Πώς επανέρχεται η εκτροπή του Αχελώου-αναθεωρούνται τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών

Από την Γενική Δ/νση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού, Περιβάλλοντος & Υποδομών, Δ/νση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού και ειδικότερα το Τμήμα Υδροοικονομίας, αναρτήθηκαν οι παρατηρήσεις και Προτάσεις επί των αναρτημένων προσχεδίων της 2ης Αναθεώρησης Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών χωρικής αρμοδιότητας Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας στα Υδατικά Διαμερίσματα EL01, EL02 και EL04 καθώς και στο EL08 Θεσσαλίας στο πλαίσιο της δημόσιας Διαβούλευσης.

Να τονιστεί πως σήμερα Τετάρτη 22 Νοεμβρίου απο το πρωί, πραγματοποιείται στο Μεσολόγγι(αίθουσα εκδηλώσεων Π.Ε. Αιτωλοακαρνανίας)  εκδήλωση διαβούλευσης της 2ης Αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΛΑΠ) στη Δυτική Στερεά. Η 2η Αναθεώρηση αφορά σε όλα τα υδατικά διαμερίσματα της χώρας.

Οι παρατηρήσεις της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας ειδικότερα για τη Θεσσαλία, έχουν τη δική τους ιδιαίτερη σημασία, μιας και αφορούν στην εκτροπή του Αχελώου, που ξεκάθαρα επιχειρείται μέσα από τα σχετικά προσχέδια που τέθηκαν προς διαβούλευση.

Οι συνολικές παρατηρήσεις της Περιφέρειας ΕΔΩ

Ειδικότερα τώρα, οι παρατηρήσεις της ΠΔΕ σχετικά με τα έργα εκτροπής 250 εκ. κμ από τον Αχελώο προς τη Θεσσαλία με επανασχεδιασμό του φράγματος της Συκιάς, προσχέδια EL04 και EL08, αναφέρουν αναλυτικά:

Προσχέδιο του ΥΔ EL08 Θεσσαλίας

Στο προσχέδιο του ΥΔ EL08 Θεσσαλίας τις σελίδες 279 έως 294 ΚΕΦ 9.2.4 Ανάλυση και αντιμετώπιση ελλείμματος υδατικών πόρων στο ΥΔ της Θεσσαλίας – Προτεινόμενα Μέτρα, γίνεται μια ανασκόπηση του αρχικού ΣΔΛΑΠ ΥΔ08 Θεσσαλίας του 2014 της 1ης αναθεώρησης του 2017 και συγκριτικό αυτών με το προσχέδιο της 2ης αναθεώρησης και όσον αφορά την καλλιεργήσιμη έκταση, τις αρδευτικές ανάγκες, τις διαθέσιμες ποσότητες ύδατος και τα έργα ταμίευσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ποιοτικής και ποσοτικής έλλειψης νερού.
Υποστηρίζεται ότι οι Καλλιεργήσιμες αρδευόμενες εκτάσεις (σελ. 283, Πίνακας 9-7) σύμφωνα με νεότερα στοιχεία του ΟΠΕΠΕΚΕ (2021) ανέρχεται πλέον σε 2.800.000 στρ αντί περίπου 2.500.000 στρεμμάτων που θεωρούνταν στα προηγούμενα δύο σχέδια ήτοι αυξημένη κατά περίπου 300.000 στρ. ή περίπου 11%). Το γεγονός αυτό προκαλεί μία αύξηση αναγκών νερού κατά 13.2% σε σχέση με τα 2 προηγούμενα Σχέδια. Το γεγονός αυτό προκαλεί μία αύξηση αναγκών νερού κατά 13.2% σε σχέση με τα 2 προηγούμενα Σχέδια. Δεδομένου ότι υπάρχει διαφορά στην έκταση που δίνουν ότι αρδεύουν οι ΤΟΕΒ, με αυτή των στοιχείων του ΟΠΕΚΕΠΕ συμπεραίνεται ότι στην έκταση περιλαμβάνεται η ελλειμματική άρδευση ή/και οι αγραναπαύσεις και εκτιμάται η ελλειμματική άρδευση σε 74 εκ. κμ ανά έτος.

