Ένα ιδιοφυές παράδειγμα αντιμετώπισης ακραίων καιρικών φαινομένων σε αντίστιξη με τις πρόσφατες πλημμύρες της “Ψυχρής Λίμνης” στην Ευρώπη.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνοδεύουν την κλιματική αλλαγή και ταλανίζουν τα τελευταία χρόνια το πλανήτη μας, όπως και τη χώρα μας φυσικά, είναι πολύ εύκολο να αντιμετωπιστούν με απλές αλλά ιδιοφυείς δράσεις, όπως αποδεικνύεται από τα πράγματα που συμβαίνουν στη περιοχή μας και μάλιστα αδαπάνως. Δεν αναφέρομαι στις πυρκαγιές. Τη λύση τού προβλήματος αυτού την έχουν βρεί οι ποικιλώνυμοι τηλεοπτικοί αστέρες, που όλα τα γνωρίζουν, κι ας μην έχουν σβήσει στη ζωή τους ούτε τη φλόγα ενός καντηλιού. Αναφέρομαι μόνο σε πιθανά πλημμυρικά φαινόμενα, που ενδεχομένως να συμβούν στο μέλλον και που τελευταία στην Ευρώπη ¨βαφτίστηκαν¨ από τους μετεωρολόγους “Ψυχρή Λίμνη”. Όπως είναι γνωστό, πέρα από τις υλικές καταστροφές, οι πλημμύρες αυτές άφησαν πίσω τους πάνω από 100 νεκρούς και μάλιστα στην πολυφημισμένη για τη κρατική της μηχανή Γερμανία. Αν όμως οι πληγείσες χώρες είχαν ακολουθήσει το παράδειγμα της Αιτωλοακαρνανίας πιθανότατα, αν όχι σίγουρα, θα είχαν αποφύγει όλες αυτές τις καταστροφές.
Τι λοιπόν πράττουν οι φορείς και οι υπηρεσίες του νομαρχιακού μας διαμερίσματος για να προλάβουν ανάλογες πλημμυρικές συμφορές με εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο και μάλιστα χωρίς κανένα κόστος? Πριν αναλύσω τις εξαιρετικής έμπνευσης μεθοδεύσεις σημειώνω, πώς, εντελώς αυθαίρετα και μιμούμενος τους μετεωρολόγους σε αντίστιξη όμως με τη «ψυχρή λίμνη», αυτή την πρακτική την χαρακτήρισα με το συνθηματικό κωδικό: ¨άδεια λίμνη¨ και εξηγώ γιατί: Απλά, γιατί για πάνω από δέκα ίσως χρόνια από σήμερα (και κυβέρνησαν πολλοί τα τελευταία αυτά χρόνια) αδειάζουμε τη λίμνη Τριχωνίδα προφανώς για κάποιο σοβαρό λόγο. Ναι καλώς διαβάζετε. Και για να γίνω σαφής περιγράφω μία κατάσταση, που ίσως πολλοί να μην γνωρίζουν.
