Σκορπιός: Το θρυλικό νησί

Σκορπιός, ένα νησί θρύλος. Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Από τους Βενετσιάνους άρχοντες, περνά στα χέρια Λευκαδίων οινεμπόρων, για τα μάτια της όμορφης Μαρίας. Ο τελευταίος απόγονος τους, το πουλά στην περίοδο της Κατοχής σε Ιταλούς, το επανακτά και το υποθηκεύει για καλλιεργητικά δάνεια στην Αγροτική Τράπεζα. Μια οικογένεια από το Δρυμώνα Λευκάδας αγοράζει τον Σκορπιό το 1953 για να τον καλλιεργήσει. Δέκα χρόνια αργότερα ο Έλληνας κροίσος Αριστοτέλης Ωνάσης γίνεται κύριος του νησιού και το απογειώνει, για να ερημώσει αργότερα, επισκιασμένο από την «κατάρα» των Ωνάση. Το 2013 η εγγονή του Αθηνά πουλά το νησί στο Ρώσο μεγιστάνα, «βασιλιά της ποτάσας», Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ και ξεκινά μια νέα εποχή…

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Agriniowebradio.gr: Ενημέρωση και μουσική όπως θα ήθελες ν΄ακούς
Της Πηνελόπης Κοψιδά

Ο Σκορπιός είναι νησίδα του Ιονίου, η οποία ανήκει στο σύμπλεγμα των Πριγκηπονήσων και σε πιο ευρεία κλίμακα, στο σύμπλεγμα των Τηλεβοΐδων νήσων. Διοικητικά ανήκει στο Δήμο Ταφίων (Μεγανησίου) και βρίσκεται ανάμεσα στην ανατολική ακτή της Λευκάδας και στα δυτικά παράλια της Αιτωλοακαρνανίας, σε απόσταση τριών ναυτικών μιλίων από το κοσμοπολίτικο σήμερα Νυδρί.

Αυτό το καταπράσινο και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους νησί, κινείται στα όρια του θρύλου, καθώς, ο πιο γνωστός από τους ιδιοκτήτες του, Έλληνας εφοπλιστής και επιχειρηματίας Αριστοτέλης Ωνάσης, το μετέτρεψε σε έναν μυθικό προορισμό, που φιλοξένησε μερικούς από τους σημαντικότερους ανθρώπους του πλανήτη.

Ωστόσο το νησί κρύβει πίσω του μια διαδρομή, η οποία καλύφθηκε από την κατοπινή αίγλη που του πρόσθεσε ο Έλληνας κροίσος του 20ου αιώνα, και γι΄αυτό έμεινε σε μεγάλο βαθμό άγνωστη στο πλατύ κοινό. Αυτή την πορεία του μέσα στο χρόνο θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε, με βάση ιστορικές πηγές αλλά και μαρτυρίες ανθρώπων που οι πρόγονοί τους είχαν κάποια σχέση με το νησί και την τύχη του, για να φτάσουμε τελικά στην σημερινή πραγματικότητα.

Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων, καθώς διάφορα ευρήματα, που χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχήως τους κλασσικούς χρόνους τουλάχιστον, πιθανώς σχετίζονται με μικροεγκαταστάσεις ανθρώπων αυτής της περιόδου στο νησί. Μια φωτογραφία τραβηγμένη από τον αρχαιολόγο Wilhelm Dörpfeld το 1905, κατά την περίοδο των ανασκαφών του στη Λευκάδα, προκειμένου να τεκμηριώσει τη θεωρία του ότι πρόκειται για την ομηρική Ιθάκη, απεικονίζει την προεξοχή του «Καστρί», που ενώνεται με το Σκορπιό με μια αμμουδερή λωρίδα. Στη φωτογραφία αυτή διακρίνονται τα ερείπια παλαιού κτίσματος, το οποίο δεν έχει χρονολογηθεί, αλλά αποτελεί μαρτυρία ανθρώπινης δραστηριότητας και διαβιώσεως στο νησί σε προγενέστερους χρόνους. Αν συγκρίνουμε την φωτογραφία του W. Dörpfeld, του 1905, με μια της ίδιας περιοχής, επί εποχής Ωνάση, που παρατίθεται δίπλα, θα διαπιστώσουμε την εμφανώς πυκνότερη βλάστηση που καλύπτει το λοφίσκο, στη μεταγενέστερη φωτογραφία.

Οι αρχαιολογικές παρατηρήσεις δείχνουν ότι το νησί ακολούθησε την τύχη της Λευκάδας, αφού βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από αυτή. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αφορούν στο Σκορπιό πριν από το έτος 1684. Ο ιστορικός Π. Ροντογιάννης αναφέρει ότι μέχρι την εποχή αυτή το Μεγανήσι και τα πέριξ αυτού μικρότερα νησιά ήταν ακατοίκητα. Με την έλευση των Βενετών φαίνεται ότι οι γαίες του νησιού παραχωρήθηκαν σε διάφορους ιδιώτες. Από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Νομού Λευκάδας αντλούμε πληροφορίες για παραχωρήσεις γαιών στο Σκορπιό σε συγκεκριμένα πρόσωπα, σε ορισμένο χρόνο.