Στον Πίνακα 9-8 σελ. 284 του προσχεδίου, παρουσιάζονται ανάγκες σε νερό στη Θεσσαλία για την 2η αναθεώρηση συγκριτικά με την 1η αναθεώρηση. Οι ανάγκες στη 2η αναθ. φτάνουν τα 1.531.000. 000 κ.μ. το χρόνο έναντι 1.425.000.000 κ.μ/έτος της 1ης αναθεώρησης (αύξηση 106.000.000 κ.μ ανά έτος) με την συνολική διαθέσιμη ποσότητα υδάτων να φτάνει τα 1.020.000.000 κ.μ/έτος (αυξημένη κατά 72 εκ κ.μ. ) και το έλλειμα να ανέρχεται στη 2η αναθ. στα 511.000.000 εκ κ.μ έναντι 477.000.000 εκ κ.μ της 1ης αναθεώρησης (αύξηση 34 εκ κ.μ ή περίπου 7,13%). Οι υπολογισμοί έχουν γίνει με ανάγκη νερού 503 κ.μ./στρ/έτος στη 2η αναθεώρηση ενώ στην πρώτη με 524 κ.μ./στρ/έτος.

Διαφωνούμε με την παραπάνω τεκμηρίωση και καταλαβαίνουμε ότι ο υπολογισμός του ισοζυγίου είναι προβληματικός καθώς:
• Τα διαθέσιμα επιφανειακά ύδατα έχουν υπολογιστεί από μοντέλο και όχι από μετρήσεις απορροών στο πεδίο.
• Το αρδευτικό δίκτυο των επιφανειακών δεν γνωρίζουμε αν έχει απώλειες ή αν μέρος αυτού έχει αντικατασταθεί με κλειστούς αγωγούς.
• Επίσης το δίκτυο των ΤΟΕΒ δεν γνωρίζουμε σε τι ποσοστό έχει αντικατασταθεί από κλειστούς αγωγούς και τις απώλειές του.
• Δεν πιστοποιείται η ποσότητα νερού που αντλείται από τις χιλιάδες γεωτρήσεις που υπάρχουν
• Δεν τεκμαίρεται αντιμετώπιση διαρροών δικτύων μετά από 2 διαχειριστικούς κύκλους
• Δεν τεκμαίρεται ποσοτικά το όφελος στην κατάσταση των υδάτων στον τρέχον διαχειριστικό κύκλο για την Θεσσαλία ως αποτέλεσμα σχεδιασμού, υλοποίησης μέτρων και αντιμετώπισης προβλημάτων διαρροών έτσι ώστε να εκτιμάται ακριβώς το έλλειμα.

Τα παραπάνω ενισχύονται στην Επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης των υδάτων για το ΥΔ Θεσσαλίας όπως είναι αναρτημένη στην διαβούλευση
http://wfdver.ypeka.gr/el/project/consultation-el08-02-2revision-management-issues-gr-2/
όπου από τους μελετητές αναφέρεται, για τις ετήσιες απολήψεις, ότι: «Επισημαίνουμε σαν σημαντικό θέμα Διαχείρισης των απολήψεων το γεγονός ότι έχουμε διαφορετική ποσότητα απόληψης από τα Υδατικά μας Συστήματα από την τελική ποσότητα που φτάνει στον χρήστη που οφείλεται σε διάφορους λόγους μεταξύ των οποίων επισημαίνουμε τις μεγάλες απώλειες κατά την μεταφορά με τα υφιστάμενα δίκτυα, την κακή διαχείριση των χρηστών κ.α. που θα πρέπει άμεσα να λυθούν λόγω εξοικονόμησης μεγάλου ποσοστού ύδατος στο ελλειμματικό μας Διαμέρισμα»

Επιπλέον σύμφωνα με την ίδια επισκόπηση, στην ενότητα: Άλλα ζητήματα που αναδείχθηκαν και συνδέονται έμμεσα με τη διαχείριση των υδατικών πόρων του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας (EL08), διαπιστώνονται από τους μελετητές (παρατίθενται αυτούσια):

