Το σκάνδαλο με τα χαμένα παιδιά των βρεφοκομείων. Τι απέγιναν τα βρέφη του “Αγίου Στυλιανού” που δηλώθηκαν ως έκθετα ή νεκρά
Τέλη του 1962. Ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά σκάνδαλα της μεταπολεμικής Ελλάδας αποκαλύφθηκε μέσω του Τύπου και συγκλόνισε την κοινή γνώμη.
Στο Δημοτικό Βρεφοκομείο “Άγιος Στυλιανός” της Θεσσαλονίκης πραγματοποιούνταν για πολλά χρόνια παράνομες υιοθεσίες βρεφών.
Στόματα που για καιρό παρέμεναν κλειστά, άνοιξαν και κατήγγειλαν όσα διαδραματίζονταν στους κόλπους του βρεφοκομείου και μέχρι σήμερα αποτελούν μια μελανή σελίδα στην πολύχρονη ιστορία του και το κοινωνικό έργο του, τα οποία ξεκινούν από τον 19ο αιώνα.
Παράλληλα με τις νόμιμες υιοθεσίες, “άνθισε” ένα κύκλωμα παράνομης διακίνησης, το οποίο ξεκινούσε από την “κορυφή”, τον διευθυντή της δομής και περιελάμβανε πλαστογραφίες, αλλοιώσεις ληξιαρχικών εγγράφων και μεσάζοντες που κερδοσκοπούσαν.
Χιλιάδες βρέφη δηλώθηκαν ψευδώς ως έκθετα ή ως νεκρά και πολλά έγιναν “αόρατα”, διότι δεν καταχωρήθηκαν στο μητρώο του ιδρύματος
Ύστερα δίνονταν με το αζημίωτο σε άτεκνα ζευγάρια, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται ως δικά τους νεογέννητα. Σύμφωνα με μαρτυρίες, υπήρξαν και βρέφη που απορρίφθηκαν λόγω νοητικής υστέρησης και ανταλλάχθηκαν με άλλα. Φυσικά στην απάτη ρόλο έπαιζαν και κάποια μαιευτήρια.
Οι βιολογικοί γονείς αυτών των παιδιών συνέχισαν τη ζωή τους όχι μόνο με το τραύμα του αποχωρισμού, αλλά και την πεποίθηση ότι ήταν νεκρά. Όμως εκείνα ήταν ζωντανά και δεκάδες μεγάλωναν ακόμη και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Κάποια από τα παιδιά που διακινήθηκαν με παράνομες ή αδιαφανείς διαδικασίες προέρχονταν από οικογένειες κομμουνιστών.
Όταν κάποια από τα “παιδιά του “Αγίου Στυλιανού”” μεγάλωσαν και αναζήτησαν τις ρίζες τους βρέθηκαν μπροστά σε σκληρές αποκαλύψεις. Συνήθως οι υποψίες κινήθηκαν από τυχαίες αφορμές.
“Εσύ να κάνεις τη δουλειά σου“. Η ροζ-σιελ κουβέρτα και τα “πάρε δώσε”
Το “κουβάρι” της υπόθεσης του “Αγίου Στυλιανού” άρχισε να “ξετυλίγεται” το Δεκέμβριο του 1962.
“Εις ιατρός και μία μαία οι μεσάζοντες εις την υπόθεσιν της εμπορίας βρεφών“, διαβάζουμε χαρακτηριστικά στην εφημερίδα “Μακεδονία“, ενώ στα “Νέα” ο καταγγελτικός τίτλος ήταν: “Ιστορίες ντροπής έρχονται εις το φως“.
Δεν ήταν μόνο οι μητέρες που άφηναν τα εξώγαμα παιδιά τους στη βρεφοδόχο, για να αποφύγουν τον κοινωνικό στιγματισμό. Υπήρχαν και εκείνες που αδυνατούσαν να τα συντηρήσουν και τα εμπιστεύονταν στην πρόνοια της δομής, με την ελπίδα να τα ξαναπάρουν.