-Στη λίμνη Τριχωνίδα εδώ και αρκετά χρόνια έχει χαλάσει (?) η εγκατάσταση του θυροφράγματος στην αρχή του καναλιού, που συνδέει τις λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχία. Με το θυρόφραγμα αυτό ρυθμίζονταν η στάθμη της λίμνης Τριχωνίδας και ουσιαστικά σημαντικό μέρος της υδατοπαροχής του αρδευτικού δικτύου της κάτω πεδιάδας του Αχελώου. Αντί λοιπόν να κάνουμε τις σχετικές συντηρήσεις, ανοίξαμε μια παράπλευρη τάφρο που παρακάμπτει το θυρόφραγμα, και ανεξέλεγκτα πλέον παροχετεύονται τα νερά της Τριχωνίδας προς τη Λυσιμαχία. Βεβαίως μπορεί να μην γνωρίζουν οι διάφοροι φορείς, δημόσιοι ή συλλογικοί, πως το όλο αρδευτικό έργο της πεδιάδας Αχελώου σχεδιάστηκε έτσι, που να στηρίζεται ( ή τουλάχιστον στηρίζονταν) σε ένα υδατικό ισοζύγιο με δύο πυλώνες: Ο ένας είναι ο Αχελώος και ο δεύτερος, εξίσου σημαντικός, η στάθμη των νερών της Τριχωνίδας. Αυτός ήταν και ο λόγος που οι άσχετοι με τέτοια ζητήματα αρχικοί μελετητές του όλου έργου της πεδιάδας του Αχελώου προέβλεψαν τη κατασκευή ενός μεγάλου θυροφράγματος στην έξοδο της Τριχωνίδας προς τη Λυσιμαχία, που ανοιγόκλεινε με τη βοήθεια ηλεκτροκινητήρων, ανάλογα με το ύψος στάθμης των νερών της Τριχωνίδας. Λαμβάνοντας υπόψιν και άλλους παραμέτρους, πριν από 70 περίπου χρόνια, οι αγράμματοι εκείνοι μελετητές του όλου έργου είχαν καθορίσει να διατηρείται και η στάθμη των νερών της λίμνης εντός συγκεκριμένων υψομετρικών ορίων. Για τον οπτικό έλεγχο δε της στάθμης είχε χαραχθεί μία μετρική κλίμακα στη μία πλευρά των στηριγμάτων του τεράστιου θυροφράγματος, όπου είχαν σημανθεί και τα υψομετρικά όρια της λίμνης.Την επίβλεψη μάλιστα της λειτουργίας αυτού του θυροφράγματος, όπως και της λειτουργίας της σήραγγας της Λυσιμαχίας, η πολιτεία είχε αναθέσει σε συγκεκριμένες υπηρεσίες, που μπορεί ο οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος να αναζητήσει ζητώντας πληροφορίες, ακόμα και σε πρόσωπα των παλιάς οργάνωσης των υπηρεσιών του νομού.
-Έρχονται όμως οι μεγαλοφυείς σε έμπνευση και ρηξικέλευθες στην εφαρμογή αλλαγές στο διοικητικό χάρτη της χώρας μας, αυτές δηλαδή που επέφεραν τα νομοθετήματα «Καποδίστριας» και «Καλλικράτης» αλλά και οι συνακόλουθες καταργήσεις, συγχωνεύσεις και συστάσεις νέων υπηρεσιών, και ¨η μπάλα χάθηκε¨, σαν τα μπαλάκια των σφαιρηστηρίων για όσους τα θυμούνται (η παρομοίωση έχει το λόγο της). Αποτέλεσμα : η σημαντική αυτή λειτουργία είναι άγνωστο πλέον αν επιβλέπεται, όπως είχε σχεδιαστεί, αφού, όπως φαίνεται εκ του αποτελέσματος, εγκαταλείφθηκε στη τυχαία διαμόρφωση της κοίτης της χωμάτινης by pass τάφρου, που κάποιοι άνοιξαν. Με λίγα λόγια το όλο συγκρότημα ρύθμισης του υδατικού ισοζυγίου έπαψε να λειτουργεί προγραμματισμένα. Πιθανόν δε να λεηλατήθηκαν (τις οίδε? ο χώρος του μηχανοστασίου είναι πλέον απροσπέλαστος) και οι αξιόλογες εγκαταστάσεις που υπήρχαν. Έτσι, τα νερά πλέον της Τριχωνίδας ρέουν, χειμώνα(γιατί?)- καλοκαίρι, προς τη Λυσιμαχία και από εκεί ελεύθερα (προς τα πού?), σίγουρα όμως χωρίς «τα δεσμά του Ηρακλή». Συνέπεια όλων αυτών των πρακτικών είναι να πέφτει η στάθμη της λίμνης Τριχωνίδας επικίνδυνα. Και αυτό είναι εμφανές σε όλη τη περιμετρική ζώνη της λίμνης.