1) Ανεπαρκής κάλυψη των επιφανειακών υδατικών συστημάτων από σταθμούς παρακολούθησης, με περιορισμένα δεδομένα οικολογικών και χημικών παραμέτρων.
2) Ελλείψεις δεδομένων σχετικά με την καταγραφή των απορριπτόμενων ρυπαντικών φορτίων από τον κλάδο της βιομηχανίας και των τεχνολογιών αντιρρύπανσης που εφαρμόζονται.
3) Ελλείψεις στην καταγραφή απολήψεων τόσο για ύδρευση όσο και για άρδευση με αποτέλεσμα οι εκτιμήσεις ποσοτήτων στην άρδευση να γίνονται με βάση τη ζήτηση λαμβάνοντας υπόψη τους τύπους των καλλιεργειών.
4) Οι υπηρεσίες που καλούνται να υλοποιήσουν το Σχέδιο Διαχείρισης ΛΑΠ δεν είναι επαρκώς επανδρωμένες σε αριθμό ή/και σε κατάλληλες ειδικότητες του προσωπικού, τόσο στο επίπεδο της Αποκεντρωμένης Διοίκησης όσο και στο επίπεδο των Περιφερειών. Διαπιστώνεται επίσης σύγχυση και διασκορπισμός των σχετικών αρμοδιοτήτων για πολλά επιμέρους θέματα που άπτονται της διαχείρισης των υδάτων.
5) Μικρή ανταπόκριση στη συμπλήρωση ερωτηματολογίων ανά πολίτες και φορείς.
6) Μεγάλος αριθμός αιτημάτων αδειών χρήσης και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης των υδάτων σε συνδυασμό με την Υποστελέχωση των Υπηρεσιών με αποτέλεσμα την μεγάλη καθυστέρηση στην καταγραφή των πραγματικών απολήψεων από τα Υδατικά μας Συστήματα για τον υπολογισμό του Πραγματικού Υδατικού Ισοζυγίου.
7) Μεγάλος αριθμός αδήλωτων μέχρι και σήμερα γεωτρήσεων λόγω απουσίας ελέγχων
8) Επισημαίνουμε ότι όλοι οι έλεγχοι που αφορούν τα έργα αξιοποίησης υδάτων είναι πλημμελής έως ανύπαρκτες και σε πολλές περιπτώσεις τούτο οφείλεται στις επικαλυπτόμενες και ασαφείς αρμοδιότητες μεταξύ των υπηρεσιών

Δεν τεκμηριώνεται συνεπώς στο προσχέδιο με κανένα τρόπο πως έχουν αντιμετωπιστεί τα παραπάνω προβλήματα και τι επίπτωση έχουν στους υπολογισμούς του υδατικού ισοζυγίου ώστε αυτοί να θεωρούνται αξιόπιστοι.

Στη πρώτη αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ το έλλειμμα υδάτων στην Θεσσαλία αντιμετωπίζονταν με δέσμη μέτρων εξοικονόμησης και ταμίευσης υδάτων όπως παρουσιάζεται στη σελ 290 πίνακας 9-10, σύγκριση μεταξύ 1ης και 2ης αναθεώρησης. Από τη σύγκριση στον πίνακα 9-10 διαπιστώνεται ότι:
• Ο στόχος της εξοικονόμηση χρήσης με 450 κ.μ./στρ/έτος και αλλαγή καλλιεργειών αυτό παραμένει ως στόχος και στη 2η αναθ.
• Η δεύτερη δέσμη μέτρων της 1ης αναθεώρησης που δεν προέβλεπε εκτροπή Αχελώου αλλά υπολόγιζε ποσότητες δρομολογημένων σχετικά ώριμων έργων ταμίευσης αντιμετώπιζε ανάγκες 67.000.000 εκ. κ.μ στη 2η αναθεώρηση αντιμετωπίζει ανάγκες 37.242.000 εκ. κ.μ.
• Όμοια στη Τρίτη δέσμη μέτρων τα μελλοντικά πρόσθετα έργα ταμίευσης είχαν καθαρό όφελος 140.000.000 εκ κ.μ στη 1η αναθ. Ενώ στη 2η αναθεώρηση 120.220.000 εκ. κ.μ. (ως τέτοια θεωρούνται στη 2η αναθ. Τα φράγματα Πύλης, χαμηλό Μουζακίου, Καλούδα και Νεοχωρίτη, οι ταμιευτήρες Καλού Νερού – Αγίου Αντωνίου, Κοιλάδας, Κρανώνα, Μπελμά και Κερασούλας Τρικάλων, το φράγμα στη θέση Δελέρια, το φράγμα Αγιονερίου Ελασσόνας και ο ρουφράκτης Τιτάνου). Οι πεδινοί ταμιευτήρες έχουν μειωμένη απόδοση στη 2η αναθ. Συμβάλλοντας στη μείωση του ελλείματος με 20.000.000 εκ κ.μ έναντι 75.000.000 εκ κ.μ. στη 1η αναθ.

Συνεπώς λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, από τα 511.000.000 εκ κ.μ. παραμένει ένα ετήσιο έλλειμμα 173.538.000 εκ. κ.μ/έτος

Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι ο τρόπος υπολογισμού των αναγκών νερού και το έλλειμα σε ένα από τα δύο Σχέδια είναι λανθασμένος καθώς αλλού έχουμε υποεκτίμηση και αλλού υπερεκτίμηση δεδομένων ή ερμηνεία κατά το δοκούν.

