Γράφει ο Ηλίας Δ. Ντζάνης, γεωπόνος.
Αν και η κλιματική αλλαγή εξελίχθηκε σε κλιματική κρίση πολύ πιο γρήγορα από ότι προέβλεπαν οι ειδικοί και τα κλιματικά μοντέλα, λίγες χώρες παίρνουν σοβαρά και μακράς πνοής μέτρα για την αντιμετώπιση του τεράστιου αυτού προβλήματος.
Επίσης είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναζητήσει κάποιος ποιό νομικό και διοικητικό καθεστώς ισχύει σε κάθε χώρα, μιας και δεν υπάρχει σύμπνοια και συμπόρευση στη λήψη μέτρων, παρά τις εξαγγελίες και την ταυτότητα διακηρύξεων ως προς τη κρισιμότητα του όλου προβλήματος. Στεκόμαστε λοιπόν στη χώρα μας που στη φετινή περίοδο ζούμε, αν όχι πρωτοφανείς, σίγουρα τραγικές καταστάσεις. {Ξαναείχαμε και μεγαλύτερες καταστροφές, αλλά μυαλό δεν βάλαμε]. Εισαγωγικά θα σημειώσω πως ενώ όλοι θρηνούν επί των ερειπίων των πυρκαγιών και σε λίγο θα θρηνούν επί των καταστροφών από πλημμύρες, κανείς από τους θρηνωδούς δεν ασχολήθηκε όταν έπρεπε με τα υπάρχοντα σχέδια και μέτρα πρόληψης. Αλλά, κι αν κάποιος επισημαίνει την έλλειψη κάθε ανησυχίας για τις συνέπειες που νομοτελειακά επιφέρει η κλιματική αλλαγή, αυτός εύκολα χαρακτηρίζεται ως κινδυνολόγος, αφελής, ή γραφικός και έτσι όλοι ξεμπερδεύουμε με τους ενοχλητικούς.
Έρχομαι αμέσως στο προκείμενο, που είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη γεωργική παραγωγή και τους αγρότες, αφού σε δύο απανωτές εκλογικές αναμετρήσεις κανένας πολιτικός σχηματισμός δεν αναφέρθηκε ούτε μία φορά στο θέμα αυτό. Όλοι είχαν κύριο σημείο αναφοράς τις υποκλοπές, τα δικαιώματα των λαθρομεταναστών και των ευπαθών ομάδων, τις δωροδοκίες πολιτικών, τα βίτσια των επωνύμων και γενικά κάθε σκάνδαλο, υπαρκτό η μη, αφού αυτά γεμίζουν τις ώρες τηλεθέασης και προκαλούν το ενδιαφέρον των πολιτών. Με τη γεωργία και τους αγρότες ποιος θα ασχοληθεί? Αυτοί είναι μια μικρή μειοψηφία που δεν επηρεάζει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Άλλωστε οι Ηρακλειδείς της Δημοκρατίας είναι μονάχα οι αιρετοί, όλοι τους a priori υπεράνω κάθε υποψίας και φυσικά άπαντες οι αγνότεροι πατριώτες. Κύριο θέμα όλων των κομμάτων ήταν το απόρρητο και απαραβίαστο της δράσης και των συνδιαλέξεων των επώνυμων αιρετών και όχι των ταπεινών ανώνυμων. [Αλήθεια αυτοί που πωλούσαν νομοσχέδια ήταν ο μπάρμπα Κώτσος, ή εκείνοι που έπαιρναν μίζες για τους εξοπλισμούς και άλλα παρόμοια ήταν ο μπάρμπα-Μήτσος? Άξιζαν ή όχι παρακολούθησης οι κύριοι αυτοί και όσοι άλλοι διαχειρίζονται δισεκατομύρια του κράτους και τις τύχες αυτού του τόπου? Μην αρχίζουμε τα δικολαβίστικα. Όλοι οι πολίτες είμαστε ίσοι απέναντι στο νόμο. Και τελικά αυτό το προνόμιο των αιρετών παραπέμπει σε δημοκρατία ή βουλευτοκρατία? Μήπως εκείνη η εισαγγελέας που είπε ότι θα έδινε άδεια να παρακολουθείται ακόμη και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αν το ζητούσαν οι αρμόδιες υπηρεσίες, είχε ένα μικρό δίκαιο? Ερώτημα θέτουμε και κλείνουμε τη παρένθεση].
