«Οι Ολλανδοί ξανάρχονται…» – Μνήμες και προβληματισμοί

Η είδηση: «Μοντέλο Ολλανδίας για τον Κάμπο»
Εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής». Κυριακή 24-9-23

Ένα ειδικό διαχειριστικό σχέδιο για την αποκατάσταση της περιοχής που επλήγη από τον κατακλυσμό ¨ΔΑΝΙΗΛ¨ (Daniel – sic!) θα μας παραδώσει η Ολλανδική εταιρεία HVA International, ύστερα από πρόσκληση της Ελληνικής Κυβέρνησης. Αυτό είναι το κεντρικό νόημα του δημοσιεύματος της έγκυρης εφημερίδας. Εισαγωγικά όμως θα ήθελα αγαπητοί συμπολίτες να γνωρίζετε, ότι σήμερα θα σας ταλαιπωρήσω λίγο παραπάνω, αλλά νομίζω πως αξίζει το κόπο να γνωρίζουμε λίγη από την ιστορία του τόπου μας.

Ωστόσο μου είναι γνωστό, πως οι πολιτικοί ταγοί της περιοχής μας και της κεντρικής εξουσίας έχουν ως αρχή να μην διαβάζουν ποτέ κείμενα έκτασης πάνω απ’ μία σελίδα, λόγω οικονομίας χρόνου και δυνάμεων. Βλέπετε δεν προλαβαίνουν να λύσουν τα καθημερινά προβλήματα των πολιτών.

Έτσι ο χρόνος για βαθύτερη ενημέρωση στα μεγάλα ζητήματα, που αναδεικνύουν κάποιοι ιδιόρρυθμοι, είναι ελάχιστος ή μηδενικός. Όταν βέβαια τα προβλήματα “σκάνε”, τότε όλοι πέφτουν από τα σύννεφα. Αυτή όμως είναι η Ελλάδα. Ή μήπως αυτή την Ελλάδα θέλουμε?
Ερώτημα!

Με αφορμή λοιπόν την παραπάνω είδηση έρχομαι να θυμίσω στους συμπολίτες μας ορισμένα ιστορικής σημασίας γεγονότα για τη συνεισφορά των Ολλανδών ειδικών στην κατασκευή των αποστραγγιστικών και γενικά εγγειοβελτιωτικών έργων, όπως και την συνακόλουθη εξυγίανση ελών και κατακλυζομένων από νερά εδαφών στη περιοχή μας και τη χώρα μας.

1ον Η Ολλανδική εμπειρία στη χώρα μας

Στη περιοχή μας η παρουσία των Ολλανδών είναι ιστορικά συνδεδεμένη με την εξυγίανση του Λεσινίου και του κάμπου του Ευηνοχωρίου, μεγάλο μέρος του οποίου έμεινε στη τοπική μας μνήμη ως περιοχή Πόλντερ, από την αντίστοιχη ολλανδική λέξη. Πόλντερ, θεωρείται η αρχικά καλυμμένη με νερό έκταση και όχι αυτή που προκύπτει μετά από την εκτέλεση των εγγειοβελτιωτικών έργων για την εξυγίανση αυτής. Επικράτησε όμως τελικά στη καθομιλουμένη ως πόλντερ να αποκαλείται συλλήβδην όλη η περιοχή με τα πρώην αλίπεδα και έλη όπως και η μετά την αποστράγγιση αυτών καλλιεργούμενη έκταση. Ειδικά στο Λεσίνι (Για τις άλλες περιοχές θα μιλήσουμε μιά άλλη φορά, αν έχετε διάθεση και αν δεν ασχολείστε ακόμη με το γένος-φύλο των αγγέλων), ο υποφαινόμενος είχε την καλή τύχη να δουλέψει στα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής του πορείας, γι αυτό και πολλά από τα σημερινά γραφόμενα αποτελούν βιωματικές μνήμες της εμπειρίας εκείνης.

Σύμφωνα λοιπόν με την ειδησεογραφία του «Βήματος της Κυριακής» της 2/9/23, οι Ολλανδοί ξανάρχονται, ύστερα από δεκάδες χρόνια ως σύμβουλοι μέσω της εταιρείας HVAInternational για την ανασυγκρότηση του θεσσαλικού πεδίου και την προστασία του από μελλοντικές πλημμύρες. Από γραπτές και προφορικές πληροφορίες γνωρίζουμε, πως η πρώτη προσπάθεια για γεωργική εκμετάλλευση του Λεσινίου και μιας περιοχής της Μανωλάδας του νομού Ηλείας έγινε το 1911 από κάποιον Ολλανδό επιχειρηματία, που δεν γνωρίζουμε το όνομά του.