Το 1730 οι Βενετοί παραχώρησαν στην Έλενα, χήρα του Pietro Trevisan γαίες στο Σκορπιό και ένα σπίτι στο κάστρο. Ο Trevisan καταγόταν από την Κρήτη και ως στρατιωτικός είχε προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου. Μετά το θάνατό του, η Βενετία για να επιβραβεύσει τον Pietro, παραχώρησε στη χήρα του τις γαίες και την οικία. Η παραχώρηση θα περνούσε στους άρρενες κατιόντες συγγενείς του Pietro, με την υποχρέωση αυτοί να καταβάλλουν ετησίως 15 λίρες στο Δημόσιο Ταμείο της Λευκάδας.

Στις 6 Ιουλίου το 1736 ο κυρ Θοδωρής Σκλαβενίτης κατέθεσε έγγραφο στο συμβολαιογράφο παπα-Ευγένιο Έγγη, με το οποίο ο καπετάν Antonio Trevisan, ενεργώντας και για λογαριασμό της μητέρας του Έλενας,εκλέγει ως επίτροπό (αντιπρόσωπο) τους, τον Θοδωρή Σκλαβενίτη, προκειμένου να διαχειρίζεται τις γαίες που τους είχαν παραχωρηθεί. (Στη μητέρα του Έλενα είχαν παραχωρηθεί τα νησιά Σκορπιός, Σκορπίδι, Χελώνη, Μαδουρή, Θηλιά και Κυθρό).

Στη διαθήκη του σιορ Ιωάννη Αρέθα, κατοίκου Αμαξικής και καταγόμενου από τον Πόρο, που συνέταξε ο συμβολαιογράφος Ι. Γαβαλλάς, στις 5 Αυγούστου του 1735 έτος παλαιό, και την επόμενη μέρα, που αυτός πέθανε, διαβάστηκε στο ναό του Παντοκράτορα, ο Ι. Αρέθας δηλώνει ότι ήταν επίτροπος του governatore(διοικητή) Pieto Trevisan στην ενοικίαση του Σκορπιού και του απέδωσε όσα χρήματα του όφειλε.

Σε προικοσύμφωνο του 1736 διαβάζουμε ότι ο παπα-Πολυχρόνης Γαζής, μαζί με τον αδερφό του Θεοχάρη και τα ανίψια του, «είχαν» χωράφια στο Σκορπιό τα οποία καλλιεργούσαν και ήταν πατρικά. Από αυτό εικάζουμε ότι οι Βενετοί είχαν παραχωρήσει γαίες στο Σκορπιό στον πατέρα του παπα-Πολυχρόνη. Οι γαίες αυτές, έως και το 1817, καλλιεργούνταν από μέλη της οικογένειας Καββαδά, στην οποία είχαν περιέλθει με το ανωτέρω προικοσύμφωνο.

Στις 12 Δεκεμβρίου το 1755 έτος παλαιό στην Αμαξική, ο συμβολαιογράφος Π.Κουρκουμέλης συνέταξε πράξη σύμφωνα με την οποία ο καπετάν των τζερνίδων (διοικητής της πολιτοφυλακής) Antonio Trevisan ενοικίασε για πέντε χρόνια στους Αναγνώστη Γιάννη και Στάθη Προσαλέντη του ποτέ Αλφούτζου καθώς και στο Στάθη Προσαλέντη του Δημητρίου, από το χωριό Εξωγή της Ιθάκης, τις γαίες που του είχαν παραχωρηθεί στο Σκορπιό. Συμφωνείται να δουλέψουν τα χωράφια, να ξελογγόσουν τα αδούλευτα και να τους παραχωρήσει το σπόρο για τον πρώτο μόνο χρόνο. Και στο καιρό της συγκομιδής να καλείται να παίρνει τα μισά από τον καρπό. Επίσης, συμφωνείται να κεντρώσουν αγριλίδες, όσες περισσότερες μπορέσουν και τους παραχώρησε κάποια χρήματα, για να ξεκινήσουν, με τον όρο να τα επιστρέψουν την ερχόμενη χρονιά, μαζί με το μισό καρπό. Επίσης, με ενοίκιο τους παραχώρησε κι ένα μονόξυλο.

Από την 6η δεκαετία του 18ου αιώνα, φαίνεται ότι οι γαίες του Σκορπιού πέρασαν από τους Trevisan, στην ιδιοκτησία της οικογένειας Settini, γιατί το 1768 οι Settini καταγράφουν για πρώτη φορά έσοδα από την εκμετάλλευση των γαιών του νησιού, την οποία είχαν αναθέσει στους Χρήστο Λεκατσά από την Ιθάκη και Αθανάσιο Ραυτόπουλο.

