«Ζήλωτες, Στάρετς και Αγαθάγγελοι»

Γράφει ο Ηλίας Ντζάνης

«Εμνήσθημεν ημερών αρχαίων» με τα όσα διαβάζουμε τον τελευταίο καιρό στα έντυπα και ηλεκτρονικά  ΜΜΕ, όπως και με αυτά που ζούμε καθημερινά στα πολιτικά δρώμενα της χώρας μας.  Είχαμε, δεν είχαμε στη σύγχρονη εποχή μας βλέπουμε κι αυτό το φαινόμενο με προφήτες, σωτήρες και θεόσταλτους ¨κριτές¨ των δημοσίων θεμάτων. Μπορεί κάποιοι να διαφωνήσουν με τον τίτλο της σημερινής μας επικοινωνίας. Απολογούμενοι όμως σημειώνουμε προεισαγωγικά, πως οι όροι αυτοί δεν αφορούν πρόσωπα, αλλά καταστάσεις. Απλά, κοινωνούμε τις σκέψεις μας περισσότερο ως ερωτηματικά, γιατί   με την «κοντινή» μας ματιά βλέπουμε, ότι έχουμε μία ανάδυση από το παρελθόν φαινομένων, που παρουσιάστηκαν σε δύσκολες ιστορικές περιόδους όπως κατά την εποχή του Χριστού, τη Βυζαντινή περίοδο, την Οθωμανική Σκλαβιά αλλά και στα Νεώτερα Μετεπαναστατικά Χρόνια της Ιστορία μας.  Σε οποιοδήποτε Ελληνικό Λεξικό ή Εγκυκλοπαίδεια μπορεί ο κάθε αναγνώστης να βρεί τη σημασία αυτών των όρων και τα αντίστοιχα γεγονότα όπως και τον ιστορικό περίγυρο μέσα στον οποίο εμφανίστηκαν.*

*Ζηλωτής: ΘΡΗΣΚ/= ακραίος και φανατικός υποστηρικτής θρησκευτικού δόγματος. Στάρετς: ΕΚΚΛΗΣ/=πνευματικός σύμβουλος, συνήθως καλόγερος ή ερημίτης της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ρωσ.starets, (ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ Της ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ- Εκδ., Ακαδημία Αθηνών.) Αγαθάγγελος: Όνομα το οποίο φέρει συλλογή χρησμών, που άρχισε όπως φαίνεται να κυκλοφορεί από τα μέσα του 18^ου αιώνα εις άπειρα αντίγραφα….. ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ:….Ιερώνυμος Αγαθάγγελος, ομολογητής, Ιερομόναχος της του Μεγάλου Βασιλείου τάξεως, γεννημένος εν Ρόδω της Ροδονήσου, τω….τω ΑΣΟΘ έτει -1279- …κ.α – ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΕΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ¨ΗΛΙΟΥ¨.

Εμείς με βάση αυτές τις πληροφορίες βρήκαμε κάποιες αναλογίες αυτών των φαινομένων με τη σημερινή ιστορική πραγματικότητα της χώρας μας. Γιαυτό και θέλουμε να αναδείξουμε αυτή την υφέρπουσα στη κοινωνία μας κατάσταση και να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον του απλού ανθρώπου για καλύτερη θέαση των σημερινών γενομένων στην καθημερινή μας ζωή. Ξεκινάμε λοιπόν με λίγα ιστορικά στοιχεία:

-Τον 1^ο μ.Χ. αιώνα, περίπου κοντά στα χρόνια του Χριστού, εμφανίστηκε στην Ιουδαία  το κίνημα  των ζηλωτών, το οποίο κατεστάλη με τρόπο τραγικό για τους  πρωτεργάτες και οπαδούς του κινήματος αυτού, αλλά στη συνέχεια και για την ίδια την Ιουδαία. Κίνημα με το ίδιο όνομα  επανεμφανίζεται ιστορικά κατά την Βυζαντινή περίοδο, τον 14^ο αιώνα (1342-1350), με κέντρο τη Θεσσαλονίκη. Το ίδιο άσχημο τέλος είχε και το κίνημα αυτό, προκαλώντας μάλιστα σημαντικούς τριγμούς και στην ίδια την αυτοκρατορία ή με ό,τι από αυτή απέμεινε.