Τελικά η προσπάθεια εκείνη δεν ευοδώθηκε για άγνωστους λόγους. Την επόμενη χρονιά, το 1912, έγινε η δεύτερη απόπειρα για αποξήρανση και εκμετάλλευση του Λεσινίου με παραχώρηση από το ελληνικό κράτος έκτασης 1000 στρεμμάτων στον Ολλανδό μηχανικό D. L. Graadt van Roggen, ύστερα από σχετικό βασιλικό διάταγμα. Σκοπός της βραχυχρόνιας αυτής παραχώρησης ήταν η δοκιμαστική καλλιέργεια βαμβακιού για ένα έτος. Αν βέβαια, παρά την εμπεδωμένη αντίληψη για δήθεν αποικιοκρατικές μεθοδεύσεις, θέλουμε να είμαστε ιστορικά δίκαιοι, θα πρέπει να γνωρίζουμε, πως το ελληνικό το κράτος κατά την εποχή αυτή σε ιδιωτικές γεωργικές εταιρείες ανέθετε την εξυγίανση και αξιοποίηση των παθογενών εκτάσεων, γιατί ούτε καφάλαια είχε, ούτε την απαραίτητη τεχνογνωσία.

Έτσι φτάσαμε στο 1930 χρονιά, που, ύστερα από διαγωνισμό, παραχωρείται με διάταγμα στον Επαμεινώνδα Χαρίλαο το αποκλειστικό δικαίωμα αποξήρανσης και εκμετάλλευσης των αλμυρών και μη αλμυρών εκτάσεων του έλους Λεσίνι. Αναγκαστικά λοιπόν τερματίζεται το ενδιαφέρον των Ολλανδών για τη περιοχή αυτή και γλυτώνουμε από τους αποικιοκράτες.

Οι πρώτες εργασίες του Ε. Χαρίλαου στο έλος Λεσινίου φαίνεται ότι αρχίζουν αργότερα, το 1932 ή το1933 και θα συνεχιστούν μέχρι το 1959. Τότε αποβάλλεται η Γεωργική Εταιρεία Λεσινίου του Επ. Χαρίλαου από την έκταση αυτή και δημιουργείται ο δημοσίου δικαίου Οργανισμός Λεσινίου.

Ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος ήταν πολυσχιδής και ανήσυχη επιχειρηματική και πολιτική προσωπικότητα, που σπάνια έχουμε την τύχη να εμφανίζεται στο αγροτικό χώρο. Πρέπει ακόμα να ομολογήσουμε, ότι η χώρα μας του οφείλει πολλά (Αν είστε περίεργοι, αναζητείστε την προέλευση του ονόματος της περιοχής ΧΑΡΙΛΑΟΥ στη Θεσ/νίκη). Η περιοχή μας μάλιστα ίσως οφείλει περισσότερα, όπως και οι Έγγειες Βελτιώσεις γενικότερα, γιατί τα μηχανήματα και οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν ήταν όντως πρωτοποριακές. Μαρμάρινη προτομή του Ε. Χαρίλαου σώζεται ακόμη (φωτο -1) στο εγκαταλειμμένο σήμερα Βαλτί για να μας θυμίζει πόσο εύκολα ξεχνάμε την ιστορία μας και πόσο εύκολα την παραποιούμε ανάλογα με τις πολιτικές μας πεποιθήσεις.

Συνακόλουθα και οι ιστοριογράφοι μας μέσα σε αυτό το πνεύμα ή δαιμονοποιούν ή αγιοποιούν πρόσωπα και καταστάσεις με αποτέλεσμα να μην προσεγγίζουμε τα ιστορικά γεγονότα με νηφαλιότητα και να μην διδασκόμαστε για τις τωρινές μας ενέργειες και δράσεις. Συμπληρωματικά λοιπόν προτείνω, και πραγματικά αξίζει, να ανατρέξετε στην εργασία του Σπύρου Χουλιάρα «Γεωργική Εταιρεία Λεσίνι, Ανώνυμος Εταιρεία», Ιωάννινα, Οκτώβριος 2013, του Πανεπιστημίου
Ιωαννίνων, για να κατανοήσετε καλύτερα το περιβάλλον μέσα στο οποίο γίνονταν τα έργα
αυτά.

