«Δυτικά Επιχειρείν – Συνέδριο Ανάπτυξης: Παρα-λειπόμενα και επισημάνσεις»

Τώρα που «κατακάθισε ο κουρνιαχτός και η αντάρα» από το Συνέδριο για την ανάπτυξη της Δυτικής Ελλάδας είναι νομίζω καιρός με ηρεμία να συνεχίσουμε τη συζήτηση για όσα ειπώθηκαν, ή αποσιωπήθηκαν, από τους αγορητές και τους αρμόδιους.

Βέβαια το συνέδριο απευθυνόταν στους επιχειρηματικό κόσμο και πιθανόν η γνώμη ή η φωνή των πληβείων να μην έχει νόημα. Θα το αποτολμήσουμε όμως κρίνοντας και από τις συζητήσεις που γίνονται μεταξύ κάποιων, που ρομαντικά ακόμα πιστεύουν, πως μπορεί να εκφράζουν κάποιο λόγο στα δημόσια δρώμενα και πώς δεν είναι απλοί αποδέκτες των αποφάσεων και των προγραμμάτων των κομματικών επιτελείων όλων των αποχρώσεων.

Κατά πρώτον θέλω να συγχαρώ τους διοργανωτές για το κουράγιο τους να πραγματοποιήσουν αυτό το συνέδριο, εν μέσω γενικής κατήφειας της κοινωνίας από τις οικονομικές εξελίξεις στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο γενικότερα. Δεν είναι εύκολο πράγμα. Και μπράβο σε όλους τους συντελεστές αυτής της εκδήλωσης.

Παρακολουθώντας τις εργασίες του συνεδρίου αυτού και ακούγοντας τα κολακευτικά λόγια   όλων των αγορητών για το νομό μας, δεν μπορώ παρά δημόσια να δηλώσω πως διερωτήθηκα, όπως και άλλοι ακροατές, αν βρίσκομαι στην Αιτω/νία και το Αγρίνιο ή κάπου αλλού. Ένας νομός με τόσες ομορφιές και πλεονεκτήματα είναι δυνατόν να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις ανάπτυξης της χώρας?  Με τόση αγάπη και ενδιαφέρον από όλο το πολιτικό φάσμα και από όλους τους θεσμικούς φορείς είναι δυνατόν, επί χρόνια και χρόνια, ένας τόσο μεγάλος νομός με ιδιαίτερα εξαιρετικούς φυσικούς πόρους  να βρίσκεται καθηλωμένος στις τελευταίες σειρές της αναπτυξιακής κλίμακας? Απλά ερωτώ. Αλλά φαίνεται ότι ορισμένοι, «κοντόφθαλμοι οραματιστές» δεν βλέπουν τίποτα, ή κάτι άλλο συμβαίνει και δεν θέλω να πιστεύω αυτά που διαμείβονταν στους διαδρόμους από τους ακροατές του συνεδρίου. Προσωπικά δεν κρίνω προθέσεις  ούτε «ετάζω καρδίας και νεφρούς».  Γιαυτό και πιο κάτω κάνουμε επιλεκτικά ορισμένες  επισημάνσεις και θα επανακαταθέσουμε για δημόσιο διάλογο κάποιες προτάσεις μας, που φρονώ ότι μπορούν να βοηθήσουν στους προγραμματισμούς των δημοσίων και ιδιωτικών φορέων. Αφελείς ή ρομαντικοί? Δεν πειράζει. Οι χαρακτηρισμοί δικοί σας. Όλα θα κριθούν στο άμεσο και απώτερο μέλλον. Ίσως αυτά να τα «θυμηθείτε…. αύριο».

Ερχόμενος λοιπόν στο δια ταύτα και σταχυολογώντας θέματα από όλες τις παρουσιάσεις  αρχίζω με τις επισημάνσεις κατά θεματικό πεδίο, αφού η όλη αναπτυξιακή πρόταση του Συνεδρίου περιλάμβανε όλους τους αναπτυξιακούς άξονες.

Α. ΓΕΩΡΓΙΑ

Η γεωργία θεωρείται από όλους τους πολιτικούς φορείς  προνομιακός χώρος για την περιοχή μας. Μπορεί να είναι έτσι, αλλά πρέπει να διευκρινίσουμε πώς:

1.   Περιφερειακή ανάπτυξη δεν σημαίνει αποκλειστικά και μόνο ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και ειδικά της γεωργοκτηνοτροφίας. Δυστυχώς σε πολλές αναλύσεις διαφαίνεται μία σύγχυση, ή μία προσπάθεια να υπερτονισθεί ο γεωργικός τομέας, ταυτίζοντάς τον με την εν συνόλω περιφερειακή ανάπτυξη.  Ο πρωτογενής όμως τομέας είναι υποσύνολο της περιφερειακής ανάπτυξης, που περιλαμβάνει  και τα υποσύνολα του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα, όπως μεταποίηση, βιομηχανία, τουρισμός, υπηρεσίες, τεχνολογίες, κλπ. Όλα αυτά τα υποσύνολα μπορεί να έχουν διαφορετικό μέγεθος, μπορεί να τέμνονται,  να αλληλοσυμπληρώνονται κ.ο.κ.ε. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να πάψει η σύγχυση αυτή και να αντιμετωπίζουμε την περιφερειακή ανάπτυξη ολιστικά (τι ωραίος όρος!. Σε αυτά είμαστε αξεπέραστοι ),  ως ένα δηλαδή μεγάλο σύνολο με τα επί μέρους υποσύνολα, που για να γεμίσουν την μεγάλη εικόνα της ανάπτυξης θα πρέπει να έχουν το ανάλογο μέγεθος και σχήμα και να μην υπάρχουν κενά.
2.   Η γεωργία δεν μπορεί να σηκώσει από μόνη της όλο το βάρος της περιφερειακής ανάπτυξης. Ας σταματήσουμε τις κολακείες και τις ωραιολογίες προς τους κατοίκους της υπαίθρου. Ούτε τα μεγέθη της γεωργίας είναι τόσο μεγάλα, ούτε οι διαρθρωτικές της αδυναμίες της  επιτρέπουν να έχει τέτοιο ρόλο. Ο μικρός και πολυτεμαχισμένος κλήρος, η έλλειψη βασικών υποδομών, η αποεπένδυση, που σημειώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στη γεωργία και ο ηλικιακός, δημογραφικός και μορφωτικός ιστός της επαρχίας δεν δημιουργούν προϋποθέσεις για παραγωγές κλίμακος και ανταγωνιστικές. Ας σκεφτούμε πως με 1.200.000 στρέμματα γεωργικής γης στο νομό Αιτ/νίας, (χωρίς να υπολογίσουμε τις σχολάζουσες γαίες που μικραίνουν το νούμερο αυτό), και με σχετικά βιώσιμο μέγεθος εκμετάλλευσης τα 300 στρ. ο αριθμός των αγροτικών παραγωγικών μονάδων θα πρέπει να συρρικνωθεί στις 4000 εκμεταλλεύσεις. Αν δε ανεβάσουμε το μέγεθος της έκτασης  στα 500 στρ. για βιώσιμη μονάδα, τότε τα πράγματα γίνονται πιο ζοφερά. Μόνο 2.400 μονάδες πρέπει να υπάρχουν. Αυτή τη γεωργία θέλουμε? Και συνακόλουθα: θέλουμε την Αιτωλ/νια μία αποκλειστικά γεωργοκτηνοτροφική περιοχή? Μπαίνουν κατά συνέπεια και τα ακόλουθα ειδικά και γενικά ερωτήματα:

• Πόσο μας απασχολούν τα θέματα αυτά?
• Ποιός πολιτικός σχηματισμός μελετά και διερευνά τις μακροχρόνιες δομικές και θεσμικές αδυναμίες της γεωργίας και προτείνει λύσεις?
• Τι μοντέρνα συστήματα παραγωγής μπορεί να εφαρμόσουμε στα μεγέθη των μικρών γεωργικών τεμαχίων και εκμεταλλεύσεων?Γεωργία ακριβείας? Καθετοποίηση παραγωγής? Περιβαλλοντικά αποτυπώματα? Επενδύσεις σε σύγχρονο μηχανικό εξοπλισμό? Σύνδεση με αλυσίδες διανομής? Βιολογική γεωργία σε μικροεκτάσεις που, από το drift του ψεκαστικού νέφους και μόνο των γειτονικών καλλιεργειών, αυτοκαταργούνται?
• Τι θα γίνουν οι μικρές αγροτικές μονάδες? Μπορεί να μείνουν στην παραγωγή.
• Ποιος εφοδιάζει με τρόφιμα την ελληνική αγορά? Οι μικρομεσαίες μονάδες ή οι μεγάλες?
• Όλοι οι αγρότες επιδιώκουν υψηλές τιμές και αυτό είναι απολύτως θεμιτό. Τι ποσοστό όμως του ελληνικού πληθυσμού μπορεί να πληρώσει τα υψηλής τιμής και βιολογικής αξίας ποιοτικά προϊόντα? Τα φτωχά και μικρής εισοδηματικής δυνατότητας στρώματα, που δεν μπορούν να πληρώσουν τα ασφαλή και υψηλής διατροφικής αξίας τρόφιμα, με τι θα διατρέφονται? Με χαμηλής ή αμφιβόλου ποιότητας προϊόντα που θα εισάγονται από τρίτες χώρες? Και αν αυτό είναι αποδεκτό από τη πολιτική τάξη της χώρας μας, μήπως δημιουργείται ένα ηθικής τάξεως θέμα από την αδυναμία πρόσβασης των πληβείων σε ασφαλή και ποιοτικά τρόφιμα? (αν βεβαίως η κοινωνική ηθική εξακολουθεί να απασχολεί τους πολιτικούς φορείς. Δεν ισχυρίζομαι ότι η πολιτική δεν έχει ηθική – τη δική της ίσως -, αλλά η ταχύτητα των εξελίξεων συνήθως δεν αφήνει περιθώρια για βαθύτερες σκέψεις, που σίγουρα στο μέλλον τα ηθικής διάστασης ζητήματα θα αποκτήσουν και πολιτική διάσταση.)

Δεν θέλω να αναφέρω άλλους τεχνικοοικονομικούς όρους, (άξονες, αντένες, ζώνες, projects, πρασινίσματα, de minimis, foot prints κ.α.) με τους οποίους βομβαρδίζουμε τους άμοιρους γεωργούς, που ένας θεός ξέρει αν καταλαβαίνουν όλα αυτά, (πρόσφατη πανελλήνια έρευνα επιβεβαιώνει αυτές τις θέσεις μας. (εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1-7-22). Μπορεί κάποιοι όλα αυτά να τα θεωρούν γραφειοκρατικά αντιμετωπίσιμα, αλλά  πρέπει όμως  να γνωρίζουμε πως προσθέτουν επί πλέον παράγοντες που συντείνουν στη φυγή από τη γεωργία.

3. Οι συνεταιρισμοί που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα σωσίβιο για τους μικρομεσαίους αγρότες έχουν χάσει την εμπιστοσύνη των ίδιων των αγροτών, πλην εξαιρέσεων. Γιατί δεν μετέχουν όλες οι παραγωγικές μονάδες στους αγροτικούς συν/σμούς?  Πόσα ενεργά μέλη έχει σήμερα ο ΑΣ Αγρινίου και Μεσολογγίου και τι ποσοστό εκφράζουν αυτοί στο σύνολο του ενεργών αγροτικών νοικοκυριών? Μήπως έγιναν Α.Ε. γεωργικής παραγωγής? Δεν είναι επιλήψιμο αυτό. Μπορεί να είναι επιδίωξη της πολιτείας. Αλλά ας το πούμε ξεκάθαρα. Γιατί όσοι δεν μπορούν να μετάσχουν σε αγροτικούς συν/σμούς αυτής της μορφής που, από ποιούς και πώς εκφράζονται?  Μας απασχολεί το θέμα αυτό? Η έχουμε αφήσει τους μικρούς γεωργοκτηνοτρόφους στη φυσιολογική φθορά του χρόνου για να τους εξαϋλώσει?.

