Σωτήρης Τσιόδρας: «Η πανδημία μού έμαθε να είμαι ταπεινός»

Τέσσερα χρόνια μετά το πρώτο κρούσμα κορωνοϊού ο εθνικός λοιμωξιολόγος μιλά για το Εθνικό Σύστημα Υγείας, το κερδισμένο στοίχημα των εμβολίων mRNA, τους υγειονομικούς κινδύνους της επόμενης μέρας, ενώ επισημαίνει πως η μείωση της εμπιστοσύνης στον παιδικό εμβολιασμό ίσως είναι μία απειλή μεγαλύτερη και από την πανδημία που περάσαμε

Τέσσερα χρόνια από την αρχή της πανδημίας και ο φόβος του κορωνοϊού έχει σχεδόν υποχωρήσει. Ομως ο άνθρωπος που μας κράτησε το χέρι στη διάρκεια της πανδημίας, ο «εθνικός μας λοιμωξιολόγος», δεν επαναπαύεται. «Δεν πρέπει να μειωθεί η εμπιστοσύνη μας στα εμβόλια ως απότοκος όλης αυτής της παραφιλολογίας που ακούσαμε στην πανδημία», τονίζει, ενώ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για λοιμώξεις όπως η ιλαρά στη συνάντησή μας στο 23ο Πανελλήνιο Συνέδριο Λοιμώξεων.

Είναι ήρεμος και συγκρατημένος, όπως και τότε. Οι γύρω του τον αποκαλούν Σωτήρη και ο κόσμος τον ρωτάει κάθε λογής ερωτήσεις σαν να είναι ο προσωπικός τους γιατρός. «Να κάνω το εμβόλιο του κοκκύτη; Κάθε πότε;». Ο Σωτήρης Τσιόδρας είναι άλλωστε πάντα σε ετοιμότητα για την επόμενη μεγάλη μάχη. Που όπως λέει ο ίδιος «το ερώτημα δεν είναι αν θα έρθει, αλλά πότε θα έρθει». Η «Κ» συνάντησε τον άνθρωπο που έζησε στην πρώτη γραμμή την πανδημία και του ζήτησε έναν πρώτο απολογισμό της.

– Ποια μαθήματα πήραμε και ποια δεν πήραμε από την πανδημία, για το κράτος, για το σύστημα υγείας;
Η κάθε χώρα πρέπει να κάνει τον δικό της απολογισμό, το δικό της «after action review» όπως ονομάζεται διεθνώς. Δηλαδή, να γίνει ανασκόπηση όλων των δράσεων σε ένα εθνικό επίπεδο, των επιτυχιών και των προβλημάτων. Αυτό προγραμματίζεται να γίνει και στην πατρίδα μας τώρα που η επιδημία έχει υποχωρήσει. Αξίζει όμως να αναφερθώ σε μερικά από τα πορίσματα που έβγαλε η έκθεση του ΟΟΣΑ το 2023, τα οποία αφορούν την παροχή φροντίδας υγείας και τα θεωρώ πολύ σημαντικά για όλους και ιδιαίτερα για αυτούς που ασκούν πολιτική υγείας. Τα συστήματα υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν ανέτοιμα και υποστελεχωμένα και υπέφεραν από μη επαρκείς επενδύσεις. Η πρώτη ανάγκη που προκύπτει λοιπόν σύμφωνα με την έκθεση είναι η ανάγκη της γενικότερης ενίσχυσης του συστήματος υγείας και ιδιαίτερα σε προσωπικό. Το βιώσαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το βιώνουμε και εμείς τώρα, στην καθημερινότητά μας, ως λειτουργοί δημόσιας υγείας, ως γιατροί στα νοσοκομεία μας.

Το προσωπικό των νοσοκομείων εξουθενώθηκε στην πανδημία, ακόμη υποφέρει από συναισθηματική φόρτιση και κόπωση. Πρέπει να στηριχθεί το πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό των νοσοκομείων μας, και νομίζω ότι αυτό είναι από τα σημαντικότερα μαθήματα της πανδημίας.