Πρέπει να τονίσω ακόμη, και με έμφαση μάλιστα, πώς την εποχή αυτή στη χώρα μας και στη περιοχή μας φυσικά, εκτός από τη στενότητα καλλιεργήσιμων γαιών, ο πληθυσμός μαστίζονταν από τον ελώδη πυρετό. Από τη παραπάνω βιβλιογραφική πηγή μαθαίνουμε πως κατά το 1931, σε ένα σύνολο των 220.000 κατοίκων του νομού μας οι θάνατοι από ελονοσία ανέρχονταν στους 375 και επί πλέον από την ίδια αρρώστια νοσούσαν 22.000 άτομα. Μία άλλη ακόμα πληροφορία από το ίδιο συγγραφικό πόνημα μας αναφέρει, πως η νοσηρότητα στην επαρχία Τριχωνίδας ήταν 60%, στην επαρχία Βάλτου και Μεσολογγίου 50%, ενώ σε επίπεδο δήμων η κατάσταση ήταν εξίσου τραγική. Στο δήμο της Αμβρακίας η νοσηρότητα ήταν 80%, στης Μακρυνείας 70%, στης Παμφίας 60% και σε αυτόν της Τριχωνίδας 60%. Για να ερμηνεύσουμε σωστά τα παραπάνω νούμερα πρέπει να γνωρίζουμε, πως ελώδεις εκτάσεις υπήρχαν τότε και στη Λυσιμαχία και στο  Ευηνοχώρι και στη Τριχωνίδα καθώς και σε άλλες περιοχές του νομού μας. Στις αρχές του 20ου αιώνα (1923) στο νομό Αιτωλίας και Ακαρνανίας υπήρχαν 281.000 περίπου στέμματα ελώδεις και λιμνώδεις εκτάσεις, ενώ η καλλιεργήσιμη με ετήσια φυτά έκταση ήταν μόλις 410.000 στρέμματα**. Πείνα και ελονοσία! Κινούμενα φαντάσματα και θάνατος! Το θέμα λοιπόν των ελωδών εκτάσεων στο νομό μας, και όχι μόνο, είναι ένα σύνθετο και μεγάλο ζήτημα, που αξίζει να μελετηθεί με αντικειμενικότητα για τις συνθήκες εκείνης της εποχής, ώστε να έχουμε και χρήσιμα συμπεράσματα για το σήμερα.

**Σπύρος Χουλιάρας: «Γεωργική Εταιρεία Λασίνι, Ανώνυμος Εταιρεία, 1934-1959»

{Παρένθεση: Με την ευκαιρία της σημερινής μου αναφοράς στο Λεσίνι κάνω και μια πρόταση προς τον Σύνδεσμο Γεωπόνων Αιτωλοακαρνανίας, που φέτος γιορτάζουμε τα 80 χρόνια από την ίδρυσή του. Να κληθεί ο ερευνητής αυτός ή άλλος ιστορικός, και να γνωρίσουμε καλύτερα μια από τις πιο σκληρές μάχες της γεωργικής εποποιίας της συγχρόνου ελληνικού κράτους}. Επανερχόμενος όμως στο θέμα της Ολλανδικής παρουσίας υπενθυμίζω κάτι που σε όλους είναι γνωστό: Η Ολλανδία ανήκει στις λεγόμενες Κάτω Χώρες, γιατί το επίπεδο του μεγαλύτερου μέρους του εδάφους τους είναι κάτω από το επίπεδο της θάλασσας και η επιβίωση των χωρών αυτών στηρίζεται σε ένα τεράστιο πλέγμα καναλιών, θαλάσσιων φραγμάτων και αντλιοστασίων. Λέγεται μάλιστα πως οι Ολλανδοί είναι ο μοναδικός λαός που δημιούργησε την Ολλανδία, αφού για να μεγαλώσει τα εδάφη της αναγκαζόταν να διώχνει τη θάλασσα προς το ανοιχτό πέλαγος με φράγματα, αποκαλύπτοντας παραλιακές εκτάσεις για καλλιέργεια. Εικόνα αυτής της τεχνικής μπορούμε να πάρουμε από το τρόπο λειτουργίας των έργων που υπάρχουν ακόμα και σήμερα, παρά την υπολειτουργία τους, στο Λεσίνι και στο πόλντερ, στο Ευηνοχώρι…