Προσχέδιο του ΥΔ EL04 Δυτικής Στερεάς Ελλάδας

Για την αντιμετώπιση του παραπάνω ελλείμματος στη Θεσσαλία, στη 2η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ έχουμε επαναφορά του σεναρίου εκτροπής από τον Αχελώο, το οποίο υπήρχε και στο 1ο ΣΔΛΑΠ για μεταφορά 250 εκ κ.μ το χρόνο. Η Τεκμηρίωση ανάγκης εκτροπής 250 εκ. κμ, από τον ανάδοχο βρίσκεται στις σελ 338 έως σελ 342 του κειμένου, και συνιστά το ΚΕΦ. 9.2.4 Πρόσθετα συμπληρωματικά μέτρα για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας στα επιφανειακά και υπόγεια νερά του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας,
Κατά τη σύνοψη της υφιστάμενης κατάστασης (Σελ.338) Ενότητα 9.2.4.Α υποστηρίζεται ότι ο Αχελώος στο κατάντη του τμήμα είναι ένα απολύτως ρυθμισμένο σύστημα που δεν μπορεί να επηρεασθεί από την απόληψη 250 εκ. κυβικών χειμερινών απορροών του άνω ρου αυτού καθώς υπάρχουν διαθέσιμα 0,7 δισεκατομμύρια κ.μ. και συνεπώς δεν θα λείψουν τα 250 εκ. κ.μ. που θα εκτραπούν στην Θεσσαλία. Επιπλέον αναφέρεται ότι το ποτάμιο σύστημα του Αχελώου, ειδικά στο μέσο ρου, είναι ρυθμισμένο για λόγους μόνο παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας (Κρεμαστά, Καστράκι και Στράτος), ενώ αυτό στην πραγματικότητα είναι ρυθμισμένο και για αντιπλημμυρική προστασία.

Αντίθετα για την Λεκάνη απορροής Πηνειού παραθέτει σειρά προβλημάτων τα περισσότερα από τα οποία όμως δεν διαπιστώνεται να έχουν αντιμετωπιστεί ή μετριαστεί στην πρώτη αναθεώρηση όπως προβλεπόταν με αλλαγή είδους καλλιεργειών, μείωση διαρροών στο σύνολο των δικτύων μεταφοράς και υλοποίηση έργων ταμίευσης στο σχετικό πρόγραμμα μέτρων:
• Σημαντικός αριθμός των υπογείων υδατικών συστημάτων (10 ΥΥΣ από τα 33 στο σύνολο του Υδατικού Διαμερίσματος) βρίσκεται σε κακή ποσοτική κατάσταση και κατ’ επέκταση κακή ποιοτική,
• Πολλά ποτάμια επιφανειακά υδάτινα σώματα βρίσκονται επίσης σε καθεστώς υπερβολικής εκμετάλλευσης,
• Η μέση ετήσια ποσότητα υπερεκμετάλλευσης από τους υπόγειους υδροφορείς εκτιμήθηκε με βάση τα μακροχρόνια δεδομένα μετρήσεων στάθμης που υπάρχουν για την περιοχή περί τα 120-150 εκ. κ.μ. ετησίως. Για να αρχίσουν να επανακάμπτουν σταδιακά οι υπόγειοι υδροφορείς απαιτείται περαιτέρω μείωση των αντλήσεων με συνολική μείωση περί τα 260 εκ. κ.μ. ανά έτος.
• Εκτιμήθηκε, ότι, εφόσον διακοπεί η παραπάνω υπεράντληση των 300 εκ. κ.μ. ανά έτος, θα απαιτηθούν 50-60, περίπου, έτη για την σταδιακή αναπλήρωση των αποθεμάτων.
• το μέσο ετήσιο ποσοτικό έλλειμμα εκτιμάται σε 511 εκ. κ.μ. λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αρδευόμενες εκτάσεις σε επίπεδο ΥΔ ανέρχονται σε 2,8 εκ. στρέμματα περίπου (ΟΠΕΚΕΠΕ 2021)
• από τα συγκριτικά στοιχεία 1ης και 2ης Αναθεώρησης προκύπτει μείωση της μέσης ετήσιας χρήσης νερού ανά τυπικό στρέμμα απαίτησης κατά 4% περίπου (από 524 σε 503 κ.μ./στρ./έτος) που οφείλεται σε συνδυασμό παραμέτρων που δύναται να αφορούν εξοικονόμηση στη μεταφορά μέσω μείωσης απωλειών, εξοικονόμηση στην άρδευση λόγω υιοθέτησης καλύτερων πρακτικών άρδευσης, καθώς και αλλαγές σε καλλιέργειες.
• Μετά την εφαρμογή σειράς μέτρων όπως μείωση απωλειών (αντικατάσταση ανοικτών δικτύων με κλειστά), αλλαγή καλλιεργειών, ανάπτυξη νέων έργων ταμίευσης, και ακόμα και εάν η μέση ετήσια ανά τυπικό στρέμμα απαίτηση μειωθεί στα 450 m3/στρ./έτος, υπάρχει ακόμα έλλειμα διαθέσιμων υδατικών πόρων για την κάλυψη των αναγκών στο ΥΔ της Θεσσαλίας που υπολογίζεται σε 175 εκ. κ.μ. ανά έτος.