1.     Δεν υπάρχει επιτελικός σχεδιασμός στο υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης. Ας μη γελιόμαστε. Υπουργός αλλάζει και αλλάζουν σχεδόν όλοι οι σύμβουλοι, διευθυντές και προϊστάμενοι φορέων και υπηρεσιών. Σε αυτό πρέπει να προστεθούν και  οι συνεχείς διοικητικές μεταρρυθμίσεις και η κατάργηση  δοκιμασμένων οργανωτικών δομών και έτσι φθάνουμε στην εξήγηση γιατί  απονευρώθηκαν  οι υπηρεσίες της κεντρικής διοίκησης και των περιφερειακών της δομών. Το υπουργείο έγινε μια υπηρεσία κατανομής των κοινοτικών επιδοτήσεων, και όχι επιτελικό όργανο της πολιτείας. Δεν είναι μυστικό ούτε υπερβολή να λεχθεί, ότι το υπουργείο ουσιαστικά διοικείται, ή ρυμουλκείται αν θέλετε, από τους κάθε λογής συμβούλους και από τους αγροτοσυνδικαλιστές. Κι αυτό, κατά τη γνώμη μας, πέραν των άλλων, είναι ένα σύμπτωμα δημοκρατικής εκτροπής, όπου η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία ποδηγετείται από μία ετερόκλητη κάστα υποτίθεται ειδικών, που ενδιαφέρονται μόνο για τα συντεχνιακά τους συμφέροντα (για να μην πώ τα προσωπικά τους) και δεν ασχολείται με στρατηγικούς στόχους και δομικές αλλαγές που θα μπορούσαν να βάλουν τη γεωργία στον 21ο αιώνα. Στον τομέα μάλιστα της εμπορίας και διακίνησης των αγροτικών προϊόντων δεν θα ήταν υπερβολή αν ειπωθεί πως η γεωργία μας κουβαλάει ακόμα το οθωμανικό της παρελθόν με τοπικούς αγάδες, μεσίτες και αβανταδόρους, αφανείς ή φανερούς.

Συνολικά λοιπόν αυτό το τοπίο, εκτός από τη σύγχυση ρόλων, τις επικαλύψεις αρμοδιοτήτων, τις άκριτες εισαγωγές νομικών και διοικητικών ρυθμίσεων, αποθαρρύνει και απογοητεύει τους αγροτοκτηνοτρόφους και τους απομακρύνει από την παραγωγή. Σε επίρρωση όλων των ανωτέρω, θέτω τα εξής ερωτήματα:

• Πόσες γεωργικές υπηρεσίες υπάρχουν στο νομό μας και ποια η μεταξύ τους θεσμική σύμπλεξη.
• Σε ποιά υπηρεσία ένας αγρότης θα έχει πλήρη απάντηση στα ερωτήματα και προβλήματά του και δεν θα τρέχει από υπηρεσία σε υπηρεσία διαφορετικών φορέων.
• Πιστεύουν οι αγρότες μας ότι το πολιτικό σύστημα αντιμετωπίζει τα προβλήματα των απλών αγροτών και της γεωργίας με ειλικρίνεια?
• Έχει τα ίδια προβλήματα ο Γερμανός, ο Ιταλός ή ο Γάλλος αγρότης?

1.     Παντελής έλλειψη τεχνικής υποστήριξης. Παρά τα περί αντιθέτου και τις αντιδράσεις που θα προκύψουν από τη θέση αυτή, αν θέλουμε και πάλι να είμαστε ειλικρινείς, η εφαρμοσμένη γεωργική έρευνα στη Ελλάδα, που να απαντάει άμεσα στα τεχνικά ζητήματα του αγρότη, είναι πρακτικά ανύπαρκτη εδώ και αρκετά χρόνια. Δυστυχώς πνίγηκε στην προτζεκτοθηρία και την πειπερολαγνεία. Προγράμματα και δημοσιεύσεις. Πόσα από αυτά έφεραν πρακτικά αποτελέσματα στη μικρομεσαία μονάδα παραγωγής του αγρότη? Όλοι θέλουν να γίνουν ερευνητές, για να έχουν γρήγορη βαθμολογική εξέλιξη και μισθούς καθηγητών πανεπιστημίου.  Οι λίγες εξαιρέσεις  φιλότιμων ερευνητών που ψήνονται ή ξεπαγιάζουν στους πειραματικούς αγρούς απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα.  Λυπάμαι που θα δυσαρεστήσω πολλούς. Αλλά, ας μου πει κάποιος σήμερα ποια είναι τα κύρια τεχνικά προβλήματα, των εσπεριδοειδών, της ελιάς, του αραβοσίτου, της μηδικής, της προβατοτροφίας και άλλων σημαντικών καλλιεργειών και γεωργικών δράσεων του νομού μας και ποιος ασχολείται συστηματικά και με επιστημονική μεθοδολογία για την επίλυσή τους. Υπάρχει αμφίδρομη πληροφόρηση μεταξύ των προβλημάτων της ενεργού γεωργίας, των γεωργών και της έρευνας? Η εφαρμοσμένη γεωργική έρευνα έχει ορισμένους κανόνες και μεθοδολογία, με βασική αρχή την δικτύωση στο χώρο και την κλιμάκωση στο χρόνο. Τηρούνται αυτές οι αρχές? Φοβάμαι πως όχι, και πως όλα γίνονται συμπτωματικά, ευκαιριακά και όχι προγραμματισμένα. Το επιχειρούμενο «πείραμα των γεωργικών συμβούλων», εύχομαι να πετύχει. Αλλά με ποια δεδομένα πειραμάτων πεδίου θα συμβουλεύουν τους αγρότες? Με βιβλιογραφικά στοιχεία? Έτσι δουλεύουν τα δίκτυα πληροφόρησης των αγροτών στις ΗΠΑ και Ευρώπη?  Αν όλους αυτούς τους επιστήμονες τους εντάσσαμε σε ένα πλέγμα αποκεντρωμένης εφαρμοσμένης έρευνας μήπως θα ήταν αποτελεσματικότεροι και διαχρονικά  χρησιμότεροι?