Χρειαζόμαστε προσωπικό το οποίο να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο, χρειαζόμαστε γιατρούς και νοσηλευτές, και τώρα, και για το μέλλον. Η έκθεση του ΟΟΣΑ για την πανδημία αναφέρει πως το 50% του προϋπολογισμού που δίνεται για την υγεία θα πρέπει να δίνεται για την ενίσχυση σε προσωπικό. Και μετά έρχονται όλα τα υπόλοιπα. Οι φαρμακευτικές δαπάνες, οι ενισχύσεις για νέες εργαστηριακές διαγνωστικές τεχνικές, οι πόροι για δομές, η συνεχιζόμενη επιτήρηση με νέα εργαλεία είναι ουσιαστική, αλλά ακολουθεί. Το προσωπικό των νοσοκομείων εξουθενώθηκε στην πανδημία, ακόμη υποφέρει από συναισθηματική φόρτιση και κόπωση. Πρέπει να στηριχθεί το πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό των νοσοκομείων μας, και νομίζω ότι αυτό είναι από τα σημαντικότερα μαθήματα της πανδημίας. Το προσωπικό περαιτέρω χρειάζεται συνεχιζόμενη εκπαίδευση για να παραμένει σε εγρήγορση, χρειάζεται περαιτέρω κίνητρα για να συνεχίσει την προσφορά του.

Σωτήρης Τσιόδρας στην «Κ»: «Η πανδημία μού έμαθε να είμαι ταπεινός»-1

– Η πανδημία τελείωσε. Αλλά τον κορωνοϊό δεν τον ξεφορτωθήκαμε ακόμη.
Οχι, είναι ακόμα ανάμεσά μας, είναι σε χαμηλή κυκλοφορία, κάτι που είναι σημαντικό και οφείλεται στην εξέλιξη του ιού, στο ανοσιακό μας σύστημα και στα επιστημονικά μέσα αντιμετώπισής του. Δεν παρατηρήσαμε ευτυχώς δραματικές αλλαγές του ιού τον τελευταίο χρόνο σε μια μορφή που σχετίζεται με σοβαρότερη ασθένεια. Το ανοσιακό σύστημα ενός μεγάλου ποσοστού της κοινωνίας μας τον έχει συναντήσει ήδη πολλές φορές. Σε συνδυασμό με τον εμβολιασμό νομίζω είμαστε σε μια φάση συμβίωσης, όπου οι περισσότεροι έχουμε τη λεγόμενη «υβριδική ανοσία» και εκτιθέμεθα στον ιό με χαμηλή πιθανότητα σοβαρής λοίμωξης, αλλά ταυτόχρονα σε ένα επιστημονικό περιβάλλον στο οποίο μπορούμε να προστατέψουμε τους ανθρώπους που είναι υψίστου κινδύνου, τους ηλικιωμένους, τους ανθρώπους με υποκείμενα νοσήματα.

Εχουν δοθεί πάνω από 200.000 σχήματα φαρμάκων στην πατρίδα μας για τη θεραπεία από τον κορωνοϊό. Αυτό δεν είναι μικρό κατόρθωμα για μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα. Ανάμεσα σε όσους συνταγογράφησα αυτά τα φάρμακα, και ήταν πολύς κόσμος, μπορώ να διαβεβαιώσω ότι κανένας δεν πέθανε.

Με τα ετήσια εμβόλια και τα φάρμακα όταν χρειάζεται. Στην πατρίδα μας, σε μια μελέτη με περισσότερα από 23.000 άτομα, είδαμε αυτό το όφελος της μείωσης κατά 70% περίπου της πιθανότητας νοσηλείας και θανάτου, ιδιαίτερα στα πολύ ηλικιωμένα άτομα που συνεχίζουν να νοσούν σοβαρά κάποιες φορές. Εχουν δοθεί πάνω από 200.000 σχήματα φαρμάκων στην πατρίδα μας για τη θεραπεία από τον κορωνοϊό. Αυτό δεν είναι μικρό κατόρθωμα για μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα. Ανάμεσα σε όσους συνταγογράφησα αυτά τα φάρμακα, και ήταν πολύς κόσμος, μπορώ να διαβεβαιώσω ότι κανένας δεν πέθανε.