Είναι γεγονός λοιπόν ότι η κλιματική αλλαγή συνεπάγεται τρομακτικές ανατροπές στο τομέα της γεωργίας σε παγκόσμια κλίμακα. Καινούργιες ασθένειες και έντομα. Ζιζάνια εισβολείς. Εξαφάνιση τοπικών ζωικών και φυτικών ειδών. Μείωση της αγροτικής παραγωγής. Ερημοποίηση καλλιεργούμενων εκτάσεων. Διάβρωση εδαφών. Λειψυδρία. Μετακίνηση παραγωγής γνωστών φυτικών ειδών της εύκρατης ζώνης βορειότερα. Εγκατάλειψη γεωργικής δραστηριότητας. Μετακίνηση λαών προς χώρες με ηπιότερες συνθήκες. Έλλειψη τροφίμων. Αύξηση τιμών αγροτικών προϊόντων, και πολλές άλλες συνέπειες που δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν σε μια μικρή παρουσίαση. Σημειώνουμε μόνο πως οι κλιματικές συνθήκες ήταν σχεδόν σταθερές για αιώνες και τα φυτά είχαν προσαρμόσει τη βιολογία τους στις συνθήκες αυτές.
Δεν θα επεκταθούμε λοιπόν άλλο στις επερχόμενες δραματικές μεταβολές, που είναι δεδομένες και είναι καθημερινά αισθητές σε όλους. Στη περιοχή μας μάλιστα βιώσαμε τις επιπτώσεις των καιρικών φαινομένων στην απόδοση και ποιότητα των σανοδοτικών φυτών, όπως η μηδική, καθώς και τη συνέπια αυτού του γεγονότος στην κτηνοτροφία και τελικά στην τσέπη κάθε καταναλωτή. Ας σταθούμε όμως στο να δούμε τι κάνουμε ως πολιτεία, ως κοινωνία και ως Ευρώπη για το θέμα αυτό και πως αντιμετωπίζουμε το ιστορικά δρών υποκείμενο της γεωργίας που λέγεται αγρότης. Γιατί πρώτος αυτός καλείται σε αυτό το φυσικό περιβάλλον και μέσα σε ένα κυκεώνα αύξησης των τιμών εφοδίων και μηχανημάτων, παγκοσμιοποιημένης αγοράς, υψηλού κόστους παραγωγής και μείωσης των αποδόσεων να επιβιώσει ο ίδιος, αλλά και να προσφέρει τα μέσα για την επιβίωση όλου του πληθυσμού. Η μόνη απάντηση μέχρι τώρα της κάθε πολιτείας στις παραπάνω προκλήσεις – διλήμματα – και αδιέξοδα του αγροτικού κόσμου είναι κάποιες γλίσχρες αποζημιώσεις, ανέξοδες υποσχέσεις, κούφιοι έπαινοι στους ήρωες αγρότες «και άλλα ηχηρά παρόμοια».
Θα καταγράψουμε λοιπόν ορισμένες απόψεις και θα θέσουμε κάποια ερωτήματα προς όλους, επαΐοντες και μη, για συγκεκριμένα πρώτης προτεραιότητας ζητήματα.
