΓΑΚ Ν. Αιτωλ/νίας που βρήκε, «αποκρυπτογράφησε» το έγγραφο και µου το έδωσε πριν από χρόνια.

Σηµειώνω ότι – µέχρι τη στιγµή της υπογραφής για τα πέτρινα γεφύρια – και απ’ ότι αναφέρεται στο συµβόλαιο ανάθεσης – φαίνεται ότι το νησάκι συνδεόταν ανατολικά και δυτικά µε κάποιον στενό «πόρο», πρόχειρη ασταθή κατασκευή, η οποία στις άκρες ήταν από πέτρες και ενδιάµεσα και προς το κέντρο µε ξύλα. Βέβαια αυτή η πρόχειρη ή άλλη παρόµοια κατασκευή ή σε καµιά περίπτωση δεν εξυπηρετούσε τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του Αιτωλικού. Επίσης, ίχνη «πόρου» (στενή σε πλάτος διέλευση (µονοπάτι) στη θάλασσα από πέτρες και ξύλα για τη διέλευση ενός ατόµου και µάλιστα µε δυσκολία, υπήρχαν µέχρι πρόσφατα και στην νότια πλευρά του νησιού προς τη νησίδα του Πόρου, ίσως από τη διέλευση να πήρε και το όνοµά της η νησίδα και το εκεί ιχθυοτροφείο. Φυσικά συνεχώς ανακατασκευάζονταν και ενισχύονταν τα «µονοπάτια» αυτά διότι το ρεύµα τα παράσερνε και τα διέλυε.

Το συµβόλαιο – συµφωνία για τα πέτρινα γεφύρια αναφέρει:

Αρ. 94/19.12.1836

Ο Δήµαρχος Αιτωλικού Κων. Μπέλιας συνάπτει συµφωνία κατ’ εντολήν του Δ.Σ. και εν ονόµατι της κοινότητας Αιτωλικού, σύµφωνα µε την υπ’ αριθµ.17147 διαταγή της επί των Εσωτερικών Βασιλικής Γραµµατείας και προηγούµενη έγκριση της Διοικήσεως Αιτωλίας, για την κατασκευή των δυο γεφυρών της πόλεως Αιτωλικού που συνδέουν την πόλη µε την ξηρά εκατέρωθεν. Το έργο αναλαµβάνουν οι εργολάβοι Σπύρος Καράς και Κωνσταντής Βρυώνης υπήκοοι Ιονίου και κάτοικοι Ζακύνθου υπό την επιτήρηση του Μηχανικού του νοµού Αιτωλίας & Ακαρνανίας µε τους εξής όρους:

Η κατασκευή να γίνει µε µεγάλες πέτρες και όσο το δυνατόν ισοµεγέθεις και κατάλληλες σε όλη την εξωτερική περιφέρεια. Οι πέτρες να είναι προσαρµοσµένες µεταξύ τους, να έχουν την απαιτούµενη ισοµετρία και ευθύτητα στο εξωτερικό, να αναπληρώνεται δε το κενό εσωτερικά µε άλλες κατάλληλες πέτρες ώστε να αποβεί πλήρης η γέµιση και επίπεδη η επιφανειακή ευθεία.

Η κατασκευή στα δύο άκρα της πόλης, το ανατολικό και το δυτικό και στα άλλα δύο άκρα της απέναντι ξηράς να είναι συνεχής και να επεκτείνεται έως είκοσι οργιές Βενέτικες αρχίζοντας εκατέρωθεν από τα παλαιά γεφύρια. Η υπόλοιπη κατασκευή να επεκτείνεται αφήνοντας κενά διαστήµατα ανά δυο οργυιές για την δίοδο της θαλάσσης. Η διακεκοµµένη αυτή κατασκευή θα πρέπει να γίνει επίσης µε µεγάλες και αλλεπάλληλες πέτρες και να είναι στερεά και καλοκαµωµένη. Το πλάτος των γεφυριών θα πρέπει να είναι τρεις οργυιές και το ύψος µισή οργυιά πάνω από τη θάλασσα σε καιρό µέτριας αλµύρας.