– Ο κόσμος φοβάται ακόμη βέβαια. Για το αν θα υπάρξει επόμενη πανδημία.
Εδώ θα δανειστώ τα λόγια του διευθυντού του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ότι δεν είναι το «if» αλλά το «when». Δεν είναι το εάν θα υπάρξει επόμενη πανδημία, αλλά το πότε. Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει. Και η διεπαφή του ανθρώπου με τη φύση έχει αυξήσει αυτό το ενδεχόμενο σε πολύ μεγάλο βαθμό. Σε τέτοιο βαθμό που κάποιες επιστημονικές δημοσιεύσεις τους τελευταίους μήνες υποστήριζαν με μαθηματικές εκτιμήσεις πως πρέπει να μειωθεί η επαφή των ανθρώπων με θηλαστικά όπως οι νυχτερίδες, που αποτελούν τη δεξαμενή για κάποιους από τους αναδυόμενους ιούς που είδαμε τα τελευταία χρόνια και πριν από την πανδημία. Αλλά δεν νομίζω ότι εκεί σταματά το δίλημμα και η αναζήτηση για πρόληψη της εμφάνισης νέων πανδημιών.

Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει επόμενη πανδημία. Και η διεπαφή του ανθρώπου με τη φύση έχει αυξήσει αυτό το ενδεχόμενο σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Το μεγάλο ζήτημα είναι να εκμεταλλευτούμε την πρόοδο της επιστήμης και να συνεχίσουμε πρωτοποριακά προγράμματα επιτήρησης στο επίπεδο της διεπαφής του ανθρώπου με τη φύση, και ιδίως σε περιοχές που θεωρούνται υψηλού κινδύνου λόγω αυξημένων επαφών των ανθρώπων με τα ζώα, όπως η Νοτιοανατολική Ασία, η Κίνα και η Αφρική. Οι νεότερες γρήγορες –real time– γονιδιωματικές τεχνικές που θα πραγματοποιούνται στο πεδίο θα βοηθήσουν στην ανίχνευση παθογόνων με πανδημικό δυναμικό σε συνεργασία με τις ομάδες κλινικών ιατρών, ώστε να εφαρμόζονται γρήγορα τα κατάλληλα μέτρα. Χρειάζεται, βέβαια, ενίσχυση, χρειάζεται οικονομική επένδυση και να καταλάβουμε πως το να επενδύσει κανείς στην προετοιμασία για μια πανδημία είναι τόσο υψηλή επιστημονική αλλά και πολιτική προτεραιότητα όσο και να ανταποκριθεί σε μια πανδημία.

– Στην πανδημία είδαμε ένα πολύ τολμηρό εμβόλιο, το mRNA, το οποίο δουλευόταν καιρό και τελικά λειτούργησε. Θα δούμε σύντομα και άλλα τέτοια επιτεύγματα;
Αν δεν υπήρχε αυτό το εμβόλιο, τα πράγματα θα ήταν εντελώς διαφορετικά. Αναζητήσετε δημοσιεύματα των New York Times τον Μάιο του 2020 για την τεχνολογία mRNA, γιατί γινόταν πολύς λόγος και τότε. Μιλούσαν για έως και πολλά χρόνια αναμονή για να έχουμε ως ανθρωπότητα ένα καλό εμβόλιο για την πανδημία, εκτός αν η τεχνολογία αυτή, για την οποία δόθηκε το βραβείο Nobel, η τεχνολογία mRNA ήταν επιτυχημένη. Το mRNA είναι ένα στοίχημα που πέτυχε. Με δεκάδες εκατομμύρια ζωές να έχουν σωθεί. Με ένα όφελος το οποίο υπολογίζουν τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, σε δεκάδες εκατομμύρια σωσμένες ζωές. Η τεχνολογία mRNA δοκιμάζεται πλέον στη θεραπευτική των καρκίνων. Και θα χρησιμοποιείται στο μέλλον και για άλλους θεραπευτικούς σκοπούς.