6. Τέλος, δεν μπορώ να μην αναφερθώ σε κάτι που κατά την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης ταλάνισε πολύ τον αγροτικό χώρο. Υπάρχουν έρευνες πεδίου για τις λεγόμενες νεοφανείς ή  καινοτόμες καλλιέργειες? Γνωρίζετε κάποιο ινστιτούτο, το οποίο να ασχολείται συστηματικά με πειράματα αγρού και όχι μόνο με αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία για το μεγάλο αυτό ζήτημα?  Δυστυχώς, αυτά τα κενά γνώσεων σε αυτόν τον τομέα εκμεταλλεύτηκαν τα τελευταία χρόνια πολλοί  από μηχανής ….θεοί και κατάφεραν, (αφού έταξαν στους αγρότες και στους νέους ανθρώπους, που αναζητούσαν εν μέσω της μεγάλης οικονομικής κρίσης σωτηρία στη γεωργία, λεφτοχώραφα), να τους αφαιμάξουν οικονομικά και να τους  απογοητεύουν. Χώρια που και η πολιτεία μοίραζε δημόσιες εκτάσεις για φάρμες των 10 στρεμμάτων.Τι έγιναν αλήθεια οι σαλιγκαροεκτροφές, το ιπποφαές, οι αρώνιες, τα δαμάσκηνα, τα γκοτζιμπέρυ, τα κράνια, οι τρούφες και άλλα σουπερφούντς? Εισαγωγές δενδρυλλίων, φυταρίων, σπόρων, «σύγχρονης και υψηλής στάθμης τεχνογνωσίας», και άλλα ηχηρά παρόμοια.  Ποιος τελικά πλήρωσε αυτό τον μεγάλο  λογαριασμό? Και η πολιτεία τι έκανε εκείνα τα χρόνια? Όταν δεν κρυφο-συναινούσε, σιωπούσε.

Αν λοιπόν θέλουμε να μην επαναληφθούν παρόμοια φαινόμενα και επιδιώκουμε άμεση, γρήγορη και κυρίως έγκυρη τεχνική υποστήριξη των αγροτών η εφαρμοσμένη αγροτική έρευνα πρέπει να σχεδιαστεί από την αρχή.

 

7. Ο αγροτικός κόσμος έχασε την πολιτική του ισχύ, το πολιτικό του βάρος. Αυτό έχει σαν συνέπεια, εκτός των άλλων, το υπουργείο Γεωργίας να ανατίθεται από τους εκάστοτε πρωθυπουργούς στο πνεύμα της απλής εξόφλησης υποσχέσεων για υπουργοποίηση κομματικών στελεχών. Δεν υποτιμώ τις ικανότητες των πολιτικών προϊσταμένων του υπουργείου. Μπορεί σε άλλα υπουργεία να τα κατάφερναν πολύ καλύτερα. Αλλά μεγαλωμένος ο ίδιος σε αγροτική οικογένεια και στη συνέχεια γεωπόνος, που υπηρέτησε σε ένα τομέα που λειτουργούσε με βάση τα αμερικανικά και ευρωπαϊκά πρότυπα, θα τολμήσω να διατυπώσω δημόσια την προσωπική μου άποψη χωρίς καμμία κομματική προτίμηση και παρακαλώ να μην παρεξηγηθώ: υπουργός Γεωργίας με γνώση και όραμα έχει να φανεί από την εποχή του μακαρίτη Ε. Αβέρωφ, κι ας ήταν βραχύβια η θητεία του. Όλοι υπόλοιποι φοβάμαι πως απλά κρατούσαν ισορροπίες. Από τότε βέβαια άλλαξαν και οι αξιακοί κώδικες της κοινωνίας και οι πρακτικές της πολιτικής, αφού «άλλαξαν και οι καιροί». Και αυτά να θεωρούνται ρομαντικές αναπολήσεις. Όμως σχεδιασμός και στόχοι με όραμα δεν ξαναϋπήρξαν. Προσωπικά βέβαια εξακολουθώ να πιστεύω πως πρέπει να υπάρχουν στρατηγικοί στόχοι γι΄ αυτό και επαναθέτω ρητορικά το ερώτημα:  Ποιο είναι το όραμα, ο στρατηγικός μας στόχος της χώρας μας σήμερα στο τομέα της γεωργίας? Προσβλέπουμε σε γεωργία με παραγωγές κλίμακας, όπως λέγεται? Τότε ας αφήσουμε τους μικρούς καλλιεργητές, τους νεκρούς δηλαδή, θάψαι τους εαυτών νεκρούς.

Ο αντίλογος, πως όλα προδιαγράφονται στις Βρυξέλλες και τα περιθώρια ελιγμών είναι μικρά, δεν στέκει σε καμμία λογική και σε καμμία πραγματικότητα. Όλες οι αναπτυγμένες χώρες, και δεν αναφέρομαι στις εκτός ΕΕ, έχουν στρατηγικές για τον πρωτογενή τομέα και επιτελεία που επεξεργάζονται τις ανάλογες πολιτικές.  Στη χώρα μας υπάρχει επιτελικός όργανο στο υπουργείο Γεωργίας που να μελετά την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, να καταγράφει τους σχεδιασμούς των εθνικών κρατών-μελών της ΕΕ και να επεξεργάζεται ανάλογες των αναγκών της ελληνικής γεωργίας προτάσεις? Για τις μόνιμες αντιπροσωπείες και τα γραφεία των άλλων ελληνικών φορέων στις Βρυξέλλες δεν θέλω να εκφραστώ γιατί δεν θα εκφραστώ κολακευτικά.  Το πρόσφατο “Turkaegean” αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Δυστυχώς για τη χώρα μας τα περισσότερα (για να μην αδικήσουμε και πραγματικούς πατριώτες και ικανούς υπαλλήλους) από  όλα αυτά τα ευρωπαϊκά σχήματα έτσι δούλευαν. Από τη σύστασή τους μέχρι σήμερα τακτοποίηση κομματικών στελεχών γίνεται, ανεξαρτήτως ικανοτήτων και προσόντων και τίποτε περισσότερο. Βεβαίως οι αμοιβές πολύ καλές.

Σταματώ όμως εδώ. Και πρέπει εν τέλει να παραδεχτούμε, πως στους δύσκολους καιρούς που περνάμε (και τους δυσκολότερους που έρχονται) δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Θα χρειαστεί μαζί με όλα τα φλέγοντα προβλήματα  να συζητηθεί και το ζήτημα της σχολάζουσας αγροτικής γης, ακόμα και αυτή η συνταγματική μορφή της γεωργικής γης. Παράλληλα πρέπει να τεθούν και τα άλλα μεγάλα δομικά ζητήματα της γεωργίας από την αγροτική πίστη, ως τα μόνιμα διακομματικά επιτελικά όργανα του ΥπΑΑΤ. που θα πρέπει στα προσόντα τους, μαζί με τις γνώσεις και τους τίτλους, να συμπεριλαμβάνονται και η εμπειρία από τη υπηρεσία τους στην ύπαιθρο.

Β. ΛΟΙΠΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.

Β1. ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ – ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ.