Οι εργολάβοι υπόσχονται να περαιώσουν την κατασκευή µε την απαιτούµενη στερεότητα αντί του ποσού των 21.300 δρχ. το οποίο θα πληρωθούν σε τέσσερις δόσεις ανάλογα µε την εξέλιξη του έργου, χωρίς να έχουν δικαίωµα να ζητήσουν επιπλέον αποζηµίωση για κανένα λόγο. Υπόσχονται επίσης να εµφανιστούν στο Αιτωλικό µε τέσσερις φορτωτικές λέµβους και µία µικρότερη µέχρι τις 15 Φεβρουαρίου του 1837 και να αρχίσουν τις εργασίες στις 20 Φεβρουαρίου, διαφορετικά θα πληρώνουν ως ποινική ρήτρα 12 δραχµ. για κάθε µέρα καθυστέρησης, εκτός εάν εµποδιστούν να φθάσουν λόγω καιρού, γεγονός το οποίο θα πιστοποιεί ο πρόξενος της Ζακύνθου. Μετά την έναρξη των εργασιών δεν έχουν δικαίωµα αποποίησης ή αναβολής για οποιαδήποτε λόγο µέχρι την αποπεράτωση της κατασκευής.

Ο δήµαρχος Κων/νος Μπελιάς εν ονόµατι της κοινότητας Αιτωλικού υποχρεούται να πληρώσει το ποσόν των 21.300 δρχ. σε τέσσερις δόσεις και οι εργολάβοι είναι αλληλεγγύως υπεύθυνοι για την εκτέλεση της παρούσης συµφωνίας. Επίσης ο δήµαρχος είναι υπεύθυνος να καλέσει τον µηχανισµό της Νοµαρχίας να παρευρεθεί στην έναρξη των εργασιών για όσο χρειαστεί.

Το συµβόλαιο υπογράφουν ο Ειρηνοδίκης Αιτωλικού Κων. Μπέλιας, οι µάρτυρες Γεώργιος Παπασταµατόπουλος και Γεώργιος Πάνου έµποροι και κάτοικοι Αιτωλικού ενώ για λογαριασµό των δύο εργολάβων Σπύρου Καρά και Βρυώνη, οι οποίοι δηλώνουν άγνοια γραµµάτων, υπογράφουν οι Παντελέος Χρυσοπούλης και Αντρέας Παίζης.

Ακολούθως στη σελίδα υποσηµειώνεται η αποπληρωµή των δύο πρώτων δόσεων από το Δήµαρχο Κ. Μπέλια προς τους εργολάβους Σπύρο Καρά και Κώστα Βρυώνη, ήτοι του ποσού των 5.425 δρχ. η κάθε µία, στις 24 Απριλίου 1837 και στις 16 Αυγούστου 1837 αντίστοιχα, υπογράφοντας αντί των εργολάβων την πρώτη φορά ο Ιωάννης Κουρκουµέλης και τη δεύτερη ο Κωνσταντίνος Παλκοσουργιάς.

Με διάταγµα αρ. 30/24 Αυγούστου 1849 του Όθωνα (εφηµερίς της Κυβρνήσεως αρ. 28 σελ. 31) επιτρέπεται στο Δήµο Αιτωλικού να επιβάλει διόδια για τη διέλευση από τα γεφύρια του νησιού. Το σχετικό έγγραφο έχω δηµοσιεύσει πριν από πολλά χρόνια στην εφηµ. ΓΙΟΦΥΡΙΑ Αιτωλικού και αργότερα στα ΝΕΑ Αιτωλικού. Στο άρθρο 1 του διατάγµατος ορίζεται: «Επιτρέπεται εις τον δήµον Αιτωλικού να επιβάλη τα εξής διόδια επί των γεφυρών του Αιτωλικού διαβαινόντων. Δύο λεπτά για έκαστον άτοµο που εξέρχεται ή εισέρχεται από τα γεφύρια, τρία λεπτά για έκαστον µεγάλο ζώο, και ένα λεπτό για κάθε µικρό ζώο. Εξαιρούνται της καταβολής οι εν ενεργεία στρατιωτικοί και πολιτικοί υπάλληλοι της κυβερνήσεως, ο στρατός και οι ίπποι αυτού».

