Το τέλος της μονογαμίας;

Έρευνες και ποπ κουλτούρα αμφισβητούν τελευταία τον «μονόδρομο» της μονογαμίας. Έρχεται το τέλος της ή η αμφισβήτηση της είναι απλώς μία ακόμα μόδα;

Για πολλά χρόνια η ιδέα της μονογαμίας, της αποκλειστικής ερωτικής σχέσης δηλαδή με έναν σύντροφο, καλλιεργείται συστηματικά από την κοινωνία και ρομαντικοποιείται από τα βιβλία, τον κινηματογράφο, την ποπ μουσική. Το να βρει κανείς τον έναν και μοναδικό σύντροφο, «the one», όπως οι αμερικανικές κομεντί μάς έχουν μάθει να τον λέμε, γίνεται στους περισσότερους πρωταρχικός στόχος, το κλειδί για μια γεμάτη και χαρούμενη ζωή. Οποιοδήποτε παραστράτημα, κάθε είδους απιστία –μικρή ή μεγάλη– θεωρείται εσχάτη προδοσία και απόδειξη αποτυχίας της σχέσης. Εν ολίγοις, οι άνθρωποι εδώ και αιώνες θέλουν, και προσπαθούν με κάθε τρόπο, να θεωρούνται όντα μονογαμικά, βιώνοντας πολύ πόνο και ενοχή όταν δεν το καταφέρνουν – δηλαδή συχνά…

Και όμως. Τελευταία έχει προκύψει κάποια –έστω και δειλά εκπεφρασμένη– αμφισβήτηση. Έρευνες μιλούν πλέον με επιστημονικούς όρους για την έμφυτη πολυγαμικότητα του ανθρώπινου είδους, για το πώς η μονογαμία ουσιαστικά εφαρμόζεται ως βασικό πλαίσιο μόλις τα τελευταία 1.000 χρόνια, μια σταγόνα στον ωκεανό της ανθρώπινης ιστορίας, ενώ υπενθυμίζουν ότι δεν είναι κανόνας στο ζωικό βασίλειο. Μόλις 3% των θηλαστικών είναι μονογαμικά (κάστορες, λύκοι, νυχτερίδες δημιουργούν σχέσεις ζεύγους), ενώ ακόμη και τα μοναγαμικά ζώα δεν είναι πιστά. Οι πιο κοντινοί συγγενείς μας, οι χιμπαντζήδες και οι μπονόμπος, ζευγαρώνουν με πολλά διαφορετικά άτομα της ομάδας.

Η φυσική φθορά της σχέσης

Παρ’ όλα αυτά, στο ανθρώπινο είδος η απιστία παραμένει ο κύριος λόγος διαζυγίου, ενώ η μοιχεία είναι ακόμα παράνομη σε τουλάχιστον 20 πολιτείες των ΗΠΑ. Η προσδοκία της απόλυτης πίστης για όσα χρόνια κι αν περάσουν συνεχίζει να καλλιεργείται, παρότι έρευνες, όπως πρόσφατη του Πανεπιστημίου του Μονάχου, υποστηρίζει ότι η ικανοποίηση στη σχέση φθίνει μετά τον πρώτο χρόνο και αυτό φυσικά δεν είναι αντρική υπόθεση. Οι γυναίκες, λένε οι ερευνητές, είναι τέσσερις φορές πιο πιθανό να βαρεθούν το σεξ μέσα στη σχέση από ό,τι οι άντρες.