Για τον τομέα αυτό όλοι μιλούν για δυνατότητες. Αλλά! Υπάρχει και ένα σημαντικό αλλά! Μπορεί στ΄ αλήθεια το Αγρίνιο να γίνει ελκυστικό για επενδύσεις και εγκατάσταση βιομηχανικών μονάδων? Μία πόλη αποκομμένη από τους οδικούς άξονες, χωρίς ευχερή πρόσβαση σε ένα μεγάλο λιμάνι, χωρίς γρήγορη πρόσβαση σε ένα διεθνές αεροδρόμιο. Εδώ θέλω να σας θυμίσω μιά παλιά ιστορία. Μια πρόταση του Φιλίπ  Πολύ της ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ για σιδηροδρομική σύνδεση του Αγρινίου με το λιμάνι του Αστακού, όταν ακόμα συζητούνταν η σύνδεση – Κρυονέρι Αγρίνιο. Βέβαια προτιμήσαμε και φτιάξαμε τη γραμμή Κρυονέρι – Αγρίνιο που οι εισπράξεις της ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο τουριστικής σιδηροδρομικής γραμμής.

Άρα τι δηλοί ο μύθος? Ότι  προέχει  η τεκμηριωμένη ιεράρχηση των απαραίτητων έργων.

Ως πρώτο βήμα λοιπόν, και νομίζω πως όλοι συμφωνούν, πρέπει  να τεθεί  το ζήτημα των οδικών αξόνων, που η χάραξη των περισσοτέρων ανάγεται στην εποχή του Τρικούπη, και που εξακολουθεί μέχρι σήμερα  να είναι η ίδια όπως και το πλάτος των οδών  αυτών. Τιμά αυτή η κατάσταση όλο το πολιτικό μας σύστημα και τους πολιτικούς της περιοχής μας? Ας αφήσουμε όμως αυτό και ας έλθουμε να μελετήσουμε ποιοί  οδικοί άξονες έχουν απόλυτη προτεραιότητα για την ανάπτυξη όχι μόνο του μεγαλύτερου αστικού κέντρου του νομού, αλλά όλης της Αιτωλ/νίας και μέρους της Ευρυτανίας  θα έλεγα.

Εδώ πρέπει να ξεφύγουμε από τα τοπικιστικές και πολιτικάντικες μεθοδεύσεις. Αν δούμε τα γεωγραφικά, οικονομικά, πληθυσμιακά και κοινωνικά δεδομένα της περιοχής αλλά και τη στενότητα των εθνικών πόρων και τις προτεραιότητες των κονδυλίων από την ΕΕ, τότε  για τους οδικούς άξονες νομοτελειακά προκύπτουν οι εξής προτεραιότητες: Αγρίνιο- Αστακός. Αγρίνιο – Άκτιο. Αγρίνιο – Καρπενήσι. Αγρίνιο – Θέρμο. Μακάρι να προκύψουν ή να αναζητηθούν και άλλες χρηματοδοτικές πηγές. Μέχρι τότε όμως, πρέπει κάτι γίνει. Οι μαξιμαλιστικές απαιτήσεις δεν βγάζουν πάντοτε σε καλό. Όμως και  το υπόλοιπο δίκτυο θα πρέπει βελτιωθεί σημαντικά για να βελτιωθεί συνακόλουθα η πρόσβαση και η επικοινωνία με όλες τις περιοχές του νομού και της Ευρυτανίας.

Ταυτόχρονα και ως βήμα παράλληλο του πρώτου από όλους θεωρείται η  δημιουργία βιομηχανικής ζώνης ή βιομηχανικής περιοχής, ή όπως αλλιώς θέλετε να το πείτε για να έχει και ¨πιασιάρικο τίτλο¨. Χρόνια το ακούμε και έγινε πλέον κοινοτυπία. Χωρίς ειδική βιομηχανική ζώνη, το κόστος των επιχειρήσεων είναι μεγάλο και η διαχείριση των αποβλήτων δύσκολη και δαπανηρή. Όχι μόνο οικονομικοί λόγοι αλλά και περιβαλλοντικοί επιβάλλουν την δημιουργία τέτοιων υποδομών. Θα αποτελέσουν δε πόλο έλξης και για διεθνείς επιχειρήσεις αν συνδυαστούν και με τα άλλα βασικά έργα, που προτείνονται να γίνουν. Αλλά πότε?

Τα ανωτέρω έργα βασικής υποδομής εξαγγέλλονται εδώ και πολλά χρόνια. Πότε όμως θα ξεκινήσουν?  Ο μέσος όρος ζωής των ανθρώπων είναι 75 χρόνια?  Οπότε με τον σημερινό ρυθμό ωρίμανσης των έργων μάλλον ύστερα από 70 χρόνια θα ολοκληρωθούν. Ευχόμαστε να διαψευστούμε. Αλλά μη ξεχνάτε πως τα τρέχοντα επιχειρησιακά σχέδια έχουν άλλους στόχους και ελάχιστες προβλέψεις για έργα υποδομών. Για αυτούς τους στόχους υπήρχαν κονδύλια και άξονες δράσεις σε παλαιότερα επιχειρησιακά σχέδια. Τότε….τι κάναμε?  Ο καθένας ας σκεφτεί τις ευθύνες του.  Απομένουν για την υλοποίησή τους κατά βάση οι εθνικοί πόροι, που δεν είναι απεριόριστοι.

Β2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ.

Σήμερα ο τουρισμός αποτελεί έναν σημαντικό τομέα της οικονομίας.  Μια μεγάλη βιομηχανία. Αυτό είναι κοινή διαπίστωση και γενικά αποδεκτό, παρότι υπάρχουν και κάποιες ενστάσεις γι΄ αυτή τη μονοδιάστατη θεώρηση της οικονομίας. Για την Αιτωλ/νία όμως ο τουρισμός έχει μία ιδιαιτερότητα. Έχει μια μορφή δυϊσμού: Εκτός από το θαλάσσιο θερινό τουρισμό, που σχεδόν τρέχει μόνος του, ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο εσωτερικός, στην ενδοχώρα δηλαδή, τουρισμός (χειμερινός, οικολογικός, αθλητικός, θρησκευτικός, αρχαιολογικός, αγροτουρισμός, κ.λ.π,) Αυτός ο δυϊσμός συνιστά ένα σοβαρό πλεονέκτημα για όλο το νομό, που πρέπει να αξιοποιηθεί. Αλλά για να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις. (ευχερής επικοινωνία, καταλύματα, διασυνδέσεις, συστηματική προβολή κ.α.). Πότε, και πως όμως θα γίνουν αυτά? Και κυρίως, από πού θα χρηματοδοτηθούν, ποιός θα τα συντονίσει και θα ποιος θα τα υλοποιήσει?