– Oπότε θα λέγατε στον κόσμο να μη φοβάται τα εμβόλια;
Η διαδικασία με την οποία ένα εμβόλιο φτάνει στον κόσμο αφορά πολλαπλά στάδια και ελέγχους πρώτα για την ασφάλεια και έπειτα για την αποτελεσματικότητα. Ολα τα εμβόλια ακολουθούν αυτή τη διαδικασία και περνούν από αυστηρότατους ελέγχους για να εγκριθούν. Από την άλλη πλευρά, η ζωή μας είναι μια συνεχής διαδικασία έκθεσης σε αντιγόνα, είτε αυτά λέγονται μικρόβια, είτε ιοί, είτε αιωρούμενα μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα. Τα εμβόλια μας εκθέτουν σε αθώες παραλλαγές των αντιγόνων αυτών, πάντα σε ελάχιστες ποσότητες που προκαλούν την άμυνά μας να αντιδράσει, να δημιουργήσει αντισώματα. Ετσι ενισχύουν την άμυνά μας χωρίς να μας προκαλούν τα προβλήματα του αρχικού μικροβίου. Πρέπει να συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι αποδεχόμαστε τα επιστημονικά επιτεύγματα των εμβολίων, που είναι η εξαφάνιση θανατηφόρων και αποκρουστικών νοσημάτων, όπως η ευλογιά, και η μείωση ασθενειών που αποδεκάτιζαν τον κόσμο. Είναι ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της επιστήμης τα εμβόλια κι έχουν άμεση σχέση με την παράταση της ζωής μας στον σύγχρονο κόσμο.

Εχουμε 44% μείωση της εμπιστοσύνης στον παιδικό εμβολιασμό σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO. Αυτό για εμένα είναι συγκλονιστικό. Το ότι μειώνεται η πίστη στον παιδικό εμβολιασμό σε τόσο μεγάλο ποσοστό είναι απειλή. Ισως είναι μεγαλύτερη απειλή από την πανδημία που περάσαμε.

Δεν πρέπει να μειωθεί η εμπιστοσύνη μας στα εμβόλια ως απότοκος όλης αυτής της παραφιλολογίας που ακούσαμε στην πανδημία. Κυρίως δεν πρέπει να επηρεαστεί το πρόγραμμα των παιδικών εμβολιασμών. Δυστυχώς η ανεπαρκής εμβολιαστική κάλυψη παιδιών και ενηλίκων με κλασικά εμβόλια έχει πρόσφατα οδηγήσει σε επιδημίες ξεχασμένων νοσημάτων όπως η ιλαρά στην Ευρώπη και στην πατρίδα μας. Τι συμβαίνει; Κάποιοι δεν έχουν κάνει καμία δόση χωρίς να έχουν περάσει τη νόσο ή έχουν χάσει τη δεύτερη δόση. Πρέπει να κάνουν δεύτερη δόση. Κοιτάω τα δεδομένα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στην Ευρωπαϊκή Ενωση, και παρατηρώ πως ένα σημαντικό ποσοστό των χωρών δεν έχει την αναγκαία εμβολιαστική κάλυψη του άνω του 95% και με τις 2 δόσεις, σε πληθυσμιακό επίπεδο. Αν στην Ευρωπαϊκή Ενωση γίνεται αυτό, φανταστείτε τι γίνεται στην Αφρική. Και εάν μια τέτοια λοίμωξη έχει ως αποτέλεσμα, όπως σωστά υποστηρίζεται από την επιστήμη, σοβαρές επιπλοκές ή μια γενικότερα ελαττωματική άμυνα του οργανισμού μας για μήνες, ακόμα και για χρόνια, καταλαβαίνετε τι επίπτωση μπορεί να έχει μια επάνοδος τέτοιων νοσημάτων στην ανθρώπινη υγεία γενικότερα.

