Οι παρατηρήσεις του ΤΕΕ Αιτωλ/νίας στη δημ. διαβούλευση του Masterplan της HVA για την Θεσσαλία

Παρατηρήσεις του ΤΕΕ Αιτωλοακαρνανίας στα πλαίσια της δημόσιας διαβούλευσης επί του Σχεδίου της κύριας έκθεσης της Ολλανδικής εταιρίας HVA με αντικείμενο τη βελτίωση της διαχείρισης υδάτων, αγροτικών καλλιεργειών και αντιπλημμυρικής προστασίας στην Περιφέρεια Θεσσαλίας « MASTER PLAN WATER MANAGEMENT IN THESSALY IN THE WAKE OF STORM DANIEL How to Address Thessaly’s Water-Related Agricultural Challenges».

Οι παρατηρήσεις αυτές,  εγκρίθηκαν από την Δ.Ε. μετά από εισήγηση της Μόνιμης Επιτροπής Περιβάλλοντος και Υδάτινου Δυναμικού του Τμήματος:

ΣΧΟΛΙΑ

Το σύνολο των τευχών και όχι μόνο η περίληψη θα έπρεπε να έχουν μεταφραστεί στην Ελληνική Γλώσσα προτού βγει σε διαβούλευση το σχέδιο.
Τα τεύχη έχουν ασαφή δομή: απουσιάζουν οι πίνακες περιεχομένων, η διάρθρωση σε υποκεφάλαια και η αρίθμησή τους καθιστώντας δύσκολο να κατανοηθεί η δομή τους.
Σε πολλά σημεία εντός του κειμένου απουσιάζουν οι πηγές και οι βιβλιογραφίες.
Οι χάρτες μέσα στα τεύχη έχουν πολύ χαμηλή ανάλυση. Ιδανικά θα μπορούσαν να συνοδεύουν τα τεύχη ως σχέδια κατάλληλης κλίμακας.
Η περίοδος διαβούλευσης (13-29 Μαρτίου) συνέπεσε μέσα σε 2 γενικές αργίες και θα μπορούσε να ήταν λίγο μεγαλύτερη.
Δεν υπάρχει αναφορά ποια είναι η ομάδα μελέτης, ποιο είναι το ακαδημαϊκό τους υπόβαθρο και οι τομείς ειδίκευσής τους.
Δεν υπάρχει ξεκάθαρη αναφορά πώς σχετίζεται το συγκεκριμένο Masterplan με τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής και τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας του Υδατικού Διαμερίσματος της Θεσσαλίας, τα οποία τελούν υπό αναθεώρηση. Πώς προέκυψε αυτή η μελέτη; Αποτελεί κάποιο μέτρο των ΣΔΛΑΠ;
Η πρόταση των μέτρων σε όλα τα τεύχη, πέραν της ανάλυσής τους σε κείμενο θα πρέπει να συνοψίζεται σε πίνακες που να ανατρέχονται εύκολα και να παρουσιάζονται σε χάρτες. Θα μπορούσε να υιοθετηθεί μια δομή πρότασης μέτρων παρόμοια με των ΣΔΛΑΠ. Επίσης, θα μπορούσε να παρουσιαστεί η αντιστοιχία των προτεινόμενων μέτρων σε σχέση με τα προτεινόμενα μέτρα από τα ΣΔΛΑΠ και τα ΣΔΚΠ.

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΧΟΛΙΑ

Στη σελ. 7 του Τεύχους Περίληψης αναφέρεται: «This Master Plan focuses on short-term actions and interventions that can be implemented rapidly rather than conduct exhaustive research into what might be the most cost-efficient.». Η απόδοση στο ελληνικό κείμενο είναι ελλιπής.
Στη σελ. 31 του Τόμου Ι αναφέρεται: «Some hydrologists have approximated the annual overexploitation of groundwater at 477 to 511 million m3 over recent years. However, HVA’s hydrologists consider this to be a conservative estimate, pointing out that the groundwater recharge may be less than accounted for in these calculations.» Ποιοι είναι αυτοί οι «κάποιοι υδρολόγοι;» και ποιοι είναι οι υδρολόγοι της HVA? Πώς φτάνουν σε αυτό το συμπέρασμα;