Στο άρθρο 3 του διατάγµατος διαβάζουµε το εξής σηµαντικό: «Τα εκ των ανωτέρω διοδίων εισπραχθησόµενα χρήµατα προσδιορίζονται: Α. Εις την δια λιθίνων θόλων αντικατάστασιν του φθαρέντος ξυλίνου καταστρώµατος της ανατολικής γέφυρας.

Β. Εις την πληρωµήν των όσων οφείλει εισέτι ο δήµος εις την Κυβέρνησιν εκ του χορηγηθέντος αυτώ δανείου µετά των τόκων αυτού.

Γ. Εις την εκτέλεσιν των απαιτουµένων εργασιών προς συντήρησιν αµφοτέρων των γεφυρών και στο άρθρο 5 του διατάγµατος ορίζεται ότι: Τα δια του παρόντος νόµου επιβαλλόµενα διόδια θέλουν διαρκέσει επί οκταετίαν από της δηµοσιεύσεως αυτού».

Agriniowebradio.gr: Ενημέρωση και μουσική όπως θα ήθελες ν΄ακούς

Από τα δύο έγγραφα µπορούµε να συµπεράνουµε τα εξής:

Από την πληρωµή των δόσεων (οι δύο πληρώθηκαν µέσα στο 1837) φαίνεται ότι το έργο κατ’ αρχήν προχώρησε πολύ γρήγορα. Η ταχύτητα αυτή λογικά αφορά τη θεµελίωση των γεφυριών στις τέσσερες άκρες (ανατολική και δυτική του νησιού και της ξηράς)όσο όµως προχωρούσε η δοµή στο µέσον όπου η λιµνοθάλασσα ήταν βαθιά και η ροή των νερών πιο ισχυρή, η κατάσταση δυσκόλευε. Φαντάζοµαι λοιπόν – από αυτά που µας πληροφορεί το διάταγµα του Όθωνα – ότι ένα µέρος τουλάχιστον του ανατολικού γεφυριού, υπολογίζω στο µέσον του, θα πρέπει να «παραδόθηκε» από τους εργολάβους µε ξύλινη δοµή: οι δυο άκρες πέτρινες και ένα µέρος στο µέσον γεφύρωνε µε µεγάλα πλατιά ξύλα. Δηλ. το έργο – µε βάση τους όρους του συµβολαίου – «παραδόθηκε» ηµιτελές. Για να έχουµε αυτό το αποτέλεσµα δύο κύριοι λόγοι τότε θα υπήρχαν: Να µη µπορούσε ο δήµος να πληρώσει άµεσα τις δόσεις στους εργολάβους, µε αποτέλεσµα αυτοί να εγκαταλείψουν το έργο που σηµαίνει ότι παρέδωσαν το ένα γεφύρι (το δυτικό) ίσως έτοιµο, και το ανατολικό ηµιτελές µε πρόχειρη ξύλινη γεφύρωση, η οποία έγινε είτε από τους ίδιους τους εργολάβους, είτε από το δήµο µετά την εγκατάλειψη του έργου. Ο δεύτερος λόγος είναι τεχνικός: Υπήρξε τεχνική αδυναµία (που µπορεί να οφείλονταν σε διάφορους παράγοντες) από την πλευρά των εργολάβων να προχωρήσουν την πέτρινη διαδροµή έτσι αποτελείωσαν µε ξύλινη γεφύρωση και έφυγαν. Η δεύτερη τούτη εκδοχή – κατά την άποψή µου – µάλλον δεν ευσταθεί, πιθανότερος λόγος είναι ο οικονοµικός, αν υπήρχαν τα χρήµατα το οποίο πρόβληµα θα λυνόνταν, άλλωστε και η προσφυγή του δήµου στην κεντρική εξουσία µε αποτέλεσµα το Βασιλικό διάταγµα για διόδια σ’ αυτό το συµπέρασµα µας οδηγεί.