Για την συγκεκριμένη ολλανδική εταιρεία, την HVA International, που μελετάει το σημερινό θεσσαλικό πρόβλημα δεν έχω γνώση και δεν μπορώ να εκφράσω άποψη. Με την ευκαιρία όμως αυτής της αναφοράς θέλω να γνωρίζουν οι συμπολίτες μας πως η πόλη μας είχε μια άλλης μορφής επαφή με τους Ολλανδούς σε πιο σύγχρονη εποχή με διαφορετικό φορέα και με άλλη αφορμή. Από την υπηρεσιακή μου λοιπόν εμπειρία και από τη μικρή αυτή γωνία της χώρας μας μπορώ να εκφράσω γνώμη για ένα πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο και Ερευνητικό Ίδρυμα του Βαγκενίνγκεν (WUR, Wageningen University & Research). Με το πανεπιστήμιο αυτό, ο Καπνικός Σταθμός Αγρινίου, ως ερευνητικό ίδρυμα, είχε μια ειδικής μορφής συνεργασία μέσω του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών στο πρόγραμμα N-step, που αφορούσε τη μελέτη του κύκλου του Αζώτου στην ατμόσφαιρα και το έδαφος. (Η τελική συνάντηση και η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του προγράμματος αυτού είχαν γίνει στη πόλη μας, επί δημαρχίας Ι. Βαΐνά. Τότε, θα θυμάται ο αγαπητός μου Γιάννης Βαΐνάς, έγινε και μια συζήτηση στο φουαγιέ της ΓΕΑ για το σχήμα και το εκπαιδευτικό αντικείμενο του πανεπιστημίου της πόλης μας). Δεν θα κουράσω όμως άλλο τους αναγνώστες. Θα πω μόνο τούτο.

Το Βαγκενίνγκεν, ως πανεπιστήμιο, είναι παράδειγμα προς μίμηση για όλα τα γεωπονικά ιδρύματα και ινστιτούτα, γιατί το πανεπιστήμιο αυτό ξεκίνησε από γεωργικό ινστιτούτο στη πόλη του Βαγκενίνγκεν που έχει πληθυσμό περίπου 40.000 κατοίκων και σήμερα είναι ένα ίδρυμα με παγκόσμια ακτινοβολία. Χώρια δε, που στο Πανεπιστήμιο αυτό έκαμαν μεταπτυχιακές σπουδές αξιόλογοι γεωπόνοι της χώρας μας. Θέλω λοιπόν να ελπίζω πως και σε αυτή την αποστολή στη Θεσσαλία οι Ολλανδοί θα δείξουν τον πρέποντα επαγγελματισμό στη διαχείριση του όλου προβλήματος-τραγωδίας της περιοχής αυτής και, γιατί όχι, να μας κάνουν να ξανασκεφτούμε το τρόπο που παίρνουμε αποφάσεις για ζητήματα, όπως αυτό της συντήρησης των υποδομών, της εγκατάλειψης ερευνητικών ιδρυμάτων και της κατάργησης υπηρεσιών, που εργάστηκαν για τη χώρα και άφησαν έργο που μπορεί ακόμα και σήμερα να επηρεάζει το μέλλον του τόπου μας και των ανθρώπων που ζουν σε αυτόν.

2. Η Ελληνική εμπειρία και σημερινή εικόνα

Το ελληνικό κράτος τον καιρό που αφουγκράζοταν τις ανάγκες του αγρότη και της χώρας γενικότερα είχε ιδρύσει υπηρεσίες με σκοπό την εξυγίανση παθογενών εδαφών και ελών και τελικό στόχο να αποδώσει καινούργιες γαίες στον αγροτικό κόσμο, αλλά και να απαλλάξει μεγάλες περιοχές από τον ελώδη πυρετό, κοινώς ελονοσία, που τον καιρό εκείνο μάστιζε την Ελλάδα και κυρίως την ύπαιθρο. Ας το έχουν υπόψη τους αυτό οι όψιμοι, υγιείς και χορτασμένοι οικολόγοι και ας είναι πιο φειδωλοί σε χαρακτηρισμούς, όταν μιλάνε για οικολογικά εγκλήματα των τότε κυβερνήσεων. Δεν γνωρίζω αν θα υπήρχαμε πολλοί από ημάς σήμερα, ούτε κάν ως βιολογικά όντα, χωρίς εκείνα τα “εγκλήματα”. Αν όμως παρά ταύτα δεχθούμε πως ήταν εγκλήματα, τότε γιατί να είναι συμφορά η τωρινή επανακατάκλυση του Θεσσαλικού πεδίου και η επιστροφή σε μία οικολογική κατάσταση νέου και μεγαλύτερης έκτασης υγροβιότοπου, έστω και αν αυτό μας το επέβαλε ένα ακραίο κλιματικό φαινόμενο?