Στη σελίδα 32 του Τόμου Ι αναφέρεται: «In order to enhance water conservation and management in the region, various options are available. These include the construction of dams, inter-catchment transfers sourced from the Achelous River Basin, the implementation of both in-situ and ex-situ water harvesting techniques, artificial recharge methods, and the reuse of drainage and wastewater.»
Στη σελίδα 32 του πρώτου κιόλας τόμου αναφέρεται το ευαίσθητο και πολυτάραχο θέμα της εκτροπής του Αχελώου ως ένα πιθανό μέτρο για αύξηση των αποθεμάτων νερού, τοποθετώντας το στην ίδια σημασία και ευκολία εφαρμογής του με αυτή των μέτρων που μπορούν να εφαρμοστούν εντός της ζώνης της Θεσσαλίας (όπως την κατασκευή πρόσθετων φραγμάτων, την αλλαγή αρδευτικών πολιτικών, τον τεχνητό εμπλουτισμό και την επαναξιοποίηση νερού) και αγνοώντας το ιστορικό των πολλαπλών ενστάσεων της ιδέας αυτής από πληθώρα παραγόντων, κατά τη διαβούλευση των ΣΔΛΑΠ αλλά και από το ΣΤΕ.

Στη σελίδα 32 του Τόμου Ι αναφέρεται: « This simplification comes from the acknowledgment that the existing statistical benchmarks for calculating the likelihood of floods, based on return periods of 50, 100, and 1000 years, are no longer deemed accurate. Instead, this Master Plan operates on the assumption that events like the Storm Daniel, which caused significant flooding, are now “likely to occur”5 with increased frequency and intensity. Recognizing the evolving nature of extreme weather events, particularly in the context of climate change, Thessaly requires protection appropriate for these changing realities. Therefore, the Master Plan designates the areas that experienced inundation following Storm Daniel as those with a high likelihood of flooding6» και στην υποσημείωση λέει: «The area flooded by Storm Daniel was fairly comparable to the areas that were predicted in the Flood Management Plan (FMP) would be inundated in a 1:1000 years event.» Ο σχεδιασμός των υδραυλικών (και όχι μόνο) έργων έχει ως ορόσημο την περίοδο επαναφοράς ή αλλιώς τη συχνότητα εμφάνισης ενός συμβάντος που πυροδοτεί μια αστοχία και βασίζεται σε στατιστικές μεθόδους. Οι οικονομοτεχνικές μελέτες και οι μελέτες σκοπιμότητας λαμβάνουν υπόψη τους την περίοδο επαναφοράς. Η διαδικασία αυτή δεν θα πρέπει να παραληφθεί ή να απλοποιηθεί στα πλαίσια ενός Masterplan που προτείνει μέτρα πλημμυρικής προστασίας, δεδομένου ότι εξετάζει εκτός των άλλων και την οικονομική τους ιεράρχηση.

Στη σελίδα 37 του Τόμου Ι αναφέρεται: «Areas with high likelihood of floods» Θεωρούμε άστοχο τον ορισμό των περιοχών που επλήγησαν από το φαινόμενο Daniel ως περιοχές με «μεγάλη πιθανότητα σε πλημμύρα». Σύμφωνα με τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων πλημμύρας, η περίοδος επαναφοράς που αντιστοιχεί στο φαινόμενο Daniel και που αποδεδειγμένα ήταν πάνω από 100 έτη, δεν θεωρείται ως μεγάλης πιθανότητας να συμβεί. Η μη εφαρμογή στατιστικών μεθόδων καθιστά μη αποτελεσματική την ιεράρχηση των απαραίτητων μέτρων αντιπλημμυρικής προστασίας.

Στη σελίδα 39 του Τόμου Ι αναφέρεται: «It is essential to acknowledge that while grey infrastructure has proven effective in managing floods, the associated environmental impacts and potential drawbacks should be carefully considered.» Παρότι εδώ αναφέρεται ως γενική ιδέα η έννοια της εξέτασης των περιβαλλοντικών συνεπειών, εντούτοις δεν φαίνεται να έχει ληφθεί υπόψη ο παράγοντας αυτός στην διαμόρφωση των προτεινόμενων μέτρων ή αν έχει ληφθεί δεν αναφέρεται ρητά. Επίσης δεν αναλύεται επαρκώς η εξέταση εναλλακτικών λύσεων.
Στη σελίδα 40 του Τόμου Ι αναφέρεται: «However, the evidence supporting the effectiveness and efficiency of NBS in large-scale projects, such as mitigating flooding in river basins, is currently limited. It is noteworthy that NBS generally requires significant space, with wetlands and forests occupying larger areas compared to conventional structures such as dykes and dams.» Να αναφερθεί εάν εξετάστηκαν τέτοιες nature based solutions (NBS) σε επιλεγμένα σημεία του Θεσσαλικού κάμπου. Μία λύση που ήδη εφαρμόζεται στην Ελλάδα στα πλημμυρικά πεδία ποταμών είναι η εποχική τους καλλιέργεια κατά τους καλοκαιρινούς μήνες όπου συνήθως δεν αναμένονται πλημμυρικά φαινόμενα.