Η οικογένεια Settini έφτασε στη Λευκάδα το 1663, είκοσι σχεδόν χρόνια πριν από την κατάκτησή της από τους Βενετούς.Πιθανότατα προέρχονταν από την Βενετία με ενδιάμεσο σταθμό την Κέρκυρα. Ο Domenico Settini το 1670 παντρεύτηκε την Elisabetta Balbi και απέκτησαν οκτώ παιδιά. Με την έλευση των Βενετών στο νησί το 1684 ο Settini έγινε ο πρώτος φαρμακοποιός που εγκαταστάθηκε εντός του κάστρου. Το 1720 διέθετε κι ένα σπίτι στην πόλη, στην ενορία της Ευαγγελιστρίας, όπου και συνέταξε τη διαθήκη του.

Μέλη της οικογένειας ανέλαβαν σημαντικά αξιώματα στο νησί της Λευκάδας από το 1684 έως και την Ένωση με την Ελλάδα. Τα περισσότερα μέλη της είχαν υψηλή μόρφωση, ακόμα και οι γυναίκες, και αξίζει να σημειωθεί ότι διέθεταν και σημαντική, για την εποχή, βιβλιοθήκη. Επίσης, μέλη της είχαν υπηρετήσει, από διάφορες θέσεις, το κράτος του Αγίου Μάρκου, είχαν δανείσει χρήματα σε βενετούς αξιωματούχους και είχαν απολέσει περιουσιακά στοιχεία τόσο στο Μυστρά με την έλευση των Οθωμανών, όσο και κατά την πολιορκία της Κέρκυρας το 1716. Για τους λόγους αυτούς οι Βενετοί, μαζί με τον τίτλο του κόμη, κατά καιρούς είχαν παραχωρήσει γαίες, ακίνητα, και την εκμετάλλευση φορολογικών προσόδων σε μέλη της οικογένειας Settini. Στο β΄μισό του 18ου αιώνα η οικογένεια διέθετε μεγάλες εκτάσεις και ακίνητα στη Λευκάδα, την Κέρκυρα και την Βενετία.

Αυτή είναι η οικογένεια που στο τέλος του 19ου αιώνα έχει στην ιδιοκτησία της το Σκορπιό. Οι τελευταίοι κληρονόμοι της ήρθαν στη Λευκάδα και πούλησαν στο σύνολό της την περιουσία της οικογένειας στο νησί.

Με το αγοραπωλητήριο συμβόλαιο υπ΄αριθ. 14360, της 7ης Αυγούστου του 1892, οι Αντώνιος Π. Σεττίνη, οι Φραγκιέκλα, Μαρία και Νικόλαος, αδερφοί Πέτρου Σεττίνη και η Κελικία χήρα Τζων Πέτρου Σεττίνη, ως «κύριοι, νομείς και διακατέχοντες», μεταβιβάζουν το Σκορπιό «μετά των επ΄αυτής ευρισκομένων οικοδομών, φρέατος, ελαιοδένδρων, αγριελαιών και παντός άλλου δένδρου και πάσης φυτείας», στους Λευκαδίτες μεγαλέμπορους αδερφούς Μαυροειδή.

Έτσι, από τους Βενετσιάνους άρχοντες ο Σκορπιός περιέρχεται στην ιδιοκτησία μεγαλεμπόρων της Λευκάδας, που το αγοράζουν ως δώρο στην όμορφη Κερκυραία αρχοντοπούλα Μαρία Μουστοξύδη, ανιψιά του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, που μπαίνει νύφη στο σπιτικό τους. Στο δεύτερο μέρος θα δούμε πως αυτοί όρισαν την τύχη του Σκορπιού στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα

ΤΕΛΟΣ Α΄ ΜΕΡΟΥΣ

Σημείωση:Την έρευνα που αφορά στα στοιχεία της εποχής της Ενετοκρατίας στη Λευκάδα, πραγματοποίησε και ευγενικά παραχώρησε η ιστορικός, κ. Χριστίνα Παπακώστα, στην οποία απευθύνονται θερμές ευχαριστίες. Σημείωση της ιδίας: «Τα στοιχεία προέρχονται από διάφορους φακέλους που απόκεινται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Νομού Λευκάδας και από τη μελέτη της επιπεδογραφίας αρ.6 της Χαρτοθήκης του Αρχείου. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στο αρχείο απόκειται και το πλουσιότατο ιδιωτικό αρχείο της οικογένειας Settini»
Ευχαριστούμε τον Μάκη Μελά για την πολύτιμη βοήθεια που μας παρείχε από το πλούσιο αρχείο που διαθέτει.
Ευχαριστούμε επίσης τον δικηγόρο Θωμά Γεωργάκη.

Πηγές:

Π. Γ. Ροντογιάννης: «Ιστορία Νήσου Λευκάδας»
-Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Λευκάδας
-Συμβόλαιο αγοραπωλησίας ακινήτου – Αριθμός 3911- 15 Οκτωβρίου 1953 – Συμβολαιογράφος Λευκάδας Άρης Ιωαν. Σκληρός.
-Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος και Grande Encyclopedie Larousse Encyclopedia Britannica.
-Βικιπαίδεια
-Aromalefkadas