Θα ήταν όμως παράλειψη και αγένεια να μην σημειώσω με έμφαση την σημασία για τη περιοχή μας του αθλητικού τουρισμού. Το παράδειγμα του «ΕΜΙΛΕΟΝ», όπου γίνεται αυτή η εκδήλωση, αλλά και άλλων αθλητικών φορέων, μας δίνει μια ιδέα του τι μπορεί να γίνει στο νομό μας σε ό,τι αφορά τον τομέα αυτό.

Β3. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ.

Οι περισσότερες πολιτιστικές δράσεις αγαπητοί συμπολίτες, δυστυχώς αναλώνονται σε πανηγυράκια, επισκέψεις και αναμασήματα για την παράδοση. Όμως  δεν είναι μόνο αυτά.  Πιστεύω πως σπουδαιότερα από αυτά είναι η συνεχής μόρφωση του απλού κόσμου, είναι οι επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, είναι η γνώση της ιστορίας και της παράδοσης, είναι το πραγματικό ενδιαφέρον για τη φύση και την προστασία της,  είναι η επικοινωνία περιοχών και λαών, είναι η απάντηση στις σύγχρονες προκλήσεις, είναι οι ανοιχτοί ορίζοντες των τοπικών κοινωνιών, είναι η αγάπη για τον τόπο, για τον κόσμο, για την κοινωνία και κυρίως για τους νέους ανθρώπους. Αυτό όμως απαιτεί μία νέα θεώρηση για τον πολιτισμό και την παράδοση. Οι αρχαιολογικοί μας χώροι, τα μουσεία, τα βυζαντινά μας μνημεία, οι βιβλιοθήκες, οι πινακοθήκες μας κ.α. δεν είναι αποθετήρια έργων τέχνης, ούτε μαυσωλεία. Πρέπει να γίνουν ενεργά στοιχεία της κοινωνίας, της παιδείας, της εξωστρέφειας και της προβολής του νομού μας για να αποκτήσει τη θέση που αξίζει. Η  εσωστρέφεια, ο αυτοέπαινος και η εξυπηρέτηση των τοπικών μικροσυμφερόντων δεν επιφέρει τίποτα περισσότερο, παρά σπατάλη πόρων και ευτελισμό των αξιών του πολιτισμού και της παράδοσης. Οι κάθε μορφής εκδηλώσεις πρέπει να απευθύνονται σε όλη τη χώρα, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Αλλιώς δεν εκπληρώνουν τον βασικό τους στόχο, προορισμό και χαρακτήρα και παράλληλα υποβαθμίζουν το διεθνή πολιτισμικό τους αντίκτυπο, που δεν το αξίζουμε. Το τι συμβαίνει στο νομό μας, το γνωρίζουμε Είμαστε  παράδειγμα για μίμηση η αποφυγή? Θέτω μερικά παραδείγματα για προβληματισμό:

• Πως προσλαμβάνονται και πώς προβάλλονται οι εκδηλώσεις μας για τον Πατροκοσμά, για την Αιτωλική συμπολιτεία, για τους μυθολογικούς μας χρόνους, για τις παραστάσεις στα αρχαία μας θέατρα, για τους σπάνιους υγροβιότοπους, για τα μεγάλα υδατικά μας αποθέματα σε γλυκό νερό, για τους συντοπίτες μας επιστήμονες, καλλιτέχνες και ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης? Πρέπει να τιμήσουμε και να προβάλουμε όλα τα ανωτέρω στοιχεία, τόπους, μνημεία και πρόσωπα, όπως τους αρμόζει και με τη πρέπουσα ευαισθησία? Χωρίς αμφιβόλου αισθητικής υπερβολές και άλλες «φιορετούρες», αλλά με αίσθημα τιμής, με το μεγαλείο της απλότητας και του μέτρου, με την υπόμνηση της ιστορικής τους αξίας , με τη διάσταση της καλλιτεχνικής και κοινωνικής προσφοράς τους σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Κάνουμε εκδηλώσεις για τις λίμνες μας, ενώ οι παραλίμνιες εκτάσεις και τα γύρω ρέματα είναι γεμάτα σκουπίδια και μπάζα. Κάνουμε εκδηλώσεις για τον Αχελώο κοντά στη γέφυρα του ποταμού και μπράβο μας. Δεν ρίχνουμε όμως μια ματιά στα κατάντη της γέφυρας για να διαπιστώσουμε το κατάντημα της συμπεριφορά μας? Μπάζα, σκουπίδια, εκχωματώσεις, καταπατήσεις και ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς. Το ίδιο και στις λίμνες και στα άλλα ποτάμια, στα δάση και σε κάθε δημόσια έκταση. Άγνοια ή υποκρισία? Προσωπικά πιστεύω πως απλά σκεπάζουμε, σαν τις γάτες όπως έλεγε ο μακαρίτης ο Μακρυγιάννης, τις ευθύνες μας. Τις ευθύνες όλων μας.  Σε ό,τι αφορά τα φωτεινά πνεύματα, που γεννήθηκαν στον κακότυχο αυτό τόπο, καλύτερα να μην ασχοληθούμε. Είναι μία πικρή ιστορία μικροψυχίας, ενώ αυτά τα σημαντικά ονόματα θα έπρεπε να είναι κεντρικά σημεία αναφοράς πολιτιστικών εκδηλώσεων πανελλήνιας εμβέλειας. Δεν θα αναφέρω για ευνόητους λόγους  ονόματα σημαντικών προσωπικοτήτων από την περιοχή μας που είχαν όχι μόνο εθνική προσφορά και αίγλη, αλλά και διεθνή αναγνώριση. Όλους όμως τους αγνοούμε, ή τους περιφρονούμε, αφού τέτοιες εκδηλώσεις δεν φέρνουν ψηφαλάκια ή γιατί οι δράσεις τους ξεφεύγουν από τα δικά μας πολιτισμικά πρότυπα.

Β4. ΟΡΕΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ.