Λαμβάνοντας υπόψη τα γενικά στοιχεία παραπάνω για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της Θεσσαλίας, ο ανάδοχος προβαίνει στη σελ. 341 σε πρόταση δέσμης 4 συμπληρωματικών μέτρων για την εκτροπή και μεταφορά 250 εκ. κ.μ. σε ετήσια βάση από τη λεκάνη του Αχελώου στη λεκάνη του Πηνειού

Το πρώτο μέτρο αφορά την εκπόνηση – επικαιροποίηση μελετών για την περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου ταμίευσης στον Αχελώο (ταμιευτήρας Συκιάς) που θα εξυπηρετεί τη μεταφορά νερού στον Πηνειό και τα λοιπά τρία μέτρα αφορούν την υλοποίηση των τεχνικών έργων για τη μεταφορά των νερών του Αχελώου και την αξιοποίησή τους στο ΥΔ Θεσσαλίας.

Ειδικότερα Στη (Σελ.376) Μέτρο Μ04Σ1101 προτείνεται «Ανασχεδιασμός ταμιευτήρα Συκιάς σε επίπεδο προμελέτης για την εξυπηρέτηση της μεταφοράς 250 εκ. κ.μ. από τη ΛΑΠ Αχελώου στη ΛΑΠ Πηνειού και αδειοδότηση αυτού»

Πιστεύουμε ότι το ζήτημα της απόφασης μεταφοράς υδάτων από ένα Υδατικό Διαμέρισμα σε ένα άλλο δεν είναι απλό, καθώς δεν είναι εύκολη η εκτίμηση των συνεπειών της διαταραχής της υπάρχουσας ισορροπίας του οικοσυστήματος. Κι ενώ η ιδέα της εκτροπής του Αχελώου είναι αρκετά παλαιά και μετρά 60 χρόνια πλέον, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν με σύγχρονα μέσα και τεχνικές οι πραγματικές ανάγκες σε νερό του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας και κατά πόσο αυτές δεν μπορούν να καλυφθούν από ίδια έργα αξιοποίησης ύδατος ούτως ώστε να δικαιολογούν ένα έργο με τόσο μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος.

Το Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας, χρειάζεται να εκπονήσει ολοκληρωμένο και σύγχρονο Σχέδιο Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων της, ενσωματώνοντας τις ακραίες μεν αλλά όχι και τόσο σπάνιες πια κατακρημνίσεις (Ιανός, Daniel), οι οποίες μεταβάλλουν το υδρογεωλογικό καθεστώς της περιοχής. Άμεση συνέπεια τέτοιων φαινομένων είναι η ανάγκη σχεδιασμού και υλοποίησης φραγμάτων εντός του ΥΔ Θεσσαλίας, τα οποία θα υπηρετούν την αντιπλημμυρική προστασία και την κάλυψη αρδευτικών αναγκών. Με ένα τέτοιο σχεδιασμό είναι πολύ πιθανό να μειωθούν οι σύμφωνα με το προσχέδιο ετήσιες ανάγκες των 250 εκ. κ.μ. και πιθανώς σε τέτοιο βαθμό ώστε μην πληρείται η μελέτη κόστους – οφέλους του ταμιευτήρα Συκιάς.
Σε κάθε περίπτωση, όπως αναφέρεται και στη σελίδα 292 του Προσχεδίου Διαχείρισης ΛΑΠ του ΥΔ Θεσσαλίας (EL 08) θα πρέπει ουσιαστικά «δύναται να διερευνώνται και να προτείνονται και άλλες λύσεις πέραν των προβλεπόμενων στην 1η Αναθεώρηση των ανωτέρω ΣΔΛΑΠ, από μηδενική βάση» .
Ειδικότερα και όσον αφορά το ευρύτερο περιβαλλοντικό κόστος που αφορά την υπόθεση εκτροπής μετά από αξιολόγηση όλου του ιστορικού και των διαθέσιμων για το θέμα μελετών παραθέτουμε στοιχεία που προέκυψαν από την αξιολόγηση των κοινωνικό-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων που θα προκληθούν από την εκτροπή.