– Στη Βυζαντινή εποχή, θεοκρατούμενη ή καισαροκρατούμενη δεν έχει και τόσο σημασία, υπήρξε μια μεγάλη περίοδος,  όπου η απόσυρση αρχόντων και απλών ανθρώπων σε μοναστήρια είχε πάρει ευρεία έκταση. Το γεγονός αυτό είχε κατά τους ιστορικούς μεγάλη, και μάλιστα αρνητική, επίδραση στην μετέπειτα εξέλιξη όχι μόνο της κοινωνίας με πλούσιες μονές και φτωχούς εξαρτημένους από αυτές πολίτες,  αλλά και της ίδιας της αυτοκρατορίας. Ποιος θα υπερασπίζονταν την αυτοκρατορία? Μόνο οι μισθοφόροι?

– Στα  μέσα του 15^ου αιώνα και λίγο πρίν την άλωση της Πόλης, ορισμένοι παράγοντες του μοναχισμού και της Εκκλησίας συμμάχησαν και με τον εκπρόσωπο της κοσμικής-αυτοκρατορικής εξουσίας Μεγάλο Δούκα, Λουκά Νοταρά, που προτιμούσαν το τούρκικο φακιόλι από την παπική τιάρα. Το τι επακολούθησε είναι γνωστό.

– Η άλωση  της Πόλης στη συνέχεια και η βαριά και μακροχρόνια υποδούλωση των χριστιανικών λαών στους Οθωμανούς έδωσε καινούργιο βάρος στο «ομόθρησκο και ομόπιστο» και, κυρίως, δημιούργησε μεγάλη ελπίδα για απελευθέρωση όλων των βαλκανικών λαών από το τύραννο της Ανατολής.

-Τα προνόμια όμως του Σουλτάνου προς το Πατριαρχείο, τον Κλήρο και τις μονές με τα μετόχια τους δημιούργησαν μια νέα κατάσταση στις θρησκευτικές,  κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ των λαϊκών και του Κλήρου, στη σχέση των μοναστηριών και των τοπικών κοινωνιών, καθώς και μεταξύ των αυτών των ίδιων των κοινωνικών ομάδων των υπόδουλων λαών. Σήμερα ίσως να μην μπορούμε να εκτιμήσουμε το βάθος αυτών των αλλαγών και τις συνέπειές τους στη διάρκεια της δουλείας  του «γένους». Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε πώς στους αιώνες της μεγάλης σκλαβιάς και των τραγικών συνεπειών της στο πολύ κόσμο, εμφανίστηκαν και φαινόμενα καλλιέργειας  δουλοφροσύνης και δουλοπρέπειας τόσο από κληρικούς, όσο και από λαϊκούς προύχοντες. Οι φτωχοί ραγιάδες ζούσαν με την αβέβαια ελπίδα της ανάστασης του γένους ή έπρεπε να αλλαξοπιστήσουν για να επιβιώσουν.

– Είναι ιστορικά διαπιστωμένο πώς στη περίοδο της Τουρκοκρατίας ξένες δυνάμεις, υπόγεια δρώντας, διακινούσαν ιδέες και μύθους, που εξυπηρετούσαν    αλλότρια προς τη πίστη και το έθνος μας συμφέροντα εκμεταλλευόμενες κυρίως την ορθόδοξη πίστη του ελληνικού λαού και το βαθύ σκοτάδι της άγνοιάς του πάνω στη διεθνή κατάσταση. Έτσι είχαμε περιφερόμενους, κατά δήλωση μοναχούς, στάρετς, που καλλιεργώντας τον φόβο και την αβεβαιότητα για το μέλλον στον αγράμματο κόσμο, κατάφεραν να μας «προσφέρουν» μερικούς αιώνες σκλαβιάς στους Τούρκους, αφού ήταν θέλημα θεού να τιμωρηθούν οι χριστιανοί για τις αμαρτίες τους και θα έπρεπε να υπακούν αδιαμαρτύρητα στον νέο βασιλιά – σουλτάνο, διάδοχο των βυζαντινών. Θυμηθείτε: «ήτανε θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει».