-Η πτώση αυτή της στάθμης των νερών επιπρόσθετα επιτείνεται από τις συνθήκες έντονης ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών του Καλοκαιριού, λόγω του φαινομένου της εξάτμισης, που μεγιστοποιείται και αυτό κατά τους θερινούς μήνες. Σημειώνουμε, πως μόνο τον Ιούλιο μήνα η εξάτμιση στη περιοχή μας κυμαίνεται περί τα 240 χιλιοστά. (Για τους μη ειδικούς αυτό σημαίνει πως από κάθε στρέμμα εξατμίζονται 240 κυβικά μέτρα νερού, που για τα 90.000 στρέμματα της Τριχωνίδας μεταφράζονται σε 21.600.000 κ.μ. νερό, ή σε πτώση της στάθμης των νερών κατά 24 εκατοστά. Και αυτό, μόνο από την εξάτμιση ενός μήνα. Για όσους δε αγρότες έμειναν στα χωράφια και καλλιεργούν σημαίνει: τρείς αρδεύσεις με 80 κ.μ./στρέμμα, ποσότητα υπεραρκετή για να καλύψει τις ανάγκες ορισμένων καλλιεργειών – ας πούμε του καπνού για να θυμηθούμε τα παλιά – συνολικής έκτασης 90.000 στρεμμάτων για ένα μήνα περίπου).
-Κάτω λοιπόν από τη συνεργιστική δράση καιρικών συνθηκών και ανθρώπινων δράσεων δημιουργείται και ένα άλλο σοβαρό ζήτημα, που αφορά τη λειτουργία των πέριξ της λίμνης αντλιοστασίων Αν ενδεχομένως συνεχιστεί η ανομβρία και η ανέλεγκτη ροή των νερών της Τριχωνίδας, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μερικά από τα αντλιοστάσια να μην έχουν επαρκή υδατοτροφοδοσία και να αντλούν «αέρα».( Το έργο το έχουμε ξαναδεί: Μήπως θυμάται κανείς αν αυτό το γεγονός έχει συμβεί στο σχετικό πρόσφατο παρελθόν, που τότε οι τοπικοί οργανισμοί άρδευσης προέβαιναν σε εκβαθύνσεις των προσαγωγών στα αντλιοστάσια καναλιών?). Σοβαρός κίνδυνος επίσης ελλοχεύει και για το ύψος του υπόγειου υδροφορέα των παραλίμνιων εκτάσεων, που επηρεάζεται από τη στάθμη της λίμνης και από τον οποίο τροφοδοτούνται και γεωτρήσεις ύδρευσης ορισμένων πέριξ της Τριχωνίδας οικισμών.
-Σε όλα αυτά τα τοπικού χαρακτήρα ζητήματα θα ήθελα να προσθέσω ένα ακόμα υπερτοπικού χαρακτήρα στοιχείο, το οποίο νομίζω, πως μπορεί να έχει τη σημασία του, για άλλους βέβαια λόγους. Και αυτό το στοιχείο ενισχύει τις παραμέτρους, που επιβάλλουν την προσοχή μας στο όλο θέμα. Επιπρόσθετα λοιπόν, η αναγκαιότητα της διατήρησης των υδατικών αποθεμάτων της Τριχωνίδας μας έρχεται από το όχι και πολύ μακρινό παρελθόν. Ασφαλώς θα γνωρίζουν οι αρμόδιες υπηρεσίες πως από τη δεκαετία του 90, μετά τον μεγάλο καύσωνα του 1987, υπάρχει σχετική μελέτη για το θέμα της επίδρασης της μείωσης των βροχοπτώσεων στη στάθμη του υπόγειου υδροφορέα της πεδιάδας του Αγρινίου. Επίσης θα θυμούνται, ότι η Τριχωνίδα ήταν το έσχατο «ντεπό νερού» για την ενίσχυση των φραγμάτων υδροδότησης της Αττικής. (Λειτουργώντας συνειρμικά θυμίζω στους πολιτικούς φορείς, πως τότε κυβερνούσε ο μακαρίτης Κώστας Μητσοτάκης και όλη η Αιτωλ/νία αντιδρούσε δυναμικά στη προοπτική μιας τέτοιας λύσης, παρότι η Τριχωνίδα μπορεί χωρίς κανένα κόστος, να αναπληρώνει τις απώλειες της σε νερό μέσω ήδη υπάρχουσας διώρυγας από τον Αχελώο).