Σωτήρης Τσιόδρας στην «Κ»: «Η πανδημία μού έμαθε να είμαι ταπεινός»-2

– Θα λέγατε πως ο κορωνοϊός άνοιξε αυτή τη συζήτηση για τα εμβόλια στο ευρύ κοινό;
Ανοίγει η συζήτηση, αλλά δυστυχώς ξεκινάει με κακό τρόπο. Με μείωση του γενικότερου εμβολιασμού, με έμφαση στις παρενέργειες και με καμία έμφαση στο κρυφό όφελος αυτών των εμβολίων. Εχουμε 44% μείωση της εμπιστοσύνης στον παιδικό εμβολιασμό σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO. Αυτό για εμένα είναι συγκλονιστικό. Το ότι μειώνεται η πίστη στον παιδικό εμβολιασμό σε τόσο μεγάλο ποσοστό είναι απειλή. Ισως είναι μεγαλύτερη απειλή από την πανδημία που περάσαμε. Θέλει προσοχή. Θέλει σκέψη. Θέλει παρέμβαση. Θέλει εκπαίδευση σε επίπεδο κοινότητας, σε επίπεδο δήμου, σε επίπεδο απλού ανθρώπου, σε επίπεδο ενίσχυσης του επιπέδου γνώσης σε θέματα υγείας στον γενικό πληθυσμό. Ο εμβολιασμός των ενηλίκων παραβλέπεται από τους περισσότερους με ένα σωρό δικαιολογίες, με έναν απίστευτο ωχαδερφισμό, δυστυχώς τα οφέλη των εμβολίων δεν αναγνωρίζονται.

– Tι θα λέγατε σήμερα στους αντιεμβολιαστές; Αυτούς που δεν έκαναν τελικά το εμβόλιο;
Πρέπει να μάθεις να αποδέχεσαι την αντίθετη άποψη στο δικό σου επιχείρημα και να προσπαθείς να είσαι διαλλακτικός, να ακούς την καλόπιστη κριτική, να απαντάς στις ανησυχίες των ανθρώπων ως ιατρός. Δυστυχώς, παρατηρήθηκε με την ευκαιρία της πανδημίας η άνοδος μιας ψευδοεπιστήμης, ακόμη και με «ψευδοεπιστημονικά» περιοδικά που δημοσίευαν άρθρα που στήριζαν τα αντιεμβολιαστικά επιχειρήματα. Αυτό είναι κατάντια. Ενα παρόμοιο ρεύμα υπήρχε και πριν από την πανδημία για τη γρίπη. Και για άλλα νοσήματα. Στην ουσία όμως, και αυτό είναι ίσως πολύ κρίσιμο να γίνει αντιληπτό, το ευεργετικό κοινωνικό όφελος ενός εμβολιασμού ξεπερνάει τον εμβολιαζόμενο και είναι ευεργετικό για το γενικότερο κοινωνικό σύνολο.

– Υπάρχει και το άλλο άκρο. Ενας κύριος για παράδειγμα στη Γερμανία εμβολιάστηκε 217 φορές.
Ναι, το είδα, ο άνθρωπος αυτός εμβολιάστηκε 217 φορές με πολλαπλά εμβόλια εναντίον της COVID-19, οι 134 από αυτές καταγεγραμμένες. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα, οι έρευνες έδειξαν πως είχε πλούσια ανοσιακή απάντηση χωρίς παρενέργειες. Δεν γνωρίζω τις συνθήκες υπό τις οποίες υπέστη αυτό τον πολλαπλό εμβολιασμό, ο οποίος φυσικά και δεν ενδείκνυται σε κανέναν. Δεν αποτελεί καλό παράδειγμα για να ενισχύσει κανείς τις απόψεις του για την ασφάλεια των εμβολιασμών. Αυτό είναι κάτι ακραίο. Εμείς θα μείνουμε στο συνηθισμένο, στον μέσο όρο σε αυτό που θέλει και συστήνει η δημόσια υγεία, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, αυτό πρέπει να επιδιώκουμε ως λειτουργοί δημόσιας υγείας. Οι περισσότεροι από εμάς να είμαστε μαζί με την επιστήμη, και όχι κατά της επιστήμης. Να μην υπάρχουν οι αρνητές, άνθρωποι οι οποίοι θα είναι αντίθετοι με την επιστήμη.