Η γεωργία είναι πράγματι ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές νερού. Τι κάνουμε όμως για να μειώσουμε τη κατανάλωση των γλυκών νερών στη γεωργία? Μήπως εισάγουμε καινούργια συστήματα άρδευσης που εξοικονομούν νερό? Μήπως εντείνουμε την έρευνα για είδη και ποικιλίες με λιγότερες απαιτήσεις σε νερό, ή για φυτά και ποικιλίες μεγάλης αντοχής στη ξηρασία? Πρέπει για να είμαστε δίκαιοι πως κάποιοι ερευνητές στις χώρα μας έχουν εγκύψει στο όλο θέμα και παρουσιάζουν έργο σημαντικό. Αλλά αυτές είναι μεμονωμένες προσπάθειες και δεν αντιμετωπίζουν συνολικά το πρόβλημα της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών. Αλλά, και μέχρι να φτάσουμε σε μία οργανωμένη προσπάθεια, μήπως φροντίζουμε τη λειτουργία των υφιστάμενων δικτύων άρδευσης και στράγγισης ή μήπως τα έχουμε εγκαταλείψει στη τύχη τους? Σημειώνω πως το σημερινό σύστημα διαχείρισης των αρδευτικών δικτύων από τους ΤΟΕΒ κατά κοινή ομολογία έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο και εν πολλοίς έχει αποτύχει. Ελάχιστες ηρωικές διοικήσεις κρατούν σε λειτουργία κάποια δίκτυα. Οι υπόλοιποι ΤΟΕΒ αν δεν βρίσκονται στα δικαστήρια για κακοδιοίκηση, αδυνατούν να λύσουν συσσωρευμένα προβλήματα δεκαετιών. Οι αγρότες από την άλλη μεριά, ή αδυνατούν να πληρώσουν, ή κάποιοι άλλοι ως γνήσιοι Έλληνες αδιαφορούν. Τελικά, όπως πάντα, πληρώνουν οι φιλότιμοι και αυτοί που θέλουν να μείνουν επαγγελματίες αγρότες. Αυτά για να είμαστε με όλους ειλικρινείς.
Η εγκατάλειψη γαιών, η έλλειψη κάθε φροντίδας και συντήρησης εγκαταστάσεων και υποδομών και η συνακόλουθη λεηλασία αυτών των υποδομών είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα που επιτείνει το πρόβλημα της επιβίωσης των δικτύων άρδευσης. Αποτέλεσμα: οι δαπάνες άρδευσης έχουν εκτοξευτεί στα ύψη, επιβαρύνοντας πολύ το κόστος παραγωγής των προϊόντων.
Συνεχίζοντας λοιπόν ας δούμε τι θα κάνουμε ως χώρα γι΄ αυτό το επί μέρους, αλλά μεγάλο, ζήτημα της γεωργίας, που είναι η διαχείριση των δικτύων άρδευσης και στράγγισης. Θα επαναφέρουμε τις λεγόμενες φθινοπωρινές καλλιέργειες? Θα αλλάξουμε τρόπο διοίκησης των οργανισμών άρδευσης? Θα φροντίσουμε να μειώσουμε το κόστος ενέργειας? Θα αναζητήσουμε και άλλους τρόπους αύξησης των εσόδων των φορέων διαχείρισης των αρδευτικών δικτύων από άλλες πηγές? Θα αφήσουμε τα δίκτυα στράγγισης ως έχουν και ας πλημμυρίζουν οι καλλιέργειες στη πρώτη μεγάλη καταιγίδα?
Σε συσχέτιση με αυτά παλαιότερα, αλλά και σχετικά πρόσφατα, είχα επισημάνει από το ίδιο φιλόξενο μέσο επικοινωνίας agriniopress το ζήτημα των φυσικών λιμνών, που σχετίζεται άμεσα με τα υδατικά μας αποθέματα, αλλά και τα πλημμυρικά φαινόμενα. Θα επαναλάβω ορισμένες επισημάνσεις και ας κουράσω, μήπως κάποτε ξεφύγουμε από τις διαπιστώσεις και τις μελέτες και περάσουμε στα έργα.