Γ. Αξιολόγηση των κοινωνικό-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εκτροπή του Αχελώου (έρευνα Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας « Αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εκτροπή του Αχελώου» Μάρτιος 2023)

Σημαντική απόκλιση από τον αρχικό σχεδιασμό

Το έργο της μερικής εκτροπής του Αχελώου, είχε ως πρωταρχικό στόχο την επίλυση του προβλήματος υδατικού ελλείματος της Θεσσαλικής πεδιάδας. Η πρώτη εξαγγελία του έργου έγινε το 1983, ωστόσο η σημερινή κατάσταση του έργου αποκλίνει κατά πολύ από τον αρχικό σχεδιασμό καθώς η εκτρεπόμενη ποσότητα έχει μειωθεί δραστικά, κάποια έργα έχουν αυτονομηθεί ενώ άλλα είναι ημιτελή. Η τελευταία ΜΠΕ που αφορούσε το σύνολο του έργου εκτροπής εκπονήθηκε το 1995 και αφορούσε την εκτροπή 600 εκ m3 νερού, ενώ στα χρόνια που μεσολάβησαν έχουν ακολουθήσει 4 ακυρωτικές αποφάσεις από το ΣτΕ για το σύνολο του έργου, το οποίο αφορά την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και την Περιφέρεια Θεσσαλίας με αναμενόμενες επιπτώσεις σε περιβαλλοντικό και οικονομικό επίπεδο.

Υψηλό περιβαλλοντικό κόστος
Όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, μια ενδεχόμενη εκτροπή 250 εκ m3 νερού από τον Αχελώο στην Θεσσαλία και τα έργα που την συνοδεύουν συνεπάγεται την επιβολή ενός περιβαλλοντικού κόστους τόσο στην Θεσσαλία όσο και στην Αιτ/νία. Συγκεκριμένα, η κατασκευή
• του ταμιευτήρα και φράγματος στην Συκιά,
• της σήραγγας εκτροπής
• λοιπών υποδομών για την υποδοχή του νερού στην Θεσσαλία στην έξοδο της σήραγγας
αναμένεται να επιφέρουν ζημιά στο τοπίο, την βιοποικιλότητα και τα ύδατα που αποτιμάται σε 337,5 εκ € ανά έτος επ’αόριστον από τα οποία τα 74,9 εκ € αντιστοιχούν στο μέρος των έργων που δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Το κόστος αυτό κατανέμεται γεωγραφικά κυρίως στη Θεσσαλία και αντιστοιχεί σε σημαντικό ποσοστό της προστιθέμενης αξίας του τομέα γεωργίας και για τις δύο περιοχές. (Το κόστος κατανέμεται γεωγραφικά κατά 7% στην Αιτ/νία, 85% στην Θεσσαλία και 8% στις λοιπές περιφέρειες )

Εκτίμηση και γεωγραφική κατανομή του περιβαλλοντικού κόστους
(Πηγή: έρευνα Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας « Αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εκτροπή του Αχελώου»)
Απώλεια Περιβαλλοντικής Αξίας: 288 εκ € για Θεσσαλία, 22 εκ € για Αιτωλοακαρνανία
% επί του ΑΕΠ : 3,4 % για Θεσσαλία, 1% για Αιτωλοακαρνανία
% επί της ΑΠΑ γεωργίας : 29 % για Θεσσαλία, 11,3 % για Αιτωλοακαρνανία

Το έργο σχετίζεται με υψηλά κεφαλαιουχικά κόστη για την ορθή αξιοποίηση των υδάτων

Εκτός από το περιβαλλοντικό κόστος, σημαντική επιβάρυνση αναμένεται να επιφέρουν και τα κεφαλαιουχικά κόστη για την κατασκευή των εναπομεινάντων έργων εκτροπής και των απαιτούμενων αρδευτικών υποδομών στη Θεσσαλία που θα πρέπει να τα συνοδεύουν ώστε να γίνει σωστή αξιοποίηση στην περίπτωση μεταφοράς υδάτων στη Θεσσαλία. Ειδικότερα, το κόστος των αρδευτικών υποδομών στη Θεσσαλία έχει υπολογιστεί στα 5,3 δις € , χρησιμοποιώντας ως δεδομένο τον αριθμό των αρδευόμενων εκτάσεων που αναφέρεται στην ΜΠΕ 1995. Δεδομένου ότι οι αρδευόμενες εκτάσεις έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά 40 % σύμφωνα με την 2η αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας (ΥΔ08), αναμένεται σημαντική αύξηση και στο κόστος των υποδομών αυτών οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε να εξασφαλιστεί η αξιοποίηση των υδάτων που θα εκτραπούν.

