Σύμβολα, Αφηγήματα, Κοινότητες και Πολιτική

Γράφει ο Γιώργος Δημ. Σταμάτης, οικονομολόγος

Παρακολουθώντας πρόσφατα τόσο το όλο τυπικό της κηδείας της Ελισάβετ Β’, όσο και τις αντιδράσεις του κόσμου (στη Βρετανία), πόσο θρηνούσαν ή πόσο κατέκριναν τα δρώμενα και τη μοναρχία, ξεκίνησα πάλι στο μυαλό μου την παλιά συζήτηση που έχω με τον εαυτό μου για τη σημασία που έχουν τα σύμβολα και οι συμβολισμοί για τους ανθρώπους.

Αφετηρία αυτής της συζήτησης είναι η προσωπική μου πεποίθηση πως όλοι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσα από σύμβολα. Τα σύμβολα και τα αφηγήματα δίνουν νόημα στη ζωή μας, παρέχοντάς μας ένα ασφαλές όχημα μέσα στο οποίο μπορούμε να διάγουμε τη ζωή μας χωρίς να διαλυθούμε από το υπαρξιακό άγχος.
Η αφοσίωση μας στο αφήγημα μας μπορεί να μας κάνει να αντέξουμε τα βάσανα, να ζήσουμε μια ζωή με νόημα και να προοδεύσουμε, όπως και να μετριάσουμε το φόβο του θανάτου, γιατί μας υποδεικνύει τόσο το πώς όσο και το γιατί θα ζήσουμε ή θα πεθάνουμε.

Βλέπουμε σύμβολα παντού: στις υψηλές ιδέες, στην πατρίδα μας και το έθνος μας, στη θρησκεία, στους οικογενειακούς μας δεσμούς, στις σχέσεις μας με τους υπόλοιπους συνανθρώπους μας και τις κοινότητές μας, στην καριέρα μας.
Πολλές μικρές και μεγάλες κοινότητες έχουν θεσπίσει τις δικές τους ξεχωριστές φαντασιακές σημασίες στα πράγματα: η Δεξιά, η Αριστερά, η ραπ, το ροκ, η Εκκλησία, το έθνος έχουν τα δικά τους τοτέμ. Αλλα και οι άνθρωποι δίνουν σημασίες σε σύμβολα που μπορεί να τα ακολουθούν μια ζωή (όπως ο Πολίτης Κέιν το Rosebud). Νομίζω λοιπόν ότι έχοντας στο νου τα παραπάνω μπορούμε να καταλήξουμε ότι τα σύμβολα είναι μεγάλη υπόθεση.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, παρακολούθησα την προηγούμενη εβδομάδα την ενασχόληση της (βρετανικής και όχι της ελληνικής) φιλομοναρχικής κοινότητας για τη ζωή και το θάνατο της Βασίλισσας και την ανάγκη μιας τόσο μεγαλοπρεπούς και συμβολικής κηδείας από πλευράς του κράτους. Στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο εντάσσονται κατά τη γνώμη μου και οι αντιδράσεις των αντιμοναρχικών βρετανών, καθότι η αντίσταση στη μοναρχία και η αποδοκιμασία της είναι το δικό τους αφήγημα.

Τα παραπάνω μου δείχνουν και κάτι, για το οποίο προσωπικά είμαι πλέον βέβαιος: ότι η κατανόηση και η διαχείριση των συμβολισμών και των αφηγημάτων είναι σημαντική για το συντονισμό της κοινωνίας (ή των κοινωνιών). Έτσι, προκύπτει πως αυτοί που ηγούνται των κοινωνιών, οι πολιτικοί*, οφείλουν να είναι εξίσου τεχνοκράτες αλλά και αφηγητές, σε ίσα μέρη ορθολογίστριες αλλά και διαισθητικές, το ίδιο πρακτικοί αλλά και θεωρητικοί.

Η πρακτική αξία της τεχνοκρατικής παιδείας στην πολιτική είναι ολοφάνερη, ειδικά σε μια εποχή που η πολιτική απαιτεί την τεχνική ειδίκευση σε τόσους πολλούς διαφορετικούς τομείς, όλοι αντιλαμβανόμαστε εύκολα γιατί μια πολιτικός πρέπει να μπορεί να κατανοήσει οικονομικά ή νομικά.

Αυτή που ίσως δεν είναι τόσο φανερή είναι η πρακτική αξία του να μπορεί κάποιος να κατανοήσει τα σύμβολα κάθε κοινωνίας ή κάθε κοινότητας και να μπορεί να τα χειριστεί για εμπνεύσει και να συγκινήσει τον κόσμο.
Μέσα από τη διαχείριση των σημασιών, ο πολιτικός μπορεί να ευθυγραμμίσει την κοινωνία πίσω από ένα όραμα, να κάνει περισσότερο κατανοητό τι θέλει να πετύχει και να δώσει την εικόνα του μέλλοντος που ευαγγελίζεται.

Έτσι, έχοντας και τις δυο αυτές αρετές, οι πολιτικοί μπορούν να μας δείξουν με σαφήνεια τόσο το πώς θα κάνουμε κάτι, όσο και το γιατί θα το κάνουμε.