– Πότε πιστεύετε ότι θα κάνουμε έναν απολογισμό ως ανθρωπότητα για το αν τελικά έπρεπε να πάμε σε lockdown ή όχι;
Κοιτάξτε, τα μέτρα δημόσιας υγείας είναι συγκεκριμένα. Δεν είναι κάτι που δεν γνωρίζαμε. H καραντίνα και τα lockdowns δεν είναι μια μέθοδος που εφαρμόσαμε για πρώτη φορά ως ανθρωπότητα. Το αν ήταν αποτελεσματική ή όχι φάνηκε από την πρώτη φάση της πανδημίας. Ο περιορισμός της διασποράς στην Ελλάδα δημοσιεύθηκε στο καλύτερο περιοδικό στον κόσμο για αναδυόμενα νοσήματα, το περιοδικό του CDC των ΗΠΑ. Στη Γαλλία ο αριθμός των θανάτων θα ήταν υπερδιπλάσιος χωρίς το lockdown στις πρώτες φάσεις της πανδημίας. Φυσικά και υπάρχουν παρενέργειες οι οποίες στο after action review θα συζητηθούν και αξιολογηθούν. Ενα lockdown οφείλει να είναι έσχατο μέτρο και με περιορισμένη χρονική διάρκεια.

Ευτυχώς δεν είδαμε στην Ελλάδα τα ψυγεία κοντέινερ με τους νεκρούς που είχαν στις αποβάθρες της Νέας Υόρκης, γιατί δεν είχαν πού να τους θάψουν, και κανένας δεν μιλάει για αυτά. Τώρα το ξεχάσαμε.

Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο και την έννοια της συνδημίας. Η πορεία μιας πανδημίας εξαρτάται από το κοινωνικό περιβάλλον, τη διαφορετικότητα σε θέματα ευαλωτότητας, τις κοινωνικές ανισότητες ακόμα και σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές στην ίδια χώρα, στην ίδια πόλη. Αυτές είναι πολλές φορές συγκλονιστικές και φέρνουν στο προσκήνιο αυτή την έννοια της «συνδημίας», της συμπόρευσης και αλληλεξάρτησης διαφόρων ιατρικών, πολιτιστικών και κοινωνικών παραμέτρων σε διαφορετικούς τόπους. Και στην πατρίδα μας ισχύει το ίδιο. Αρα, μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση του χειρισμού μιας πανδημίας πρέπει να αφορά και συγκεκριμένα κοινωνικά, πολιτιστικά και άλλα χαρακτηριστικά ενός τόπου. Και φυσικά και τη δομή του συστήματος υγείας.

Εάν στην αρχή η ανθρωπότητα εφάρμοζε το μοντέλο της Σουηδίας, αυτό το πιο ελαφρύ μοντέλο, θα είχαμε πολλά εκατομμύρια νεκρούς τον πρώτο χρόνο και μόνο, κάποιοι υπολογίζουν γύρω στα 15 εκατομμύρια. Μην ξεχνάτε τότε ούτε εμβόλια είχαμε ούτε φάρμακα. Η δράση τύπου Σουηδίας θα ήταν καταστροφική για τις φαβέλες στη Βραζιλία, όπου υπάρχει η συνδημία της φτώχειας, των κακών συνθηκών υγιεινής, της μη εμπιστοσύνης στην επιστήμη, της κακής πολιτικής παρέμβασης. Η Βραζιλία δυστυχώς δεν τα πήγε καλά και συνεχίζει να πλήττεται και από σύγχρονες επιδημίες. Εχει αυτή τη στιγμή ένα εκατομμύριο περιστατικά δάγκειου πυρετού, μέσα σε δύο μήνες. Ενα εκατομμύριο. Και προσπαθούν με τον εμβολιασμό να τα περιορίσουν και δεν μπορούν. Ευτυχώς δεν είδαμε στην Ελλάδα τα ψυγεία κοντέινερ με τους νεκρούς που είχαν στις αποβάθρες της Νέας Υόρκης, γιατί δεν είχαν πού να τους θάψουν, και κανένας δεν μιλάει για αυτά. Τώρα το ξεχάσαμε.