Τι είναι αυτό λοιπόν που ωθεί τους ανθρώπους να είναι μονογαμικοί; Οι ανάγκες που επέβαλαν τη μονογαμία ως θεσμό είναι επίκαιρες και σήμερα ή βρισκόμαστε κοντά στο τέλος της, όπως ακόμη και η ποπ κουλτούρα προσπαθεί να μας πείσει εσχάτως; Η νέα σειρά «Wanderlust» με πρωταγωνιστές ένα ζευγάρι (Τόνι Κολέτ, Στίβεν Μάκιντος) που αποφασίζει να ανανεώσει τον γάμο του επιτρέποντας παράλληλες σεξουαλικές σχέσεις, καθώς και το ντοκιμαντέρ «Monogamy: Explained» –και τα δύο παραγωγές του Netflix– είναι το καναρίνι στο ανθρακωρυχείο της νέας τάσης. Από την άνοιξη μια παρόμοια σειρά έχει κάνει επιτυχία στο αμερικανικό συνδρομητικό κανάλι UMC, με τίτλο «Craig Ross Jr’s Monogamy», όπου τέσσερα ζευγάρια Αφροαμερικανών δοκιμάζουν την ανταλλαγή συντρόφων ως μέσο ανανέωσης των σχέσεών τους.

Το μέλλον είναι εδώ;

Προφανώς αποτυπώνουν μια τάση της πραγματικής ζωής. Σύμφωνα με το επιστημονικό περιοδικό «The Journal of Sex Research», η νέα τάση στα ζευγάρια είναι να συμβιώνουν, αλλά παράλληλα να συμφωνούν ότι μπορούν να έχουν παράλληλες σχέσεις για φλερτ ή σεξ. «Δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να δείχνουν ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αγαπούν ή να κάνουν σεξ με περισσότερα από ένα άτομα», γράφει η Έιμι Μαρς, διευθύντρια Έρευνας και Αξιολόγησης Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Purdue. «Πρόσφατες εργασίες συνέκριναν την ποιότητα των σχέσεων με βάση την εμπιστοσύνη, την ικανοποίηση και το πάθος μεταξύ ατόμων σε μονογαμικές και μη μονογαμικές σχέσεις και δεν βρέθηκαν διαφορές». Οι συναινετικά μη μονογαμικές σχέσεις θα γίνουν πιο συνηθισμένες, υποστηρίζουν, ενώ προς το παρόν παραμένουν στο περιθώριο λόγω του φόβου του στιγματισμού από τον περίγυρο. Οι polyamorous –ή στα ελληνικά «πολυσυντροφικοί»– άλλωστε είναι ήδη μια πραγματικότητα. Στο εξωτερικό αρκετά πιο διαδεδομένη, αλλά με οργανωμένη παρουσία και στην Ελλάδα.

Πολυγαμική φύση

Αφού λοιπόν είμαστε όντα πολυγαμικά, γιατί παλεύουμε τόσο με τη μονογαμία; Σύμφωνα με τον συγγραφέα, κριτικό λογοτεχνίας, αλλά και ανθρωπολόγο με διδακτορικό στην εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας Δημοσθένη Κούρτοβικ, το θέμα της μονογαμίας είναι πολύ πιο ακανθώδες από ό,τι δείχνουν οι τρέχουσες προσεγγίσεις. «Τα περισσότερα θηλαστικά είναι πολυγαμικά, ανάμεσα δε στα πρωτεύοντα, στα οποία ανήκουμε κι εμείς, αληθινά μονογαμικοί είναι μόνο οι γίβονες, με τους οποίους η συγγένειά μας είναι λιγότερο στενή από ό,τι με τους χιμπαντζήδες ή τους γορίλλες. Είναι λοιπόν πιθανό να έχουμε κληρονομήσει από τους προανθρώπινους προγόνους μας μια πολυγαμική φύση. Προσοχή, όμως. Οι όροι “πολυγαμία” και “μονογαμία” είναι κάπως παραπλανητικοί, γιατί επικαλύπτουν ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών. Διαφορετική είναι η πολυγαμία στους γορίλλες και στους μπαμπουίνους, όπου τα αρσενικά σχηματίζουν χαρέμια και οι πιθηκίνες μόνο στα κρυφά μπορούν να κάνουν σεξ με άλλο αρσενικό, και διαφορετική στους χιμπαντζήδες, που χαρακτηρίζονται από μεγάλη σεξουαλική ελευθεριότητα. Εκτός αυτού, η πολυγαμική ή μονογαμική συμπεριφορά δεν καθορίζεται μόνο από το είδος, αλλά και από ατομικές διαθέσεις. Στους πολυγαμικούς χιμπαντζήδες, π.χ., μερικά άτομα μπορεί να μείνουν για μεγάλο διάστημα ή και μόνιμα προσκολλημένα σε έναν μόνο σύντροφο. Όλα αυτά σημαίνουν ότι η ζωολογία δεν είναι πολύ ασφαλής οδηγός για την ανθρώπινη σεξουαλική συμπεριφορά».