Ο έλεγχος και η ρύθμιση της στάθμης της λίμνης Τριχωνίδας στα όρια που είχαν καθοριστεί από την εποχή της κατασκευής των έργων εγκαταλείφθηκε εδώ και χρόνια, αφού ο κύριος υδατοφράκτης στο κανάλι που συνδέει τη Τριχωνίδα με τη Λυσιμαχία έπαψε να λειτουργεί και λεηλατήθηκε. Οι δικαιολογίες για την εγκατάλειψη αυτή δεν ξεπερνούν ούτε τις παιδικές προφάσεις. Σημειώνουμε κι ας κουράζουμε: Η Τριχωνίδα αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή του υδατικού ισοζυγίου στο νομό μας με καθορισμένα όρια διακύμανσης της στάθμης της από την εποχή του σχεδιασμού όλων των αρδευτικών έργων της περιοχής, σε συσχέτιση μάλιστα και με τον Αχελώο από όπου θα μπορούσε – και μπορεί ακόμα – να ενισχυθεί το υδατικό απόθεμά της μέσω υφιστάμενης διώρυγας Όλα λοιπόν, όσα συζητάμε σήμερα, είχαν προβλεφτεί, σχεδιαστεί και κατασκευαστεί από τους υπεύθυνους λειτουργούς των μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων του νομού μας. Δυστυχώς όμως οι επίγονοι διαχειριστές αυτού του πρωτοποριακού, ακόμα και σήμερα, έργου εγκατέλειψαν το λειτουργικό αυτό κομμάτι, οι εγκαταστάσεις στο χώρο της εξόδου της λίμνης Τριχωνίδας είναι σε άθλια κατάσταση και η ροή όπως και η στάθμη των υδατικών πόρων αφέθηκε στο Καλό Θεό. Ύστερα από εκείνο το δημοσίευμα μάθαμε ότι η περιφέρεια Δ.Ε. ανέθεσε μελέτη για τη λίμνη Τριχωνίδα συνολικά.
Δεν γνωρίζουμε αν η μελέτη αυτή θα θέσει σε άλλη βάση το όλο έργο της υδατικής ισορροπίας της περιοχής. Δηλαδή δεν γνωρίζουμε αν θέλουμε να ορίσουμε καινούργιο επίπεδο στάθμης των νερών της Τριχωνίδας, που σημαίνει: Χαμηλότερη ή υψηλότερη στάθμη, μικρότερα ή μεγαλύτερα αποθέματα νερού. Γιατί, αν δεν άλλαξε κάτι, η πρώην ΥΕΒ, ή ΔΕΒ, είχε κάποτε όλα τα στοιχεία για τα επίπεδα των υδατικών αποθεμάτων καθώς και για την ποιότητα όλων των πηγών των αρδευτικών νερών. Δεν θέλω να πιστεύω ότι δεν αποτελεί προτεραιότητα για την Πολιτεία το περιβάλλον,ή η αλλαγή των κλιματικών συνθηκών και η διαφύλαξη του μέγιστου φυσικού πόρου που λέγεται νερό. Δηλαδή να περιμένουμε να αδειάσουν πρώτα οι λίμνες και μετά να τρέχουμε να λύσουμε το πρόβλημα. Σημειώστε και κάτι τελευταίο: Η Τριχωνίδα από τις αρχές του 1990 είχε επιλεγεί για να καλύψει σε περίπτωση λειψυδρίας και υδατικές ανάγκες της Αττικής, όπου κατοικεί η μισή Ελλάδα. Οι σύγχρονοι «Φαραώ», εμπνευστές και κατασκευαστές της εκτροπής του Αχελώου, αυτόν τον παράγοντα κάνουν πως δεν τον γνωρίζουν, λες και η Τριχωνίδα είναι ανεξάντλητη. Άγνοια ή εσκεμμένη αποσιώπηση? Προσθέστε ακόμη, ότι μέχρι τώρα υπάρχουν τρεις εκτροπές ποταμών της Δυτικής Ελλάδας: Το φράγμα του Μέγδοβα ή Πλαστήρα, ο Μόρνος και ο Εύηνος.