Αντί αυτού, πολλές πήγαν στο βρεφοκομείο, για να ακούσουν ότι το σπλάχνο τους “είχε πεθάνει“.
Στα “Νέα” της 13ης Δεκεμβρίου 1962, δημοσίευμα έκανε λόγο για “μια μυστηριώδη κυρία με μαύρη εσάρπα, η οποία εμπαινόβγαινε κρυφά στο βρεφοκομείον“. Επρόκειτο για μαία, η οποία, σύμφωνα με μαρτυρίες, πήγαινε νυχτερινές ώρες στη δομή, έφευγε με ένα μωρό τυλιγμένο σε μια ροζ-σιέλ κουβέρτα και επιβιβαζόταν σε σταθμευμένο αυτοκίνητο.
Σε ρεπορτάζ της “Μακεδονίας” διαβάζουμε για την κυνική στάση μιας προϊσταμένης του βρεφοκομείου απέναντι σε υπάλληλό της.
Η τελευταία αναγκάστηκε να παραδώσει σε έναν πατέρα διαφορετικό βρέφος από το βιολογικό του παιδί και, όταν είπε “Μα, προϊσταμένη, αυτό το παιδί δεν είναι του κυρίου“, πήρε την απάντηση: “Εσύ να κάνεις τη δουλειά σου“.
Μιλώντας πολλά χρόνια αργότερα στον Τύπο, ο πρώην διευθυντής του βρεφοκομείου, Άρης Τζιαρός επιβεβαίωσε ότι υπήρχαν αλλοιώσεις των εγγράφων:
“Όταν ανέλαβα τη διοίκηση στον “Άγιο Στυλιανό” το 1966, διαπίστωσα σειρά παρατυπιών στα αρχεία. Είχαν αλλαχθεί πολλοί αύξοντες αριθμοί παιδιών, πιθανότατα για να εμφανιστούν ως “έκθετα”. Δεν βρίσκω λέξη να χαρακτηρίσω αυτούς τους ανθρώπους“.
“Πληρώνοντας έπαιρνες το παιδί της αρεσκείας σου“. Οι τολμηρές βρεφοκόμοι
Σημαντικό ρόλο στην αποκάλυψη του σκανδάλου διαδραμάτισαν οι ίδιες οι βρεφοκόμοι του “Αγίου Στυλιανού“.
Στην αντίληψή τους είχαν υποπέσει διάφορες ύποπτες κινήσεις τουλάχιστον από το 1954. Θα μπορούσαν να μην μιλήσουν, ώστε να μη μείνουν άνεργες σε μια εποχή δύσκολη για την Ελλάδα. Επέλεξαν όμως να ξεπεράσουν το φόβο τους και να “σπάσουν” τη σιωπή τους.
“Από πολλών ετών διεπίστωσα ότι παρεδίδοντο παιδιά κατά τας απογευματινάς και βραδυνάς ώρας υπό συνθήκας ανωμάλους, ήτοι όχι εις γονείς και χωρίς να τα ιδή ο ιατρός ως συνήθως και κανονικώς συνέβαινεν. Από συζητήσεις… έμαθα ότι διενεργείτο και διενεργείται εμπόριον των παιδιών αυτών.
Συγκεκριμένα άκουσα ότι πληρώνοντας 10.000 – 15.000 δραχμάς εις τον διευθυντήν του Βρεφοκομείου, παίρνεις ένα παιδί από το βρεφοκομείον της αρεσκείας σου“, ανέφερε χαρακτηριστικά μια εργαζόμενη του “Αγίου Στυλιανού” σε ένορκη κατάθεσή της.
“Αυτό που μου έκανε εντύπωση στο σκάνδαλο του “Αγίου Στυλιανού” ήταν ότι το προσωπικό του βρεφοκομείου ήταν αυτό που κατήγγειλε τον διευθυντή, παρά το φόβο ότι μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους. Οι κυρίες που δούλεψαν εκεί δήλωσαν ότι, ενώ έρχονταν έκθετα βρέφη, δεν καταγράφονταν στο μητρώο, οπότε δεν φαίνονταν επισήμως πουθενά.