Κεφαλαιουχικά κόστη που συνδέονται με την εκτροπή
(Πηγή: έρευνα Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας « Αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εκτροπή του Αχελώου»)
Κεφαλαιουχικό κόστος έργων μερικής εκτροπής : 760 εκ € (για Θεσσαλία και Αιτωλοακαρνανία)
Κεφαλαιουχικό κόστος απαιτούμενων αρδευτικών υποδομών : 5,3 δις € για Θεσσαλία και 352 εκ € για Αιτωλοακαρνανία

Περιβαλλοντικά και κεφαλαιουχικά κόστη θα αυξήσουν το κόστος αρδευτικού νερού χωρίς τεκμηριωμένη αντίστοιχη αύξηση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας

Τόσο το περιβαλλοντικό κόστος, όσο και τα κεφαλαιουχικά κόστη που συνδέονται με την εκτροπή και τα έργα υποδομής μετακυλίονται ανάλογα και στο μοναδιαίο κόστος του αρδευτικού νερού με αποτέλεσμα αυτό να επιβαρυνθεί και στις δύο γεωγραφίες. H αύξηση στο συνολικό κόστος νερού θα αντιστοιχεί σε ένα σημαντικό ποσοστό της ΑΠΑ κάθε περιοχής και κατά συνέπεια, τα έργα εκτροπής θα πρέπει να οδηγήσουν σε γεωργική ανάπτυξη η οποία θα επιφέρει μια, αντιστοίχου ύψους, αύξηση της ΑΠΑ ώστε να καταστεί το έργο σκόπιμο. Τέτοιου είδος ωφέλεια δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς στις υφιστάμενες μελέτες.

Ανάλυση κόστους νερού άρδευσης
(Πηγή: έρευνα Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας « Αξιολόγηση των κοινωνικο-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εκτροπή του Αχελώου»)
Επιπλέον κόστος νερού: +300 εκ € για την Θεσσαλία, + 41 εκ € για την Αιτωλοακαρνανία
Επιπλέον % επί της ΑΠΑ γεωργίας (ΕΛΣΤΑΤ 2020): +30 % για την Θεσσαλία, + 20 % για την Αιτωλοακαρνανία
Αύξηση επί του μοναδιαίου κόστους άρδευσης (κατανομή στο σύνολο των αρδευόμενων εκτάσεων) : Χ 3 για την Θεσσαλία, και Χ 1,2 για την Αιτωλοακαρνανία

Σημαντικά θέματα που εγείρει το ΣτΕ δεν έχουν επιλυθεί

Επιπρόσθετα του κόστους , ο ωφέλιμος ρόλος των έργων εκτροπής έχει αμφισβητηθεί από τις αποφάσεις του ΣτΕ οι οποίες ανά τα χρόνια έχουν αναδείξει κενά στη θεμελίωση της αναγκαιότητας του έργου σε σχέση με τις αρνητικές επιπτώσεις που αυτό συνεπάγεται , κενά που δεν έχουν καλυφθεί μέχρι σήμερα.
• Πιο συγκεκριμένα, αναδεικνύεται το θέμα της ελλιπούς εξέτασης εναλλακτικών λύσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεπάρκειας υδάτινων πόρων στη Θεσσαλία όπως έλεγχος γεωτρήσεων, μικρά έργα αξιοποίησης των υδάτινων πόρων της Θεσσαλίας, και προσαρμογή των καλλιεργειών στη νέα ΚΑΠ, με εγκατάλειψη των υδροβόρων καλλιεργειών και αντικατάσταση των μεθόδων άρδευσης ώστε να μην σπαταλούνται υδάτινοι πόροι.
• Επιπλέον, οι αποφάσεις του ΣτΕ αναδεικνύουν την αδυναμία να αποδειχθεί η σημαντικότητά του σε σχέση με το αρνητικό αντίκτυπο που έχει στο οικοσύστημα αναφέροντας ότι δεν προκύπτει ότι τα αναμενόμενα οφέλη στην άρδευση και ύδρευση της Θεσσαλίας θα προσφέρουν μεγαλύτερα οφέλη στην υγεία και στην ασφάλεια των ανθρώπων καθώς και στη βιώσιμη ανάπτυξη από τη μη υποβάθμιση των επιφανειακών και των υπογείων υδάτων.
• Τέλος, καταδεικνύεται η έλλειψη επαρκών μελετών για την προστασία του οικοσυστήματος και των πολιτιστικών μνημείων που αναμένεται να επηρεαστούν από την εκτροπή.
Παραβίαση ευρωπαϊκών οδηγιών σύμφωνα με το ΣτΕ
Ταυτόχρονα, οι ευρωπαϊκές οδηγίες ορίζουν ένα πλαίσιο σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων το οποίο σύμφωνα με το ΣτΕ δεν τηρείται από το έργο μερικής εκτροπής. Συγκεκριμένα γίνεται αναφορά στην οδηγία πλαίσιο για τα νερά (2000/60/ΕΚ) και στην οδηγία των οικοτόπων (92/43/ΕΚ) διατάξεις των οποίων παραβιάζονται από το έργο εκτροπής.
Συμπερασματικά, μέχρι στιγμής δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς, με βάση τις υφιστάμενες μελέτες για το έργο εκτροπής και τις νομικές αποφάσεις που το αφορούν, ότι τα κόστη τα οποία συνεπάγεται το έργο-περιβαλλοντικά και οικονομικά- αναμένεται να αντισταθμιστούν από τα οφέλη που θα δημιουργήσει, με αποτέλεσμα να μην θεμελιώνεται η αναγκαιότητα συνέχισης των έργων που έχουν ως σκοπό την εκτροπή των 250 εκ m3 στη Θεσσαλία.