– Θρησκευτικοπολιτικά φαινόμενα με ευρεία διάδοση και ισχυρή επίδραση στο λαϊκό φρόνημα σημειώνονται με τη μαζική εμφάνιση του «Αγαθάγγελου» (Σημ.:Το πρωτότυπο κείμενο μπορείτε ακόμη και σήμερα να το βρείτε στο διαδίκτυο), ενός προφητικού κειμένου με το οποίο κατακλύστηκε η ελληνική χερσόνησος κατά τον 18^ο  και 19^ο αιώνα. Για την πατρότητα αυτού του κειμένου υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Η μία άποψη υποστηρίζει πως το αρχικό κείμενο του «Αγαθάγγελου» πρωτογράφτηκε στη Μεσσήνη της Ιταλίας το 1279 μ.Χ. μεταφράστηκε στα ιταλικά και μετά πάλι στα ελληνικά, ενώ κατά μία δεύτερη εκδοχή το κείμενο αυτό γράφτηκε από τον λόγιο κληρικό Θεόκλητο Πολυειδή (1698-1759) πολύ αργότερα, στις αρχές ή τα μέσα του 18^ου αιώνα. Σημασία τελικά έχει το ό,τι  μέσα σε λίγα χρόνια  ελληνική χερσόνησος πλημμύρισε από αντίτυπα των προφητειών του  Αγαθάγγελου που μας προφήτευε, ότι θα μας σώσει το ξανθό γένος, αποθέτοντας τις ελπίδες του κοσμάκη στο μεγάλο ομόδοξο έθνος. Και πράγματι η μεγάλη αλληλεγγύη και βοήθεια φάνηκε λίγο αργότερα, το 1770, στα Ορλωφικά. Ο νοών, νοείτω. Έμειναν όμως τα βιβλία του Αγαθαγγέλου να αποκοιμίζουν τον ελληνικό λαό για πολλά – πολλά χρόνια, ίσως ακόμα μέχρι και σήμερα.

– Δεν θα πρέπει να μείνει έξω από αυτή τη μικρή ιστορική αναφορά, παρά την πικρή της γεύση, και η «Πατρική Διδασκαλία» του πατριάρχη Ιεροσολύμων  Άνθιμου, όπως και η απάντηση στο κείμενο αυτό του Αδαμάντιου Κοραή με την «Αδελφική Διδασκαλία». Τα δύο αυτά κείμενα, παρ΄ όλες τις περιπέτειες των πρωτοτύπων, αξίζει να διαβαστούν για να γνωρίσουμε καλύτερα «τα μαρτύρια» αυτού του λαού και να είμαστε πολύ προσεκτικοί στην αποδοχή συμβουλών από κάθε αυτόκλητο σωτήρα. (Υπάρχει μία πολύ καλή έκδοση του 1949 και με τα δύο κείμενα σε επιμέλεια του Γ. Βαλέτα, εκδ. ΠΗΓΗΣ, Αθήνα.).

-Πολύ αργότερα, μετά την απελευθέρωση, εμφανίζεται και ο Παπουλάκος, πρώην κρεοπώλης και μετέπειτα μοναχός, προξενώντας μεγάλη αναταραχή και διχασμό στους χριστιανούς του Ελληνικού χώρου. (Σημαντική διευκρίνηση: στη δική μας περιοχή κυκλοφορούσαν και διδαχές αναφερόμενες στον Παπουλάκη, δηλαδή τον Κοσμά τον Αιτωλό, που ο απλός κόσμος λόγω της εικόνας Του τον αποκαλούσε Παππουλάκη, δηλαδή μικρόσωμο παππά. Καμμία σχέση δεν είχε και δεν έχει ο μεγάλος διδάχος και Άγιος της Εκκλησίας, του έθνους και των γραμμάτων Κοσμάς ο Αιτωλός με τον μοναχό Παπουλάκο.)