– Όμως από τότε τα πράγματα άλλαξαν. Και μια άδεια Τριχωνίδα, μπορεί να εξυπηρετεί άλλους στρατηγικούς στόχους που εμείς αγνοούμε. Μπορεί για παράδειγμα, όπως εισαγωγικά αναφέραμε, να έχει σχεδιαστεί για να δεχτεί πλημμυρικά νερά σε περίπτωση εξαιρετικά ραγδαίων βροχοπτώσεων, που συνήθως επισυμβαίνουν μετά από μακρές περιόδους ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών. Δεν μπορούμε να φανταστούμε κάτι άλλο .Αυτή η γενική αφωνία δεν μπορεί να μην κρύβει κάποιο σοβαρό λόγο πίσω της. Βέβαια, εμείς οι απλοί ιθαγενείς και άσχετοι περί τα περιβαλλοντικά δεν γνωρίζουμε ούτε γιατί εγκαταλείφθηκε το θυρόφραγμα της Τριχωνίδας, ούτε ποιός και με ποίου εντολή ανοίχθηκε ο παράπλευρους αύλακας για να φεύγουν τα νερά της Τριχωνίδας ανέλεγκτα. Ούτε, τέλος, αν καταργήθηκε η ρύθμιση του υδατικού ισοζυγίου μεταξύ των πηγών τροφοδοσίας του αρδευτικού δικτύου της πεδιάδας του Αχελώου. Μπορεί να έχουν εφαρμοστεί άλλες λύσεις που εμείς δεν έχουμε υπόψη μας. Γιαυτό όλα τα παραπάνω τα αναφέρουμε με μεγάλη επιφύλαξη, αφού οι μεγάλες στρατηγικές στα θέματα αυτά δεν μπορεί να αφορούν τους απλούς κατοίκους της περιοχής. Αίφνης, και προς επίρρωση αυτής της επιφύλαξης, μαθαίνουμε πως θα εγκατασταθούν και συστήματα τηλεμετρίας για την καταγραφή των παραμέτρων ρύπανσης και των φυσικοχημικών μεταβολών του υδάτινου οικοσυστήματος της Τριχωνίδας. Έτσι θα μπορέσουμε να ιχνηλατήσουμε με εξαιρετική ακρίβεια ακόμα και ¨την πορεία θανάτου¨ αυτής της ενοχλητικά όμορφης περιοχής. Κατ΄ ακολουθίαν και στο τέλος αυτής της πορείας θα μπορέσουμε να βρούμε με προσέγγιση χιλιοστού και ¨τον βυθόν του πυθμένος¨ της λίμνης, πρωτιά σε όλο το κόσμο.