Μήπως αγαπητοί συμπολίτες πρέπει να σκεφτούμε ευρύτερα χωρίς προκαταλήψεις και χωρίς παρορμητικές υστερίες? Μήπως τελικά έχουμε χάσει «το μέτρο»? Ερώτημα θέτω.

Πάνω σε αυτή την έννοια του μέτρου, της συνύπαρξης δηλαδή ανθρώπου και Φύσης, το τότε κράτος επιχειρούσε να ισορροπήσει και δημιουργούσε Υπηρεσίες στο πεδίο και όχι στη πρωτεύουσα. Τέτοιοι φορείς ήταν οι λεγόμενοι Οργανισμοί Αποκατάστασης Παθογενών Εδαφών, που έφεραν τοπικά ονόματα, όπως π.χ. Οργανισμός Κωπαΐδος, Κάρλας κ.λ.π.

Ένας τέτοιος οργανισμός λοιπόν στην περιοχή μας ήταν και ο Οργανισμός Λεσινίου.

Πάνω όμως από όλους αυτούς τους φορείς εποπτεύουσα – και με λόγο – αρχή ήταν η Γενική Διεύθυνση Εγγείων Βελτιώσεων με τις περιφερειακές Υπηρεσίες Εγγείων Βελτιώσεων ( ΥΕΒ και αργότερα ΔΕΒ) και με τεχνικό αρωγό το Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων. Αυτοί οι φορείς του Δημοσίου έκαναν μελέτες, ιεραρχούσαν ανάγκες και προγραμμάτιζαν δράσεις και έργα, έκαναν εισηγήσεις προς την πολιτεία, εκτελούσαν προληπτικά επείγοντα έργα, επέβλεπαν μεγαλύτερης έκτασης έργα, είχαν μηχανολογικό εξοπλισμό, επόπτευαν τη συντήρηση των υπαρχόντων υποδομών κλπ. Για το σκοπό αυτό είχαν προσλάβει τεχνικό προσωπικό και εκπαίδευαν αυτό με την αποστολή του στο εξωτερικό.

Έτσι επιστήμονες, όπως γεωπόνοι μηχανικοί, μηχανολόγοι, τοπογράφοι και άλλες ειδικότητες απέκτησαν σύγχρονες γνώσεις, εμπειρία και πρακτική εξάσκηση στο ευρύ φάσμα του τομέα των Εγγείων Βελτιώσεων. Οι πλείστοι εξ αυτών και μετά την απόκτηση υψηλής διάκρισης μεταπτυχιακών τίτλων εργάστηκαν στην ύπαιθρο χωρίς απαίτηση για ειδικά προγράμματα, που δεν υπήρχαν άλλωστε, και ειδικές αμοιβές. Ήταν μαζί και με άλλους αντίστοιχης ειδικότητας επιστήμονες οι σκαπανείς της υπαίθρου, οι αφανείς εργάτες της ανάπτυξης της νεώτερης Ελλάδας. Έτσι η Ελλάδα κατέστη μεταξύ των πιο προηγμένων χωρών στο τομέα όχι μόνο των λεγόμενων εγγειοβελτιωτικών έργων, αλλά και των μεγάλων αποδόσεων των καλλιεργειών, καλύπτοντας κενά στους τομείς αυτούς που άλλες χώρες χρειάστηκαν πολλές δεκαετίες για να το πετύχουν. Αυτά τα λίγα ως απότιση ελάχιστης τιμής από έναν μικρό συνάδελφό τους.