Επίσης από τα δύο έγγραφα συνάγεται ότι το έργο ήταν από κάθε άποψη καθαρά δηµοτικό. Από το ύψος των διοδίων φαίνεται ότι το κόστος (21.300) για την κατασκευή του έργου ήταν για εκείνη την εποχή τεράστιο, αυτό από την άλλη αποδεικνύει την οικονοµική ισχύ και προοπτική του δήµου ο οποίος προχωρά στη σύναψη δανείου και αποπληρώνει µε τους τόκους στο ακέραιο το κόστος του έργου. Σηµειώνω ότι τα διόδια τα πλήρωναν – στο συντριπτικό ποσοστό τους- οι κάτοικοι του Αιτωλικού διότι αυτοί µπαινόβγαιναν, ελάχιστοι ήταν τότε οι διερχόµενοι από άλλες περιοχές, το δε δηµόσιο είχε ελεύθερη διάβαση. Επίσης το έργο της τελειωτικής πέτρινης κατασκευής των πρώτων γεφυριών του Αιτωλικού θα πρέπει να τελειοποιείται µέσα ή λίγο µετά την οκταετία των διοδίων δηλ. 1849-1859. Τα γεφύρια διευρύνθηκαν στο σηµερινό πλάτος τους το 1882-1885 επί δηµάρχου Επαµ. Μπέλια και κυβερνήσεως Χ. Τρικούπη, οπότε έγινε τότε και η περιµετρική του νοτίου τµήµατος του νησιού.

Το 2001, µετά την έκδοση της εφηµ. «ΝΕΑ του Αιτωλικού», ζώντας την ραγδαία φθορά του και την αδιαφορία της τοπικής διοίκησης για το µοναδικό (λόγω του µεγέθους και της θέσης του) στην περιοχή αλλά και στην Ελλάδα αρχιτεκτόνηµα, αλλά και της τεράστιας σηµασίας του ως έργου ανάπτυξης για όλη την περιοχή του κάτω Αχελώου (Παραχελωίτιδα, Οινιάδες, Ξηρόµερο) και µετά την απαντητική επιστολή σε προηγηθείσα επιστολή µου προς τον Υπ. Πολιτισµού Ευάγ. Βενιζέλο, υπέβαλα σχετική αίτηση αναγνώρισης των γεφυριών ως µνηµείων νεότερου πολιτισµού µας προς το ΥΠ.ΠΟ. Την αίτηση στήριξα και προφορικά υπερασπιζόµενος τα γεφύρια αφού παραβρέθηκα προσωπικά (µετά από σχετική πρόσκληση που µου έγινε ως ο αιτών τον χαρακτηρισµό τους) και ρωτήθηκα για την ιστορική διαδροµή και αξία τους, στην σχετική σύσκεψη του ΚΑΣ που αφορούσε την απόφαση αναγνώρισής τους. Έτσι τα γεφύρια του Αιτωλικού µε οµόφωνη απόφαση του ΚΑΣ αναγνωρίστηκαν «ως «ιστορικά και διατηρητέα µνηµεία που χρειάζονται ειδική κρατική προστασία, διότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Αποτελούν αξιόλογο δείγµα τεχνικού έργου υποδοµής του τέλους του 19ου αιώνα και είναι άρρηκτα συνδεδεµένα µε τις µνήµες των κατοίκων της περιοχής, εφόσον διευκόλυναν την επικοινωνία τους για όλες τις αγροτικές και κοινωνικές δραστηριότητες». Την απόφαση υπογράφει ο τότε Υπουργός Πολιτισµού Ευάγγελος Βενιζέλος. Σηµειώνω ότι η απόφαση αναγνώρισης κοινοποιήθηκε σε 10 αρµόδιους Φορείς για την διαφύλαξη και την συντήρηση των γιοφυριών, µεταξύ των οποίων και η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Δυτ. Ελλάδος. Δυστυχώς και παρά τις αγωνιώδεις προσπάθειές µας (επιστολή στην αρµόδια Εφορία και κοινοποίηση σε όλους τους αρµόδιους Φορείς και την Νοµαρχία (νοµάρχης Δ. Σταµάτης) και τις διαβεβαιώσεις περί φροντίδας και επιστασίας της Αρµόδιας για το µνηµείο 2ης Εφορίας Νεώτερων Μνηµείων της Πάτρας, οι Τεχνικές Υπηρεσίες της τότε Νοµαρχίας αποκλειστικά σχεδίασαν, εκπόνησαν και υλοποίησαν το επαίσχυντο και άτεχνο έργο της τσιµεντένιας τετράγωνης «καµπούρας» στην άκρη του Ανατολικού Γεφυριού προκαλώντας µεγάλη ζηµιά στην υποδοµή, την στατική και την αρχιτεκτονική του εικόνα και θέτοντάς το σε κίνδυνο κατάρρευσης. Οι επιστολές και το σχετικό ρεπορτάζ µε φωτογραφίες είναι δηµοσιευµένα στην εφηµ. ΝΕΑ του Αιτωλικού.