Τις επόμενες 2-3 ημέρες, εξαφανίζονταν και, όπως αποκαλύφθηκε, δίνονταν σε οικογένειες που τα κατέγραφαν ως βιολογικά τους παιδιά. Ο διευθυντής, ως υπεύθυνος της διαδικασίας, έπαιρνε και το αντίστοιχο κέρδος“, είχε αναφέρει στη “ΜτΧ” η Γκόντα Βαν Στιν, συγγραφέας του βιβλίου “Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα“.
Σύμφωνα με την Αίγλη Μπρούσκου, καθηγήτρια και συγγραφέα του βιβλίου “Λόγω της κρίσεως σας χαρίζω το παιδί μου“, υπήρχε και μία νομοθετική παράμετρος που ενίσχυσε τις παράνομες υιοθεσίες παιδιών.
Σύμφωνα, δηλαδή, με τον Αστικό Κώδικα που τέθηκε σε ισχύ το 1946, οι υποψήφιοι θετοί γονείς έπρεπε να έχουν συμπληρώσει το 50ό έτος της ηλικίας τους.
“Ούτε πατάτες να ήταν“. Η δίκη και οι παραγραφές
Οι αρχές κινητοποιήθηκαν αμέσως μετά τις αποκαλύψεις και περισσότερα από 190 άτομα ανακρίθηκαν, πολλά από αυτά τρεις και τέσσερις φορές. Ο διευθυντής του βρεφοκομείου κλήθηκε από τον ανακριτή, ο οποίος αποφάσισε την προφυλάκισή του, με τη σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα.
Υποστήριξε ότι επρόκειτο για μεμονωμένες περιπτώσεις κι όχι για καθιερωμένη πρακτική στο εσωτερικό της δομής. Παρ’ όλ’ αυτά, οι ισχυρισμοί του δεν έπεισαν, την ίδια στιγμή που καταγγέλθηκε ότι είχε αρκετούς ευκατάστατους συνεργούς, όπως γυναικολόγους και δικηγόρους.
Τον Ιούνιο του 1964, ο διευθυντής του “Αγίου Στυλιανού” και οκτώ ακόμη άτομα (υπάλληλοι και συνεργάτες) έκατσαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου, για προσβολή οικογενειακής τάξης, απόπειρα δωροδοκίας και άλλα αδικήματα.
Η δίκη στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης καλύφθηκε με εκτενή δημοσιεύματα και πολλοί Θεσσαλονικείς την παρακολούθησαν. Μεταξύ άλλων, έγιναν γνωστές περιπτώσεις γονέων που υπέγραψαν έγγραφα που δεν γνώριζαν τι αφορούσαν. Όταν ακούστηκε η περίπτωση της αλλαγής του “καθυστερημένου” βρέφους με ένα υγιές, παράγοντας της δίκης αναφώνησε οργισμένος:
“Μα παιδιά ήταν αυτά, ζωές. Ούτε τις πατάτες δεν μπορούμε να αλλάξουμε με τόση ευκολία στον μπακάλη“
Δύο ήταν τα βασικά επιχειρήματα που επικαλέστηκαν οι κατηγορούμενοι στις απολογίες τους: 1) ότι όσα έπραξαν, τα έκαναν για να κάνουν ευτυχισμένα άκληρα ζευγάρια κι όχι με γνώμονα το κέρδος και 2) ότι είχαν ως μέλημά τους την αποσυμφόρηση του βρεφοκομείου, το οποίο μετεμφυλιακά δεχόταν πολύ περισσότερα έκθετα, εξώγαμα ή “ανεπιθύμητα” μωρά.
Οι ένορκοι καταδίκασαν τον διευθυντή του “Αγίου Στυλιανού” σε πέντε χρόνια κάθειρξη και την προϊσταμένη σε δύο κατά συγχώνευση, ενώ ένας γιατρός τιμωρήθηκε με δεκάμηνη φυλάκιση και πρόστιμο 5.000 δραχμών. Οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι κηρύχθηκαν αθώοι.