Ποιες ήταν οι ανάγκες που οδήγησαν τον άνθρωπο να γίνει ον μονογαμικό; «Οι περισσότερες οργανωμένες κοινωνίες ήταν και είναι μονογαμικές όχι τόσο λόγω πατριαρχίας, αλλά κυρίως για τη διασφάλιση των αναπαραγωγικών συμφερόντων της γυναίκας, γιατί η φυσική αναπαραγωγική στρατηγική του άντρα και της γυναίκας διαφέρουν πολύ και μάλιστα αποκλίνουν. Η μονογαμία δηλαδή είναι απλώς ένας νομικός θεσμός και ως τέτοιος έχει κάτι το τεχνητό, όχι όμως άσκοπο. Ο θεσμός αυτός, όπως ξέρουμε, παραβιάζεται συχνά, τόσο από άντρες όσο και από γυναίκες. Αυτό μπορεί να καταδικάζεται κοινωνικά και ηθικά, αλλά δεν είναι αφύσικο, όπως δεν είναι αφύσικη μια αυθόρμητα μονογαμική σχέση».

Τίποτα δεν τελείωσε

Άρα το γεγονός ότι πλέον μοιάζει λιγότερο αφύσικο και λιγότερο καταδικαστέο σε μια μερίδα της κοινωνίας σημαίνει ότι μπορεί κάποια στιγμή να φτάσουμε στο τέλος της μονογαμίας; «Η μονογαμία ως θεσμός θα εκλείψει μόνο όταν και αν η τεχνολογία αποδεσμεύσει εντελώς την τεκνοποιία από το σεξ και την κύηση. Μέχρι τότε θα συνεχίσει να υπάρχει και θα συνεχίσει να παραβιάζεται, περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτά, με περισσότερη ή λιγότερη ανοχή, με περισσότερη ή λιγότερη υποκρισία». Δεν είναι αντιφατικό αυτό; «Οι αντιφάσεις είναι στη φύση των ανθρώπινων κοινωνιών. Η θεωρητικοποιημένη polyamorous τάση των τελευταίων χρόνων είναι, κατά τη γνώμη μου, απλώς μια μόδα. Παρόμοια μόδα υπήρχε στη Γαλλία του 18ου αιώνα, όπου ήταν αποδεκτό, θεωρούνταν μάλιστα σικ και σύμβολο περιωπής, για τις κυρίες της υψηλής κοινωνίας να έχουν κάμποσους εραστές παράλληλα. Δεν ξέρω αν αυτό, εκτός από γόητρο, τους χάριζε και ερωτική ευτυχία, η πείρα μου όμως με κάνει να αμφιβάλλω αν συμβαίνει κάτι τέτοιο με τους σημερινούς μιμητές τους. Κατά τα άλλα, το καλύτερο, το πιο ολοκληρωμένο σεξ το κάνουν τα ερωτευμένα ζευγάρια. Και αυτά, για όσο καιρό είναι ερωτευμένα, λειτουργούν μονογαμικά. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι το μέλλον της μονογαμίας,αλλά το μέλλον του έρωτα…»

Εικονογράφηση: Σωτήρης Μαργέλος

ΜΑΝΙΝΑ ΝΤΑΝΟΥ