Δεν θα συνεχίσω άλλο γιατί, αυτή η παρουσίαση δεν έχει σκοπό να κάνει ιστορική ανάλυση του φαινομένου. Επίσης, δεν θέλω να αναφερθώ στα από πολλούς ιστορικούς αναφερόμενα για τις σχέσεις μερίδας του κλήρου με τον Τούρκο δυνάστη. Και το κάνω κυρίως από σεβασμό και ευγνωμοσύνη στην πλειάδα ιερωμένων, που έπαιξαν όχι μόνο καθοριστικό ρόλο στην επανάσταση του γένους αλλά έδωσαν μαζί με τον απλοϊκό γραικό και τη ζωή τους για την ανάσταση αυτού του λαού.  Φαίνεται όμως – και επαναλαμβάνω όπως αναφέρεται στα μέσα ενημέρωσης – πως κάποιοι, ελπίζω ελάχιστοι,   επιχειρούν να αναλάβουν άλλους ρόλους, κοσμικούς, πέρα από τη πνευματική καθοδήγηση, στο όνομα της διάσωσης της πίστης και της πατρίδας από διαφόρους κινδύνους. Απλά θύμισα πολύ λίγα ιστορικά καταγεγραμμένα γεγονότα και θρησκευτικοπολιτικά  μεσσιανιστικής υφής μορφώματα, για να βγάλει ο κάθε αναγνώστης τα συμπεράσματά του και κυρίως, ανατρέχοντας σε σχετική βιβλιογραφία, να βρεί περισσότερες πληροφορίες για τις συνθήκες, τα πρόσωπα και τις συνέπειες αυτών των γεγονότων και καταστάσεων.  Είναι φυσικό βέβαια, τα ιστορικά αυτά φαινόμενα να δημιουργούν σε κάθε άνθρωπο συνειρμούς με ανάλογα επίκαιρα γεγονότα. Προσωπικά δεν θέλω να πιστέψω ως αληθινά όσα δημοσιεύονται τελευταία  για το ρόλο κάποιων μοναστηριών και ρασοφόρων (όχι κανονικών  εκκλησιαστικών παραγόντων νομίζω) στη διαμόρφωση πολιτικών κομμάτων. Αν δούμε όμως καλόπιστα την κατάληξη των ανωτέρω αναφερομένων θρησκευτικοπολιτικών κινημάτων και τις συνέπειές τους στη ζωή του έθνους μας, θα διαπιστώσουμε πως ο λαός μας  πλήρωσε ακριβά τη αφελή πίστη του σε αυτά. Συνακόλουθα λοιπόν, δεν μπορούμε να κλείσουμε και τα μάτια μας σε όσα συμβαίνουν σήμερα γύρω μας.

Η επίκληση από διαφόρους  πατερικών κειμένων ή ευλογιών και γενικά η εικόνα που σήμερα βλέπουμε να αναδύεται, αφού διέγραψε μια αδιαφανή διαδρομή, φρονώ, πως όχι μόνο δεν είναι  σύμφωνη με τις διακηρύξεις και θέσεις της εκκλησιαστικής ηγεσίας, αλλά είναι για τον πολύ κόσμο και αντίθετη  με τις θυσιαστικές παραδόσεις κλήρου και λαού απέναντι στη πατρίδα μας. Οι καινούργιοι στάρετς, που ξεφύτρωσαν  μέσα στη δίνη της οικονομικής και επιδημιολογικής κρίσης, βρήκαν πρόσφορο έδαφος στην  ευσέβεια του ελληνικού λαού και καλλιέργησαν τον φόβο απέναντι στο άγνωστο, την επιστήμη και την πρόοδο επικαλούμενοι προφητείες και άσχετα θρησκευτικά κείμενα, όπως και κηρύγματα φανατικών ιερωμένων και θεολογούντων λαϊκών. Όλοι θυμόμαστε, πώς, σχετικά πρόσφατα στη περίοδο της πανδημίας, μοναχοί από μονές του Αγίου Όρους – έτσι οι ίδιοι λέγανε – περιέρχονταν περιφερειακά ΜΜΕ και ανέπτυσσαν «θεόπνευστες» απόψεις για τα εμβόλια, τα  μικροτσίπς, τα μαγνητικά πεδία, τα εμβρυοπαράγωγα. και άλλα «σατανικής έμπνευσης» προϊόντα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ευθύνη για την προβολή αυτών των θεωριών έχουν και αυτοί που τους φιλοξενούσαν στα ΜΜΕ. Πρόσωπα και γεγονότα, θεωρίες συνομωσίας και ¨μαρτυριών¨ δημιούργησαν ένα κλίμα που επηρέασε ακόμα και συνετούς ιερωμένους, που έφτασαν στο σημείο να δογματίζουν για ιατρικά και τεχνολογικά θέματα, αλλά και στο ασύγγνωστο ατόπημα να χαρακτηρίζουν μασκαράδες (από τη λέξη μάσκα) τους χριστιανούς που ακολουθούσαν τις υγειονομικές οδηγίες της επίσημης πολιτείας και των ειδικών. Νομίζω όμως, πως το χειρότερο εκκλησιαστικά ήταν το γεγονός ότι ορισμένοι ιερωμένοι ανήγαγαν την Παναγία και τους Αγίους σε «θαλαμοφύλακες των ναών», αφού όπως διακήρυτταν οι Άγιοι και η Παναγία δεν επέτρεπαν την είσοδο των ιών και των μικροβίων στον ιερό χώρο των ναών. Νομίζω πως όλοι τα θυμόμαστε αυτά. Έτσι μας προέκυψαν θεοσεβούμενοι ιερωμένοι υποκαθιστώντας τους επιστήμονες επί παντός θέματος, υποκινητές του αντιεμβολιαστικού κινήματος κ.ο.κ.ε. παρασύροντας τους απλούς ανθρώπους σε θέσεις που παραπέμπουν στο μεσαίωνα.