– Κατά τη γνώμη σας αντιμετωπίσαμε την πανδημία με επιτυχία στην Ελλάδα;
Ναι, θεωρώ πως την αντιμετωπίσαμε πολύ καλύτερα από τον μέσο όρο.

– Σας πλησιάζει ακόμη ο κόσμος στον δρόμο;
Ναι, έχω χάσει πλέον την ιδιωτικότητά μου. Με σταματούν, με ρωτάνε οτιδήποτε. Αλλά δείχνουν και την ευγνωμοσύνη τους, τη χαρά τους, τη συγκίνησή τους. Ηρθαμε σε επαφή με τον κόσμο στην πανδημία. Μια μυστική ένωση που έδινε δύναμη απέναντι στον κοινό αντίπαλο. Η ομόνοια του κόσμου ήταν καθοριστική στην πρώτη φάση. Εγώ ένα λιθαράκι έβαλα, όπως όλοι μας. Και στο νοσοκομείο, στο «Αττικόν» συχνά με ρωτάνε διάφορα πράγματα, με πλησιάζουν με αγάπη. Εχουν πάντα ακόμη και οι αμφισβητίες πολύ καλή πρόθεση, εγώ έτσι το βλέπω.

– Εσείς τι μάθατε από την πανδημία;
Εμαθα να είμαι ταπεινός.

– Είμαστε ανεπαρκείς απέναντι στην απειλή της κλιματικής αλλαγής;
Βιώσαμε μόλις το θερμότερο έτος της σύγχρονης Ιστορίας. Η επέκταση των ξενιστών μεταδίδει νοσήματα, κουνούπια αιγυπτιακά, ασιατικά που επεκτείνονται σε νέα γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Θα δούμε mega viruses που θα προκύψουν από τα permafrost, οι οποίοι δεν γνωρίζουμε αν θα είναι παθογόνοι. Ελέγχονται στα σύγχρονα πανεπιστημιακά εργαστήρια με τις κατάλληλες προδιαγραφές. Είμαστε επιστημονικά περισσότερο προετοιμασμένοι για όλα αυτά, δεν γνωρίζω όμως αν είμαστε έτοιμοι. Αυτό που για εμένα είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι το θέμα της ενιαίας υγείας γενικότερα, της αλληλεπίδρασης μας με τα ζώα, με το περιβάλλον, με το κλίμα.

Αν μελετήσετε την περσινή έκθεση του WHO για την ελονοσία, θα δείτε εκατομμύρια περιπτώσεις νόσου οι οποίες αποδίδονται καθαρά στην κλιματική αλλαγή για πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά. Πρέπει να κάνουμε κάτι. Τα μικροσωματίδια που εισπνέουμε ενεργοποιούν ογκογονίδια στον πνεύμονα. Σε μη καπνιστές! Ενισχύουν την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα. Πρέπει να δούμε το θέμα συνολικά. Η υγεία μας είναι μια ολότητα και επηρεάζεται από το περιβάλλον μας.

Εχουμε τα αέρια του θερμοκηπίου, την άνοδο του επιπέδου των θαλάσσιων υδάτων – περιοχές όπως η Κοπεγχάγη, το Αμβούργο απειλούνται να μπουν κάτω από τη θάλασσα. Εχουμε τον ωκεανό, του οποίου το PH αλλάζει και γίνεται πιο όξινο. Οι ωκεανοί μας γίνονται σαν ξίδι. Και πεθαίνουν ζωντανές μορφές που παράγουν ακόμη και ήχο όπως τα κοράλλια, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι στην Αυστραλία και αλλού. Οι παγετώνες λιώνουν και απελευθερώνουν εκτός από τα κρυμμένα παθογόνα, τεράστιες ποσότητες νερού, οι οποίες αλλάζουν τις συνθήκες επιβίωσης στον κόσμο. Το καιρικό φαινόμενο El Niño έχει ήδη επηρεάσει το κλίμα σε όλη την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική και οδήγησε μια τεράστια επιδημία δάγκειου πυρετού στη Βραζιλία. Στο Μπαγκλαντές αντιμετωπίζουν εκατοντάδες χιλιάδες κρούσματα δάγκειου. Εχουν επίσης ελονοσία.