Στις εικόνες των σελ. 43-44-45 του Τόμου Ι: Απουσιάζει η αναφορά των κριτηρίων που διαχωρίζουν τις high risk και low risk areas. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η εξίσωση Κρίσεων και Καταστροφών είναι: Risk (Κίνδυνος) = Hazard (Επικινδυνότητα) x Vulnerability (Τρωτότητα) και να αναλυθούν οι περιοχές και οι χρήσεις γης με βάση αυτή τη θεώρηση.

Στη σελίδα 52 του Τόμου Ι αναφέρεται: «The Master Plan has, however, investigated the option to construct a limited number (23) of dams as alternative for check dams and nature-based solutions. (…) The designs presented are conceptual and need to be refined with the use of a more detailed hydrological model.» Υπάρχουν εκτιμήσεις για το πώς μπορούν τα μεγαλύτερα αυτά φράγματα να εξυπηρετήσουν αρδευτικούς σκοπούς και πώς μπορούν να λειτουργήσουν συνεργατικά με τα υφιστάμενα αλλά και με τα προς κατασκευή φράγματα; Πώς θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις αρδευτικές ανάγκες;

Στη σελίδα 6 του Τόμου ΙV αναφέρεται: «With the groundwater in the Almyros Aquifer being depleted at a rate of 500 million m3.» Χρειάζεται παραπομπή ή και περαιτέρω ανάλυση πώς προκύπτει αυτό το νούμερο.
Στη σελίδα 6 του Τόμου ΙV στον πίνακα του αθροιστικού ελλείματος:
Χρειάζεται αναλυτικότερη διάρθρωση του πίνακα, ώστε να διαχωρίζονται οι προστιθέμενες από τις εναλλακτικές λύσεις. Γιατί τα νούμερα εμφανίζουν αυξομοιώσεις; Δεν προστίθενται διαδοχικά όλα τα μέτρα;
Στα ποσά αυτά συνυπολογίζεται η εξοικονόμηση από την αναδιάρθρωση και τον εκσυγχρονισμό των αρδευτικών δικτύων;
Στα ποσά αυτά φαίνεται ότι δεν συνυπολογίζεται η συνέργεια των προτεινόμενων 23 φραγμάτων αλλά και των εν εξελίξει.
Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής εφόσον αφορά σε μείωση των βροχοπτώσεων μέχρι το 2050 γιατί συνυπολογίζεται από το έτος 1;
Από το έλλειμμα νερού έχουν αφαιρεθεί οι περιοχές που προτείνεται να μην καλλιεργηθούν ξανά και να αφεθούν στις πλημμυρικές ζώνες; Πόση είναι η έκτασή τους;

Στη σελίδα 7 του Τόμου ΙV αναφέρεται: «Hence, even if the above reforms are undertaken, the best and most sustainable solution would be to also divert the Achelous River.» Έχουν ληφθεί υπόψη η πληθώρα αμφιβολιών σχετικά με την βιωσιμότητα της συγκεκριμένης λύσης και τις περιβαλλοντικές συνέπειες στο οικοσύστημα του Αχελώου;\

Στη σελίδα 39 του Τόμου ΙV αναφέρεται: «Converting irrigated land into photovoltaic (PV) solar parks is a financially viable alternative, albeit with high initial investments (Sargentis, et al., 2021). While this change may compromise food security, it would enhance energy security in Greece.» Ενεργειακή ασφάλεια έχει ήδη η Ελλάδα.
Στη σελίδα 11, στον πίνακα 11 του Τόμου V, όπου αναφέρεται το κόστος των διαφόρων μέτρων, δίνεται η αίσθηση πως τα φράγματα υπο-κοστολογούνται ενώ τα αντιπλημμυρικά έργα (τάφροι, αναχώματα) υπερ-κοστολογούνται.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Είναι ευρέως γνωστό στον τεχνικό κόσμο ότι η έλλειψη χρόνου επηρεάζει με πρόσημο αρνητικό την ποιότητα μιας μελέτης. Σε πολλά σημεία του Masterplan τονίζεται αυτή η έλλειψη χρόνου, επιτάσσεται ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα άμεσα και γίνεται αναζήτηση γρήγορων λύσεων.