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο λοιπόν και συνεργιστικά με την δεκαετή οικονομική κρίση  δημιουργήθηκε ένα κοινωνικό υπόστρωμα φόβου και δυσπιστίας προς όλες τις αρχές, κοσμικές και εκκλησιαστικές,  προσφέροντας παράλληλα τη ζύμη για πολιτική έκφραση μέσω της δημιουργίας κομματικών σχηματισμών. Ελπίζω και το επαναλαμβάνω χωρίς την κάλυψη ή την βοήθεια των νόμιμων ιερωμένων. Αντίθετα προς τους ισχυρισμούς των πρωτεργατών των κινήσεων αυτών, και αυτό δημιουργεί μεγάλη ελπίδα για τα επιγενόμενα,  φτάσαμε στην ανάγκη να καταγγέλλονται από μητροπολίτες και μυαλωμένους ιερωμένους οι απόπειρες εμπλοκής της Εκκλησίας σε αυτά τα πρωτόγνωρα(?) πράγματα, δηλαδή σε υπόγειες διασυνδέσεις, επιρροές, αλλότρια συμφέροντα κ.ο.κ.ε., που και αυτά διαψεύστηκαν διαρρήδην και επίσημα. Μερικοί βέβαια ιερωμένοι σιωπούν. Και αυτό δεν είναι καλό σημάδι. Οι ηγέτες στα δύσκολα φαίνονται, όπως και οι πραγματικά ορθοτομούντες την Θεία Αλήθεια.

Εμείς στη μικρή αυτή παρέμβαση σταθήκαμε, με αφορμή τα όσα γράφονται στο τύπο, στα φημολογούμενα δηλαδή, για τις σχέσεις και τις επιρροές εκκλησιαστικών παραγόντων στα πολιτικά δρώμενα της πατρίδας μας σήμερα. Δεν είναι πλεονασμός όμως να ξανατονίσουμε, πως  είναι προς τιμήν του Αρχιεπισκόπου, όπως και άλλων φωτισμένων ιεραρχών που αποδοκίμασαν με παρρησία τις απόπειρες αυτές, γιατί, ηθελημένα ή αθέλητα καλοπροαίρετα ή όχι, οι πρωτεργάτες της κίνησης αυτής επικαλούμενοι τις ευλογίες της Εκκλησίας και του Αγίου Όρους, διχάζουν τον πιστό λαό και δημιουργούν κλίμα απομάκρυνσης από την Εκκλησία και την Ορθόδοξη Πίστη. Με αυτή τη παρατήρηση και με το νού στη λαϊκή σοφία πως, ή παππάς  – παππάς ή ζευγάς – ζευγάς, ολοκληρώνω την σημερινή μας επικοινωνία θέτοντας ένα ρητορικό ερώτημα προς όλους μας:

– Οι ηγέτες της Εκκλησίας μας είναι λιγότερο μορφωμένοι θεολογικά? είναι λιγότερο Ορθόδοξοι? είναι λιγότερο πιστοί? είναι λιγότερο Έλληνες? είναι λιγότερο πληροφορημένοι για τα εθνικά μας θέματα? Συγκριτικά με τους περιφερόμενους στα ΜΜΕ ρασοφόρους?

Εύχομαι η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, που πριν λίγες μέρες γιορτάσαμε, να ανοίξει φωτισμένους ορίζοντες σε όλους μας.

Αγρίνιο 6-6-23   Ηλίας Ντζάνης,