-Μέσα σε όλα αυτά θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφέρουμε πως, (τρομάρα μας!), το Αγρίνιο αυτοχαρακτηρίστηκε και είναι η ¨πόλη των νερών¨, αφού βρίσκεται στο κέντρο ενός τεράστιου οικοσυστήματος με τόσες φυσικές και τεχνητές λίμνες, που αρχές και κάτοικοι το φροντίζουμε με απίστευτα μεγάλο ενδιαφέρον. Αλλά καλοί μου συμπολίτες νομίζω, πως θα συμφωνείτε με την άποψη, ό,τι καλές και πολύ χρήσιμες είναι οι μετρήσεις και οι καταγραφές για τη πορεία της αρρώστιας. Θεραπείες θα υπάρξουν? Και πότε? Παρεμπιπτόντως έχω και μία μικρή, όμως άσχετη με το κύριο θέμα, απορία (Βλέπετε ότι το ένα θέμα επηρεάζει και κάποια άλλα όταν δρούμε μέσα μέσα στο ίδιο φυσικό περιβάλλον): Το σκουπιδαριό των παραλίμνιων εκτάσεων και των πέριξ της λίμνης χειμάρρων θα καταγράφεται? Χρειαζόμαστε εργαστηριακό εξοπλισμό για τη διαπίστωση αυτή? Για να λογικευτούμε τέλος και λίγο, θα ρωτήσω. Την κατάσταση αυτή της απόρριψης κάθε είδους σκουπιδιών, μπάζων και άχρηστων υλικών όπου μας καπνίσει, οι υπεύθυνοι φορείς ή υπηρεσίες την θεωρούν πρόβλημα, ή όχι? Γιατί μπορεί και να μην είναι πρόβλημα σύμφωνα με τις άγνωστες σε μας τους γραφικούς πληβείους στρατηγικές σκέψεις των φορέων αυτών (Για τον πολύ ευαίσθητο λαό μας στα ζητήματα αυτά της ρύπανσης του περιβάλλοντος, για τα οποία εύλογα διαμαρτύρεται, θα μιλήσουμε μια άλλη φορά. Μην ξεχνάμε πως πριν μερικά χρόνια και ορισμένοι δήμοι χρησιμοποίησαν παραλίμνιους χώρους για την απόθεση σκουπιδιών)
Κλείνοντας αυτή τη δημοσίευση θα διατυπώσω ένα ακόμα ερώτημα (πολλά ερωτήματα είχα σήμερα) σχετικό όμως με το κύριο θέμα μας. Απευθύνομαι προς τους κεντρικά υπεύθυνους φορείς της πολιτείας για τη διαχείριση και προστασία των γλυκών υδάτων της χώρας μας, που πιθανά να χρηματοδοτούν και περιφερειακούς φορείς που έχουν τον ίδιο σκοπό. (Σημειώνω παρενθετικά πως τα όποια χρήματα δαπανώνται μέσω ΕΕ, διεθνών οργανισμών, ή των εθνικών προϋπολογισμών προέρχονται και από τη φορολογία των Ελλήνων ιθαγενών, αφού η χώρα μας συνεισφέρει στη διαμόρφωση των προϋπολογισμών τους. Φαινόμενα χρηματοβροχής μέχρι τώρα δεν έχει καταγραφεί από όσα γνωρίζω.) Επανερχόμενος στο ερώτημα: οι καθ΄ ύλην αρμόδιοι φορείς έχουν αναρωτηθεί, διερευνήσει, ή μελετήσει, πως αντιμετωπίζουν ανάλογα ζητήματα προηγμένες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής? Αν ναι, θα ήταν μια ευχάριστη έκπληξη, γιατί οι φορείς της πολιτείας μας (όχι μόνο οι καθαρά κρατικοί) συνταιριάζουν τα βήματά τους με τις αναπτυγμένες χώρες. Αφού λοιπόν, όπως πιστεύω, έχουν τέτοια πληροφόρηση, θα γνωρίζουν ασφαλώς και τα ανάλογα προγράμματα που βρίσκονται σε εξέλιξη στις ΗΠΑ μέσω του USDA και άλλων φορέων της χώρας αυτής, όπως και για τον τρόπο αλλά και για το κόστος κατάρτισης και εφαρμογής αυτών των προγραμμάτων που αφορούν τη προστασία και αποκατάσταση των λιμναίων οικοσυστημάτων. Αυτό όχι για κανένα άλλο λόγο. Απλά και μόνο για αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας.
Τέλος θέλω να ζητήσω συγγνώμην από όλους όσους μπήκαν στο κόπο να διαβάσουν το μεγάλης έκτασης αυτό κείμενο και διέκοψα, έστω και για λίγο, τις διακοπές τους.
Αγρίνιο 13-8-21
Ηλίας Ντζάνης, γεωπόνος.