Το εφετείο
Οι τρεις καταδικασθέντες άσκησαν έφεση και η υπόθεση εκδικάστηκε ξανά το Φεβρουάριο του 1965. Σε αντίθεση με την πρωτοβάθμια δίκη, η δευτεροβάθμια δεν συγκέντρωσε τόσο πολύ το ενδιαφέρον των εφημερίδων και της κοινής γνώμης.
Οι ποινές δύο εκ των τριών κατηγορουμένων παραγράφηκαν, λόγω του Ν.Δ. 4367/1964, το οποίο προέβλεπε την ειδική παραγραφή ποινών μικρότερες του έτους. Η ποινή του διευθυντή μειώθηκε στα τέσσερα χρόνια κάθειρξη, αφαιρουμένου του διαστήματος της κράτησής του.
Το σκάνδαλο των αγοραπωλησιών βρεφών έριξε “βαριά σκιά” στον “Άγιο Στυλιανό“, με αποτέλεσμα τα επόμενα δύο έτη, σύμφωνα με την κ. Μπρούσκου, οι εισαγωγές βρεφών να μειωθούν.
Η διοίκηση αντικατέστησε μέρος του προσωπικού, προσέλαβε ειδικευμένη ψυχολόγο και δημιούργησε ένα μικρό τμήμα υποδοχής και φιλοξενίας των άγαμων μητέρων.
Οι καταγγελίες της δεκαετίας του 90
Τον Απρίλιο-Μάιο του 1995, το ζήτημα των παράνομων υιοθεσιών ήρθε ξανά στο προσκήνιο μέσα από τα ρεπορτάζ της τηλεοπτικής εκπομπής “Κόκκινη Γραμμή” του Κώστα Χαρδαβέλλα.
Αφορμή ήταν οι δηλώσεις μίας γυναίκας, η οποία κατηγόρησε το βρεφοκομείο “Άγιος Στυλιανός“, από όπου είχε δοθεί για υιοθεσία το 1952, ότι την παραπλανούσε επί 20 χρόνια, διαβεβαιώνοντάς την ότι ήταν παιδί “άγνωστων γονέων”.
Κατά την τελευταία επίσκεψή της στη δομή, της έδωσαν τελικά το όνομα της πραγματικής της μητέρας.
Ακολούθως, κάλεσε όλους όσοι υιοθετήθηκαν παράνομα τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 να κινητοποιηθούν και να απαιτήσουν το άνοιγμα των σφραγισμένων αρχείων του βρεφοκομείου. Αυτό ήταν το έναυσμα για τη δημιουργία και τη μαζικοποίηση του λεγόμενου “κινήματος αναζήτησης ριζών”.
Όλα όσα ακολούθησαν, πήραν μορφή χιονοστιβάδας. Οι εκκλήσεις μέσω των ΜΜΕ και οι καταγγελίες αυξήθηκαν, τα αρχεία του “Αγίου Στυλιανού” και διαφόρων οικοτροφείων έγιναν πιο εύκολα προσβάσιμα με παρέμβαση εισαγγελέα και συστάθηκε Πανελλήνια Επιτροπή Αγώνα για Παράνομες Υιοθεσίες και Σύλλογος Έρευνας και Αποκάλυψης Στοιχείων Υιοθετημένων Παιδιών.
Η εφημερίδα “Τα Νέα” δημοσίευσε πρωτοσέλιδα και εκτενή ρεπορτάζ με μαρτυρίες παράνομα υιοθετημένων ανθρώπων που πέρασαν από το βρεφοκομείο της Θεσσαλονίκης και εκατοντάδες από αυτούς ξαναέσμιξαν με τους γονείς τους.
Ο χαμένος αδερφός του Χρήστου Παντελίδη
Ο σκηνοθέτης και παραγωγός, Χρήστος Παντελίδης κατάφερε, μετά από 46 χρόνια και μήνες επίμονης αναζήτησης στα αρχεία του “Αγίου Στυλιανού“, να βρει τον χαμένο του αδερφό στη Θεσσαλονίκη. Το όνομά του ήταν Γιάννης Λυπηρίδης και η επανένωση ήταν κάτι παραπάνω από συγκινητική.
Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, ο Λυπηρίδης έφερε το όνομα Διονύσιος και αναγράφτηκε ως αβάπτιστος. “Ξαναβαπτίστηκε” Παύλος και Αβραάμ και μετά παρουσιαζόταν σε διάφορα έγγραφα ως “έκθετο“.
Υιοθετήθηκε από μια χήρα, η οποία του αποκάλυψε αρκετά χρόνια μετά τη σκληρή αλήθεια με τον πιο απότομο τρόπο: “Δεν θα πας πουθενά. Πρέπει να ξέρεις ότι είσαι ένα μπάσταρδο και ότι σε αγόρασα από το άσυλο. Άμα φύγεις, τι θα κάνω μόνη μου;“.
“Πρόκειται για το μεγαλύτερο έγκλημα που έγινε στη μεταπολεμική Ελλάδα. Εγώ ήμουν τυχερός. Χιλιάδες οικογένειες ζουν χρόνια τώρα ένα δράμα“, δήλωσε ο Χρήστος Παντελίδης μετά την επανένωση, ενώ ο Λυπηρίδης ανέφερε: “Τι να πω τώρα. Εκεί που ήμουνα μόνος μου, βρέθηκα ξαφνικά με άλλα πέντε αδέλφια. Έχω ξαναγεννηθεί στα 46 μου“.
“Κοιμόμασταν αγκαλιασμένοι, σαν μικρά παιδιά”
Μία ακόμη συγκλονιστική ιστορία που είδε το “φως” της δημοσιότητας αφορούσε τη 45χρονη Δήμητρα Δημητρακοπούλου από τη Θεσσαλονίκη. Από το 1972 διέμενε σε απόσταση μισού χιλιομέτρου από το σπίτι της βιολογικής της μητέρας χωρίς να το ξέρει!
Όπως δήλωσε, έμαθε ότι ήταν υιοθετημένη στο Δημοτικό και αντιμετώπισε την απροθυμία των υπαλλήλων του “Αγίου Στυλιανού” στην αναζήτηση της αλήθειας. Ωστόσο, κατάφερε να έρθει σε επαφή με την αδερφή της, η οποία μετά την παρουσίασε στη μητέρα της.
“Τις πρώτες εβδομάδες κοιμόμασταν μαζί στο ίδιο κρεβάτι, αγκαλιασμένοι σαν μικρά παιδιά. Προσπαθούσαμε να αναπληρώσουμε αυτό που μας έλειψε στα παιδικά μας χρόνια. Αυτό που μας στέρησαν τόσο απάνθρωπα“, ανέφερε με δάκρυα στα μάτια ο 52χρονος Μιχάλης Μαυρίκος για την επανένωση με τον μικρότερο αδερφό του που είχε υιοθετηθεί από οικογένεια στην Ημαθία.
Ένα άλλο “βρέφος του Αγίου Στυλιανού” έμαθε ότι ήταν υιοθετημένο, όταν ήρθε η ώρα να υπηρετήσει στο στρατό, ενώ ένας άλλος άνδρας είχε πει με πικρία:
“Αυτό που με τσακίζει είναι η ακαθόριστη αίσθηση ότι είμαι διπλός άνθρωπος, γιατί έχω δύο μανάδες και που δεν ξέρω τίποτε για τον άλλο μου εαυτό. Ποιος είμαι αληθινά; Το μόνο που ξέρω είναι ότι τόσα χρόνια ζούσα μέσα στο ψέμα“
Στον απόηχο των χιλιάδων καταγγελιών, σχηματίστηκαν δικογραφίες, αλλά πολλές υποθέσεις μπήκαν “στο συρτάρι”, διότι τα αδικήματα θεωρήθηκαν παραγεγραμμένα. Μέχρι σήμερα, παρανόμως υιοθετημένα άτομα συνεχίζουν τον αγώνα τους να βρουν το σημαντικότερο κομμάτι του παζλ της ταυτότητάς τους, γνωρίζοντας όμως ότι ο χρόνος είναι ο εχθρός της αλήθειας.