Συνοψίζοντας τα προβλήματα του σχεδιασμού της εκτροπής

Στο προσχέδιο 2ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ EL08 Θεσσαλίας :
O υπολογισμός του ισοζυγίου είναι προβληματικός καθώς:
• Τα διαθέσιμα επιφανειακά ύδατα έχουν υπολογιστεί από μοντέλο και όχι από μετρήσεις απορροών στο πεδίο.
• Το αρδευτικό δίκτυο των επιφανειακών δεν γνωρίζουμε αν έχει απώλειες ή αν μέρος αυτού έχει αντικατασταθεί με κλειστούς αγωγούς.
• Επίσης το δίκτυο των ΤΟΕΒ δεν γνωρίζουμε σε τι ποσοστό έχει αντικατασταθεί από κλειστούς αγωγούς και τις απώλειές του.
• Δεν πιστοποιείται η ποσότητα νερού που αντλείται από τις χιλιάδες γεωτρήσεις που υπάρχουν
• Δεν τεκμαίρεται αντιμετώπιση διαρροών δικτύων μετά από 2 διαχειριστικούς κύκλους
• Δεν τεκμαίρεται ποσοτικά το όφελος στην κατάσταση των υδάτων στον τρέχον διαχειριστικό κύκλο για την Θεσσαλία ως αποτέλεσμα σχεδιασμού, υλοποίησης μέτρων και αντιμετώπισης προβλημάτων διαρροών έτσι ώστε να εκτιμάται ακριβώς το έλλειμα.

Δεν τεκμηριώνεται συνεπώς με κανένα τρόπο πως έχουν αντιμετωπιστεί ζητήματα που αναδείχθηκαν και συνδέονται έμμεσα με τη διαχείριση των υδατικών πόρων του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας (EL08) όπως μεγάλες απώλειες κατά την μεταφορά με τα υφιστάμενα δίκτυα, την κακή διαχείριση των χρηστών κ.α. και τι επίπτωση έχουν στους υπολογισμούς του υδατικού ισοζυγίου ώστε αυτοί να θεωρούνται αξιόπιστοι.

Ο τρόπος υπολογισμού των αρδευτικών αναγκών νερού και το έλλειμα σε ένα από τα δύο Σχέδια είναι λανθασμένος καθώς αλλού έχουμε υποεκτίμηση και αλλού υπερεκτίμηση δεδομένων ή ερμηνεία κατά το δοκούν.

Η Λεκάνη απορροής Πηνειού παρουσιάζει σειρά προβλημάτων τα περισσότερα από τα οποία όμως δεν διαπιστώνεται να έχουν αντιμετωπιστεί ή μετριαστεί στην πρώτη αναθεώρηση όπως προβλεπόταν με αλλαγή είδους καλλιεργειών, μείωση διαρροών στο σύνολο των δικτύων μεταφοράς και υλοποίηση έργων ταμίευσης στο σχετικό πρόγραμμα μέτρων.

Μια ενδεχόμενη εκτροπή 250 εκ m3 νερού από τον Αχελώο στην Θεσσαλία συνεπάγεται την επιβολή ενός υψηλού περιβαλλοντικού κόστους τόσο στην Θεσσαλία όσο και στην Αιτ/νία και με υψηλά κεφαλαιουχικά κόστη για την ορθή αξιοποίηση των υδάτων.

Περιβαλλοντικά και κεφαλαιουχικά κόστη θα αυξήσουν το κόστος αρδευτικού νερού χωρίς τεκμηριωμένη αντίστοιχη αύξηση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας.

Σημαντικά θέματα και Παραβίαση ευρωπαϊκών οδηγιών σύμφωνα με το ΣτΕ λόγο της όποιας εκτροπής δεν έχουν επιλυθεί.