Το 2008 και µετά από ζηµιές που σηµειώνονται στο ανατολικό γεφύρι λόγω του έργου της Νοµαρχίας και της ανεξέλεγκτης διέλευσης βαρέων οχηµάτων προβαίνουµε µε την Πολιτιστική Εταιρεία «Αιτωλικό εν Πολιτισµώ» σε νέες παρεµβάσεις στο ΥΠ.ΠΟ. µε αποτέλεσµα να αποσταλεί έγγραφο προς την αρµόδια 2η Εφορία Πατρών. Η Εφορία στέλνει µηχανικούς της υπηρεσίας της και διενεργούν αυτοψία στα γεφύρια. Οι µηχανικοί παρατηρούν και καταγράφουν όλες τις ζηµιές από την διέλευση των βαρέων οχηµάτων και τελικά η Υπηρεσία προτείνει και αποφασίζεται η απαγόρευση διέλευσής τους από τα γεφύρια αλλά και η επιβολή υποχρεωτικής απόστασης περίπου 15 µέτρων ανάµεσα στα ελαφρότερου βάρους αυτοκίνητα που διέρχονται από τα γεφύρια. Η απαγόρευση αυτή ισχύει ακόµη και σήµερα.

Η επιδίωξη και τελικά η αναγνώριση των γεφυριών ως πολιτιστικού µνηµείου είχε και έχει στόχο την εξασφάλιση της θεσµικής οµπρέλας για την σωτηρία, την συντήρηση και την προβολή τους, την προβολή της πολιτιστικής κληρονοµιάς.

Η κατασκευή των γεφυριών – και µάλιστα στις τότε συνθήκες: σχεδόν αµέσως µετά την απελευθέρωση του Αιτωλικού από τους Τούρκους, (πέρα από τις προφανείς ανάγκες του Αιτωλικού) αποτέλεσε για πάρα πολλά χρόνια (επιτρέψτε µου να ισχυριστώ: ως και πρόσφατα) το µοναδικό µεγάλο έργο ανάπτυξης στην περιοχή της Αιτωλίας. Και το σηµαντικότερο: το έργο ήταν ΔΗΜΟΤΙΚΟ, αφού καθ’ ολοκληρία το πλήρωσαν, µε όποιον τρόπο, οι δηµότες – κάτοικοι του Αιτωλικού.

Στο διάβα του χρόνου και συνθήκες ακραία δύσκολες τα γεφύρια κράτησαν στις πλάτες του και «στήριξαν» όλη την πολιτιστική, κοινωνική, παιδευτική, γεωργική, αστική και γενικότερα την επικοινωνία και την οικονοµική ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής του κάτω Αχελώου.

Τονίζω άλλη µια φορά τις επώδυνες συνθήκες µέσα στις οποίες αποφασίστηκε και εκτελέστηκε το έργο και τις τεράστιες δυσκολίες λόγω του µήκους και της θέσης του. 300 µέτρα από τη µια και περίπου 350 από την άλλη θεµελίωση στο ποιο ισχυρό – λόγω της ορµητικής διακίνησης των νερών – σηµείο της λιµνοθάλασσας.

Τα γεφύρια αποτελούν ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά και αντιπροσωπευτικά δείγµατα αρχιτεκτονικής της εποχής εκείνης αλλά και από τα πλέον σηµαντικά επικοινωνιακά και αναπτυξιακά έργα που έγιναν στο νοµό από συστάσεως του Ελληνικού κράτους.

Από συναισθηµατικής άποψης για τους Αιτωλικιώτες και γενικότερα για τους ντόπιους – είναι πραγµατικά πολύτιµα: είναι πληµµυρισµένα µε δάκρυα, αγωνίες, θλίψεις, µελαγχολίες, αγώνες, χαρές, έρωτες, αναµνήσεις ζωής, της ζωής των προγόνων, της ζωής όλων µας…

Σύρος Κοτσάφτης
Περιοδικό «Τα Αιτωλικά»

aixmi-news.gr