Τα ζητήματα που επιχειρεί να λύσει το Masterplan είναι τρία: Η ανάκαμψη της περιοχής από τις καταστροφικές πλημμύρες του Ιανού και του Daniel, η μελλοντική αντιπλημμυρική θωράκιση των υποδομών σε ενδεχόμενο αντίστοιχο συμβάν και η αντιμετώπιση της ξηρασίας η οποία θίγει την αγροτική περιοχή. Άποψή μας είναι πως για ένα τόσο πολύπλοκο θέμα θα πρέπει να καταστρωθεί ένα αναλυτικότερο σχέδιο που να παρουσιάζει με σαφήνεια τις εναλλακτικές λύσεις (και τον συνδυασμό τους) και να διερευνά την ικανότητα επίτευξής τους μέσα από περιβαλλοντικά, κοινωνικά, οικονομικά κριτήρια. Αυτονόητο είναι ότι μελέτες που αποτελούν Masterplan μεγάλων και σημαντικών περιοχών όπως η Θεσσαλία, προκειμένου να είναι ισχυρές απέναντι στον αντίλογο αλλά και για να κερδίσουν σεβασμό στον πληθυσμό που επηρεάζουν, θα πρέπει να είναι επαρκώς και επιστημονικά τεκμηριωμένες.

Το παρόν κείμενο που τίθεται προς διαβούλευση φαίνεται ότι δεν επιτυγχάνει το στόχο του. Αυτό φαίνεται από τον πρόχειρο τρόπο που είναι δομημένο το κείμενο, από την φτωχή παρουσίαση των διαφόρων δεδομένων και των ισχυρισμών του και από την μεθοδολογική του προσέγγιση, η οποία ως φαίνεται έχει ως στόχο την διατήρηση της γιγαντωμένης αγροτικής εκμετάλλευσης της περιοχής, με κάθε κόστος και εις βάρος των φυσικών πόρων. Μάλιστα, η πρόταση της ολικής αλλαγής των υπαρχόντων καλλιεργειών βαμβακιού, σιτηρών και δημητριακών σε λαχανικά και οπωροκηπευτικά δεν συνάδει με τις αρχές της ΚΑΠ που επιτάσσουν την αυτάρκεια.

Επιπλέον, οι θέσεις του Masterplan φαίνονται να έρχονται σε αντίφαση με την σελίδα 283 του προσχεδίου της 2ης Αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας όπου αναφέρεται ότι οι αρδευόμενες εκτάσεις αυξάνονται κατά 11%. Επιπλέον κατά την άποψή μας χρήζει μεγαλύτερης διερεύνησης η διάθεση/ δέσμευση αγροτικών εκτάσεων αφενός για την εκτόνωση των πλημμυρικών φαινομένων των υδάτινων σωμάτων (floodplains) και αφετέρου για την κατασκευή των προτεινόμενων παράλληλων έργων διευθέτησης με σαφέστερη παρουσίασή τους τους σε χάρτες και εκτίμηση της συνεισφοράς τους στην αποφόρτιση των αρδευτικών αναγκών.

Τέλος, το ζήτημα της εκτροπής – πιο σωστά της μεταφοράς νερού από τον Αχελώο – είναι μέτρο ύστατης λύσης και όχι άμεσα εφαρμόσιμης, όπως παρουσιάζεται στο Masterplpan. Η εξέταση της μεταφοράς νερού από τον Αχελώο θα πρέπει να γίνει αφού πρώτα αναλυθεί και εφαρμοστεί ένας αποδοτικός συνδυασμός μέτρων εξοικονόμησης και εξεύρεσης νερού εντός της Θεσσαλίας (δηλαδή κατασκευή φραγμάτων πολλαπλού σκοπού σε στρατηγικές περιοχές, ο εκσυγχρονισμός του αρδευτικού δικτύου, η αναδιάρθρωση καλλιεργειών) και στη συνέχεια αφού γίνει τμηματική επαναξιολόγηση των αρδευτικών αναγκών σε πραγματικό χρόνο (feedback real-time)