Ένας τομέας που δυστυχώς δεν έτυχε ποτέ της δέουσας προσοχής και του επίσημου ενδιαφέροντος της πολιτείας είναι η ορεινή οικονομία, που μέχρι και τώρα θεωρείται μάλλον βάρος και όχι αναπτυξιακός παράγοντας της χώρας. Λίγος χειμερινός τουρισμός στα χιονοδρομικά κέντρα και όση απέμεινε από τη μετακινούμενη κτηνοτροφία. Αυτός είναι όλος ο τομέας της ορεινής οικονομίας. Εκτός από τη κλιματική αλλαγή που θέτει καινούργια δεδομένα για τα χιονοδρομικά κέντρα, φρονώ πως πρέπει να μας απασχολήσει η παραγωγική οργάνωση του ορεινού χώρου, ακολουθώντας μοντέλα και μελετώντας την εμπειρία άλλων ορεινών χωρών, όπως η Ελβετία και η Αυστρία π.χ., που έχουν καταφέρει να προσδώσουν ιδιαίτερο χαρακτήρα και σημαντική προοπτική στην ορεινή οικονομία. Εκτός από τον θαλάσσιο τουρισμό, που είναι ο προνομιακός τομέας της χώρας μας, η ορεινή οικονομία μπορεί να προσφέρει σε συνδυασμό με άλλες δράσεις μεγαλύτερο μέγεθος και ευρύτερα χρονικά περιθώρια και στον τουρισμό του νομού μας και να συντελέσει έτσι στη δημογραφική αναζωογόνηση της υπαίθρου. Αυτή λοιπόν η γεωγραφική και γεωμορφολογική ποικιλότητα της Αιτ/νίας, αυτός ο γεωγραφικός και μικροκλιματικός πολυμορφισμός είναι προνόμιο και όχι μειονέκτημα. Κατά συνέπεια, ορεινή οικονομία δεν είναι μόνο τουρισμός, όπως λαθεμένα πιστεύουμε στη χώρα μας. Ορεινή οικονομία είναι και παραγωγικός μηχανισμός προϊόντων, που έχουν κατά τόπους ιδιαίτερα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά και που μπορούν να προσδώσουν δυναμισμό και συνέχεια στην αξιοποίηση της ορεινής χώρας.

Β5. ΤΡΙΤΟΒAΘΜΙΑ ΕΚΠΑIΔΕΥΣΗ.

Άφησα τελευταία την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, όχι γιατί είναι τελευταία σε σημασία, αλλά πρώτη σε αξία και δυναμική για την ανάπτυξη του τόπου μας και η οποία δυστυχώς δεν αναφέρθηκε καθόλου στο εν λόγω συνέδριο. Σκόπιμα ή λάθος παράλειψη? Ή μήπως δεν είναι καιρός να μπαίνουμε σε διαμάχες και να λύνουμε τα ζωνάρια μας? Οι αναγνώστες ας το κρίνουν. Απευθυνόμενος σε όλους και κάθε κομματικής προέλευσης συνέδρους, γιατί όλοι οι πολιτικοί φορείς πέρασαν από θέσεις εξουσίας της κεντρικής διοίκησης ή της τοπικής αυτοδιοίκησης, κάνω έκκληση να ρίξουν μια ματιά στα λίγα παρακάτω, που παρατίθενται ως πρόταση για σκέψη:

Αξιότιμοι κύριοι τοπικοί ηγέτες,

αν θέλουμε πραγματική ανάπτυξη με προοπτική και μέλλον και όχι δύο τρεις σχολές για ενοικιαζόμενα δωμάτια και ταβέρνες, τότε θα πρέπει να φτιάξουμε, ναι να φτιάξουμε, εμείς το δικό μας πανεπιστήμιο. Ένα πανεπιστήμιο αναφοράς και για λοιπά πανεπιστήμια της χώρας, χωρίς τις γνωστές παθογένειες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πρότυπό μας  Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια αντιστοίχου μεγέθους και κατεύθυνσης.

Θεωρώ πως σήμερα υπάρχουν οι προϋποθέσεις και θέλω να πιστεύω πως το υπουργείο Παιδείας θα άκουγε και θα στήριζε μια πρόταση για ένα ανώτατο ίδρυμα με πρωτότυπη διοίκηση, οργάνωση, πρόγραμμα σπουδών, ξενόγλωσσα μεταπτυχιακά τμήματα, ειδικά ινστιτούτα, εξωστρεφή προσανατολισμό (και όχι αποκλειστικής πρόσβασης μόνο  σε Έλληνες), συνεργαζόμενο με ξένα ιδρύματα, με ειδικεύσεις που θα εξασφαλίζουν στους αποφοίτους εργασία στο μέλλον. Μόνο έτσι το πανεπιστήμιο θα είναι απαιτητό από τη πόλη μας, θα είναι ελκυστικό για καθηγητές και φοιτητές, θα εξασφαλίζει πόρους και από τον ιδιωτικό τομέα και δεν θα είναι ζήτουλας του κράτους.  Με βάση και την πρόσφατη ιστορία των τμημάτων που υπήρχαν στη πόλη μας θα μπορούσε να τεθεί μία πρόταση για ένα πανεπιστήμιο με γενική κατεύθυνση τις λεγόμενες Βιοεπιστήμες και δύο κύριους άξονες (όχι τμήματα για να μην παρερμηνευτούμε)  σε πρώτη φάση: α) Τη γεωργία και γενικά τον διατροφικό τομέα και, β) το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους. Οι Βιοεπιστήμες γενικά, με ό,τι αυτές εμπεριέχουν ως φάσμα σπουδών, φρονώ πως θα απασχολήσουν την παγκόσμια κοινότητα τον τρέχοντα και επόμενο αιώνα.

Αγαπητοί ηγέτες της τοπικής μας κοινωνίας όλων των πολιτικών και πολιτειακών φορέων. Απευθύνομαι σε όλους εσάς. Γιατί σε σας πέφτει ο κύριος και πρώτος λόγος.

• Θέλετε να μείνετε ένας ¨πίνακας ζωγραφικής¨ σε μια αίθουσα που δεν θα σας θυμάται κανείς ύστερα από μερικά χρόνια, η θέλετε να μείνετε στην ιστορία για μια μεγάλη τομή στη πορεία της παιδείας και του τόπου μας?

Αν Θέλετε το δεύτερο, τολμήστε.

Αν θέλετε το πρώτο καθήστε και μοιράστε ενοίκια και φρούδες ελπίδες. Απλά θα κοροϊδεύουμε ο ένας τον άλλον.