Αν αποφάσισαν να στεγνώσουν τη Δυτική Ελλάδα και να την ερημοποιήσουν ενσυνείδητα για να αρδευτεί η Θεσσαλία να μας το πουν έγκαιρα για να ψάξουμε για νέο τόπο.
Η μετανάστευση ήταν πάντα συνυφασμένη με την Ελλάδα. Μήπως είναι καιρός και όσοι απομείναμε σε αυτή τη περιοχή να τα μαζεύουμε, όπως λένε και στο χωριό μου? Αν πάλι πιστεύουν ότι κάτι πρέπει να μείνει στη Δυτική Ελλάδα και ότι ταυτόχρονα πρέπει να υπάρχει και ένα ρεζερβουάρ για την Αττική, ας σκεφτούν αυτές τις ανησυχίες. Ταυτόχρονα ας ξανασκεφτούν τις επιλογές όλων εκείνων των σοβιετοθρεμμένων μηχανικών που πότισαν πολλούς εργολάβους της χώρας μας με το σύνδρομο της αλλαγής της ροής των ποταμών. Ιδέες που μας τις προξένεψε ο μακαρίτης Μαγειρίας. Η Βαΐκάλη και οι γύρω της εκτάσεις στοίχειωσαν, κραυγάζουν και ακούγονται σε όλη την υφήλιο αποτελώντας παγκόσμιο παράδειγμα προς αποφυγήν. Εδώ ακούει κανείς τις κραυγές αυτές? Νομίζετε ότι η άρνηση της ΕΕ να χρηματοδοτήσει το έργο εκτροπής του Αχελώου να ήταν τυχαία? Ας μελετήσουν λίγο οι ειδήμονες την σχετική βιβλιογραφία και εμπειρία για τις εκτροπές. Ίσως τους φανεί χρήσιμο.
Τέλος επισημαίνω, πως το δημοσίευμα του «science», που αναφέρουμε στην αρχή έχει καταγράψει και την λίμνη των Κρεμαστών στις λίμνες που χάνουν τα νερά τους, και θέτω ένα ακόμα ερώτημα προς όλους μας:
Να συνεχίσω? Πάλι πολλά έγραψα και σας ζητώ συγγνώμην. Μπορεί να έχω γίνει ενοχλητικός. Απλά παρακολουθώντας τι συμβαίνει σε κάποιες προηγμένες χώρες και τι κάνουμε εμείς, ανησυχώ και απλά, όπως είδατε, θέτω ερωτήματα. Ερωτήματα που δεν επιδέχονται ατομικές απαντήσεις. Μπορεί και να μη συμφωνείτε σε τίποτα από αυτά που επισημαίνω. Εγώ θα ευχηθώ να μην επαληθευτεί καμμία δυσμενής πρόβλεψη ή να μη δημιουργηθεί καμμία ανησυχία από αυτά που αναφέρω παραπάνω και να αποδειχθεί ότι έχω σε όλα άδικο. Φοβάμαι όμως, πως «Θα με αγαπήσετε αύριο», όπως έλεγε ένα τραγούδι της εποχής μου.
Καλόν Αύγουστο.
Αγρίνιο 3 -8 – 2023.
Φωτ. 1.Η.Δ.Ν. Ορεινή Τριχωνίδα. Διάβρωση εδάφους, Πρόδρομος της ερημοποίησης
Φωτ.2. Η.Δ.Ν. Πεδιάδα Αγρινίου. Κατάκλυση καλλιεργειών από πλημμύρα.
Φωτ. 3. Από το ASA News. Κάπου πιστεύουν ακόμα στην εφαρμοσμένη αγροτική έρευνα.