Με τις «πεφωτισμένες» όμως διοικητικές μεταρρυθμίσεις της χώρας μας τα τελευταία 30 χρόνια οι υπηρεσίες αυτές διαλύθηκαν ή εγκαταλείφθηκαν. Το ίδιο συνέβη και με άλλους ανάλογου προς το αντικείμενό τους χαρακτήρα φορείς και ερευνητικά ιδρύματα, που είχαν μεγάλη και διαχρονική προσφορά στον τόπο. Όλα λοιπόν αυτά τα ιδρύματα και οργανισμοί δεν υπάρχουν πια, ή όσα επέζησαν, υπολειτουργούν, εν ονόματι της οικονομίας πόρων και του εκσυγχρονισμού της δημόσιας διοίκησης. Τα αντικείμενα αυτών και τα συναφή των έργα τα ανέλαβαν οργανώσεις και τοπικοί οργανισμοί με δημοκρατική διοίκηση και μεγαλύτερη διαφάνεια. Το αποτέλεσμα το βλέπουμε, το ζούμε. Τα παλιά έργα στη Θεσσαλία, αν αληθεύει η πληροφορία του σχετικού δημοσιεύματος της συγκεκριμένης εφημερίδας, άντεξαν και δούλεψαν, ενώ τα σύγχρονα κατέρρευσαν. Μία είδηση που επαναλαμβάνω, αν αληθεύει, θα πρέπει να μας προβληματίσει. Δυστυχώς, η ίδια πολιτική της απαξίωσης και εγκατάλειψης συνεχίστηκε από όλες τις κυβερνήσεις και την ίδια τύχη είχαν και άλλοι φορείς του τομέα της γεωργίας.

Έτσι, η πολιτεία και ο δημοκρατικός μας λαός απαλλάχθηκε από το βάρος των δημοσίων οργανισμών και των ειδικών επιστημόνων. (Ίσως οι πολιτικοί μας να κήρυξαν την εξέγερση της ζωής ενάντια στην διακυβέρνηση της επιστήμης επηρεασμένοι από αυτή τη θέση του Μπακούνιν, ή να επηρεάστηκαν βαθιά από το τραγούδι: «Σε ευχαριστώ ώ εταιρεία», που προφητικά, αλλά ειρωνικά, τραγούδησε ο Σαββόπουλος. Αναρχοσοσιαλφιλελευθερισμός φίλοι μου!).

Τελειώνοντας και με αφορμή το τσουνάμι των τηλεοπτικών ρεπορτάζ από το Θεσσαλικό κάμπο θα ήθελα να απευθύνω δύο-τρία ρητορικά ερωτήματα προς κάθε σκεπτόμενο πολίτη και σε κάθε αρμόδιο:

1. Όταν έχουμε πυρκαγιές, πλημμύρες ή σεισμούς το πρώτο που κόβεται είναι στο ηλεκτρικό ρεύμα κυρίως για λόγους ασφάλειας. Πόσα από τα αντλιοστάσια ύδρευσης, άρδευσης και αποστράγγισης έχουν εφεδρικές γεννήτριες? Πόσα χρόνια δουλεύουν αυτά τα έργα έτσι, χωρίς εφεδρικά συστήματα λειτουργίας? Τώρα το ανακαλύψαμε το κενό και πέσαμε από τα σύννεφα? Άγνοια, αφέλεια, η υποκρισία?

2. Πόσα χρόνια έχουν να καθαριστούν τα κανάλια των στραγγιστικών δικτύων όλων των εγγειοβελτιωτικών έργων της χώρας μας και ειδικότερα της Αιτωλοακαρνανίας, όπου έχουμε ένα αρδευτικό δίκτυο πάνω από 550.000 στρέμματα και ένα από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας?

3. Ποιοί είναι οι φορείς συντήρησης των έργων αυτών και που λογοδοτούν για τα έργα και τις παραλείψεις τους? Η διαχειριστική αδυναμία αυτών των οργανισμών θεραπεύεται μόνο με την επαιτεία προς το κράτος? Αυτά για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Εύχομαι να μην χρειαστεί ποτέ να «πέσουμε ξανά από τα σύννεφα».

Γραφικός, αφελής η ονειροπόλος? Σας ευχαριστώ πάντως για τον όποιον χαρακτηρισμό σας. Σας παρακαλώ όμως, μη φωνάζετε δυνατά. «Η πόλις κοιμάται!».

Αγρίνιο 5-10-23.
Ηλίας Ντζάνης, γεωπόνος