• Τέλος, αν πιστεύετε, ότι κάποιος θα ιδρύσει πανεπιστήμιο για μας χωρίς εμάς, πλανάστε πλάνην οικτράν. Κανένα πανεπιστήμιο δεν επιθυμεί εξακτίνωση και διασπορά τμημάτων και σχολών. Αν θέλετε την προσωπική μου γνώμη, έτσι πρέπει να κάνουν. Γιατί αυτό επιβάλλει ο ρόλος και η αποστολή τους: Να ενδυναμώσουν το κεντρικό τους συγκρότημα. Οι εποχές της ¨κάθε πόλη και πανεπιστήμιο¨ παρήλθαν ανεπιστρεπτί. Άλλωστε και οι σπουδαστές και οι καθηγητές θέλουν ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον και όχι να σπουδάζουν  «αγραυλούντες και φυλάσσοντας φυλακάς».

Πρότυπα για την ίδρυση ενός σύγχρονης δομής δημόσιο πανεπιστήμιο  υπάρχουν και δεν θέλω σήμερα να αναφερθώ σε ονόματα, που μπορεί άλλωστε να δημιουργήσουν και παρεξηγήσεις. Μπορούμε να τα αναζητήσουμε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, αφού  οι ΗΠΑ και ο Καναδάς μας προκαλεί αλλεργία.

Κλείνοντας αυτή την παρέμβαση θα ήθελα να αναφερθώ σε μία πολύ σημαντική προσωπικότητα που συμμετείχε στο Συνέδριο. Ο λόγος για την ευχάριστη έκπληξη με την παρουσία και της φιλοσοφικής χροιάς εισαγωγική ομιλία του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ναυπακτίας Ιερόθεου.  Η παρουσία αυτού του ανοιχτού πνεύματος μου δίνει την ευκαιρία να σημειώνω μόνο τούτο: σε αρκετά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια χορηγός και αρωγός είναι ακόμη και η τοπική εκκλησία. Εκτός από τα καθαρά εκκλησιαστικά πανεπιστήμια όπως π.χ. της Λουβέν, αλλά και σε μερικά π.χ. γερμανικά παν/μια και όχι μόνο, υπάρχει σοβαρή εκκλησιαστική συνδρομή, κυρίως σε υποδομές. Η τοπική μας εκκλησία στη πατρίδα του Πατροκοσμά πιστεύω, ότι έπρεπε να είναι πρωταγωνιστής στη χορηγία της παιδείας και όχι θρησκευτικό ¨κλάμπ μακρυσταυριτών¨. Οι νέοι, (φοιτητές, επιστήμονες και εργαζόμενοι) δεν είναι διεφθαρμένοι αντικληρικαλιστές. Ούτε μασκαράδες αποσυνάγωγοι όπως αποκλήθηκαν λόγω των μέτρων της πολιτείας για τον κορωνοϊό. Είναι και αυτοί άνθρωποι με προβλήματα καθημερινότητας και με υπαρξιακές αγωνίες. Είναι άνθρωποι με οράματα. Είναι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν σοβαρές  προκλήσεις αλλά που έχουν και προτάσεις, με απειρία αλλά και με αγνά αισθήματα και λαγαρή διαίσθηση. Δεν μπορεί να θεωρούνται από το κλήρο απόκληροι της θείας και πνευματικής χάρης. Ας το ξαναπούμε: Η επιστήμη είναι δώρο του Θεού και όχι σατανικό εφεύρημα. Ο παγανιστικός ευσεβισμός, που δυστυχώς υπάρχει σε ορισμένους κύκλους της εκκλησίας, κατά τη ταπεινή μας γνώμη, προσβάλλει και τον χριστιανισμό και την ορθοδοξία. Είναι λοιπόν  και οι νέοι επιστήμονες εικόνα του Θεού. Είναι η ελπίδα του Θεού. Ας μας συγχωρήσει ο Σεβασμιότατος για την παρέκβαση αυτή. Η παρουσία του μας έδωσε ελπίδα  και πρέπει να εξομολογηθώ δημόσια, πως είναι η πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια που ακούω νέους να συζητούν με καλό πνεύμα για ορθοδοξία, εκκλησία και κληρικούς. Εύχομαι να υπάρχει συνέχεια και η ιεραρχία να μας στείλει έναν εξ ίσου  φωτισμένο ιεράρχη, όπως ο Σεβασμιότατος Ιερόθεος. Προσωπικά τον ευχαριστώ δημόσια. Σεβασμιότατε μας ενθουσίασες. Μας έδωσες ελπίδα και κουράγιο με την ωραία σας παρουσίαση. Η αναφορά σας σε μια σειρά φιλοσοφικών θέσεων και μεγάλων φιλοσόφων (κι ας….. ξέχασες τον Μαξ Βέμπερ – κεντρί για συζήτηση!) που επηρέασαν και γιατί όχι και σήμερα επηρεάζουν τις κοινωνικές εξελίξεις, μας έφερε σε ένα πνευματικό επίπεδο πρωτόγνωρο για τη περιοχή μας και μας δημιούργησε την πεποίθηση πως αυτή η θεώρηση είναι  η Ορθοδοξία σε ένα σύγχρονο κόσμο. Ανοιχτή και σίγουρη για την ιστορία, την παράδοση και τον μέλλον της χριστανοσύνης.

Κλείνοντας το όλο θέμα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα επαναλάβω, πως  σε μια τέτοια προσπάθεια χρειάζεται ομοθυμία και συνεργασία όλων των τοπικών φορέων. Και σε αυτή τη προσπάθεια  δεν περισσεύει κανείς. Ιδιωτικοί, δημόσιοι φορείς και οργανώσεις πρέπει να συμμετέχουν ενεργά και ουσιαστικά και όχι μόνο λεκτικά.

Αξιότιμοι φίλοι αναγνώστες, σας ευχαριστώ για την υπομονή σας, αν διαβάσατε αυτή τη παρουσίαση. Προσωπικά δεν προσδοκώ τίποτα. Απλά, όπως και πολλοί άλλοι συντοπίτες μας, υποβάλλω τις απόψεις μου με αγάπη για τη πόλη μας και τους νέους που έρχονται να διαχειριστούν το μέλλον της χώρας μας.

Αγρίνιο 3-7-22                       Ηλίας Δ. Ντζάνης, γεωπόνος.