Αν μελετήσετε την περσινή έκθεση του WHO για την ελονοσία, θα δείτε εκατομμύρια περιπτώσεις νόσου οι οποίες αποδίδονται καθαρά στην κλιματική αλλαγή για πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά. Πρέπει να κάνουμε κάτι. Τα μικροσωματίδια που εισπνέουμε ενεργοποιούν ογκογονίδια στον πνεύμονα. Σε μη καπνιστές! Ενισχύουν την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα. Πρέπει να δούμε το θέμα συνολικά. Η υγεία μας είναι μια ολότητα και επηρεάζεται από το περιβάλλον μας, επηρεάζεται από τα ζώα με τα οποία συνυπάρχουμε, από τον αέρα που αναπνέουμε, από τα φυτά, από το πράσινο που μας περιβάλλει. Μιλάμε για ενιαία υγεία πλέον.

– Μπορούμε να κάνουμε κάτι για όλα αυτά;
Ο πλανήτης μας υπερθερμαίνεται. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι κάτι πολύ σημαντικό. Πρέπει να μειωθούν οι εκπομπές των αερίων θερμοκηπίου. Υπάρχουν στόχοι, δεν ξέρω αν θα επιτευχθούν. Και πρέπει να ευαισθητοποιηθούμε όλοι ως άνθρωποι. Είδα στην Αμερική, σε ένα πρόσφατο συνέδριο στη Βοστώνη, συναδέλφους οι οποίοι είχαν φτιάξει μέσα στα νοσοκομεία τους ομάδες εθελοντών για να μειώσουν το αποτύπωμα άνθρακα της νοσοκομειακής μονάδας τους. Είτε αυτό αφορούσε απόβλητα είτε αυτό αφορούσε τη δική τους μετακίνηση στη δουλειά τους, στον εργασιακό τους χώρο. Ναι, πρέπει να πάρουμε πρωτοβουλίες ως άνθρωποι στο τοπικό επίπεδο. Και αυτό βέβαια δεν έχει σχέση μόνο με τις λοιμώξεις και τα κουνούπια, αλλά έχει σχέση με όλη μας την υγεία.

Η επιστήμη είναι μαζί μας βοηθός και αρωγός. Στην Κύπρο έχει εγκατασταθεί το κουνούπι Αιγυπτιακός Τίγρης, ο οποίος θεωρητικά μεταδίδει τον κίτρινο πυρετό αλλά και τον δάγκειο. Προσπαθούν να τον ελέγξουν με την εισαγωγή αποστειρωμένων πληθυσμών αρσενικών κουνουπιών με τη χρήση ακτινοβολίας. Κουνούπια τα οποία κάθε εβδομάδα τα απελευθερώνουν, ώστε να μειωθεί ο πληθυσμός. Από ό,τι πληροφορούμαι έχουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Σε όλη την Ευρώπη υπάρχει ένα άλλο κουνούπι τίγρης που μεταδίδει μεταξύ άλλων τον δάγκειο. Στο Μπαγκλαντές χρησιμοποιούν ένα παράσιτο που μολύνει τα κουνούπια, τη wolbachia, και μείωσαν κατά 96-97% τη διασπορά του δάγκειου. Φτιάχνουν εργοστάσια παραγωγής των ελαττωματικών για μετάδοση δαγκείου κουνουπιών. Είμαστε ευλογημένοι. Ζούμε σε μια εποχή που η επιστήμη είναι σύμμαχος του ανθρώπου. Για να καταπολεμήσουμε αυτές τις απειλές.

– Υπάρχουν τα όπλα όπως λέτε. Να πολεμήσουμε τους ιούς, τις ασθένειες. Τελικά όλα συγκλίνουν προς μια ανθρώπινη επιθυμία. Να ζήσουμε όσο περισσότερο μπορούμε;
Ναι, να ζήσουμε. Οχι όμως απλώς να ζήσουμε. Να ζήσουμε ωραία, ποιοτικά, εμπιστευόμενοι την επιστήμη.

Νίνα Μαρία Πασχαλίδου-kathimerini.gr