Σεμινάριο διδακτικής της λογοτεχνίας
Μεγάλη επιτυχία από άποψη συμμετοχής και από άποψη εισηγήσεων
σημείωσε το Ανοικτό Σεμινάριο Διδακτικής της Λογοτεχνίας, που οργάνωσε ο δρ. Ιωάννης Νεραντζής, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Αιτ/νίας στο Επιμελητήριο Αιτ/νίας, την Κυριακή 21 Απριλίου 2013.
Οι εισηγητές –επιμορφωτές, ο κ. Αποστόλης Μπενάτσης, καθηγητής διδακτικής της Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, η κ.Χριστίνα Αργυροπούλου, τ. Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, επ. Σχολική Σύμβουλος και ο κ. Γιάννης Νεραντζής παρουσίασαν μερικές πτυχές του έργου του μεγάλου Έλληνα ποιητή, Κώστα Καβάφη και παρουσίασαν τρόπους διδασκαλίας των ποιημάτων του στο Γυμνάσιο και το Λύκειο.
Συγκεκριμένα, ο κ. Μπενάτσης ανέλυσε και σχολίασε ποιήματα του Καβάφη, επισημαίνοντας τις λειτουργίες της γλώσσας και την παρουσία του ποιητικού υποκειμένου στην ποίησή του. Επισήμανε ότι ο Καβάφης αποτιμά ο ίδιος την προσφορά του στην ποίηση: αφήνεται σε αυτήν, γιατί αυτή συμπληρώνει τη ζωή του, «επιθυμίες και αισθήσεις εκόμισα στην τέχνη», συνδυάζει εντυπώσεις. Είναι να πεθαίνεις κάθε μέρα αλλά και ταυτόχρονα να πεθαίνεις πιο δύσκολα, δηλαδή η ποίηση σε κρατάει στη ζωή. Η ποίηση αναπλάσει και αναδημιουργεί το ποιητικό υποκείμενο. Μέσα στα ποιήματά του μιλάει για την ελληνική γλώσσα , για την τέχνη, για την ίδια τη ζωή, χρησιμοποιώντας πολύ συχνά την ειρωνεία. Παίζεται ένα παιχνίδι ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι, ανάμεσα στο κίβδηλο και το γνήσιο. Το περιβάλλον του είναι πολυπολιτισμικό. Από άποψη χρόνου, έχουμε τη σύγκρουση των εθνικών με τους χριστιανούς. Στο έργο του οι παρενθέσεις παίζουν σημαντικό ρόλο: είναι το σχόλιο του ποιητή, δηλαδή το σχόλιο που κάνει το ποιητικό υποκείμενο και παίρνει θέση, πηγαίνει με τη μια ή την άλλη πλευρά. Συνήθως, με την αλήθεια που αντιπαρατίθεται με το ψεύδος. Παρεμβαίνει συχνά η φωνή του ποιητικού υποκειμένου με ειρωνικό τρόπο. Καταγράφει έναν καινούργιο κόσμο που αναδεικνύεται στη μεταβατική εποχή στην οποία ζει. Δίνει θετικό περιεχόμενο στον όρο Βυζαντινισμό.
Μίλησε, ακόμη, ο κ. Μπενάτσης για το χώρο και το χρόνο μέσα στον οποίο κινήθηκε ο Καβάφης. Δεν λαμβάνει μόνο υπόψη την ελληνική πραγματικότητα, αλλά όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο, την εποχή του. Μας βάζει στη διαδικασία ανάπλασης και αναδημιουργίας της ποιητικής δημιουργίας. Είναι ευκαιρία να ανακαλύψουμε για δεύτερη φορά, να ξαναδιαβάσουμε την ποίηση του Καβάφη και να τον έχουμε σαν οδηγό μας, γιατί μερικά ποιήματά του έχεις την αίσθηση ότι γράφτηκαν χθες.
Η κ. Αργυροπούλου παρουσίασε ποιήματα των βιβλίων της λογοτεχνίας και συγκεκριμένα έκανε λόγο για το σχολικό Καβάφη. Επισήμανε ότι πήγε πολύ πιο μπροστά από την εποχή του .Ήδη, από το 1902 έγραψε κείμενο κατά της θανατικής καταδίκης. Καταδίκασε την Αγγλοκρατία στην Αίγυπτο. Είναι ένας ιστορικός ποιητής .Το έργο του είναι πολυεπίπεδο. Μπορεί να μελετηθεί σε πολλούς άξονες: τον ιστορικό, τον πολιτικό, το γνωμολογικό, το διδακτισμό, την αξιοπρέπεια του ναι και του όχι. Διαθέτει θεατρικότητα, ερωτισμό, αισθητισμό. Η γλώσσα είναι μεικτή. Σύζευξη δημοτικής- καθαρεύουσας με πολλούς ιδιωματισμούς και λόγιες λέξεις και μας πηγαίνει κατευθείαν στη μοντέρνα ποίηση. Το έργο του δείχνει μια στροφή από την αστική τάξη στη λαϊκή κουλτούρα. Η Καβαφική ποίηση έχει ως χαρακτηριστικά τον απλό λόγο ,τη λιτότητα, την ειρωνεία, τα ιστορικά πρόσωπα, τη ροπή στο απόκρυφο. Είναι πρόδρομος του μοντερνισμού της γενιάς του ΄30.
Έδωσε συγκεκριμένα παραδείγματα ανάλυσης ποιημάτων του Καβάφη που βρίσκονται στα βιβλία της λογοτεχνίας του Γυμνασίου, όπως είναι «Η δέησις», «Στην εκκλησία», «Θερμοπύλες», «Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες», «Περιμένοντας τους βαρβάρους», «Σατραπεία», «Εν Σπάρτη», «Αλεξανδρινοί βασιλείς», «Ιθάκη», «Νέοι της Σιδώνος».
Ο Καβάφης με αυτά τα ποιήματά του, μας έδωσε και την παρακμή και το χρέος και τη θεατρικότητα και τον αισθητισμό. Στοχάζεται πάνω στην ανθρώπινη ψυχή, μας πληροφορεί, αλλά και μας διδάσκει να ανοίξουμε τα μάτια μας. Να κάνουμε το μεγάλο ταξίδι, όπως μας λέει στην «Ιθάκη». Η «Ιθάκη» είναι η ζωή, η δράση και όχι η παθητικότητα.
Ο Καβάφης ως ένας μεγάλος ποιητής, καθημερινά κερδίζει αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Άνοιξε νέους δρόμους στην ποίηση. Ευχόμαστε, τόνισε, τέτοιους να βγάζει το έθνος μας είτε ως μητρόπολη είτε ως απόδημος Ελληνισμός, ποιητές ,επιστήμονες στοχαστές τίμιους και απλούς ανθρώπους. Τέτοιους πρέπει να διδά-
σκουμε στους μαθητές μας για να τους δίνουμε πρότυπα, για να κάνουνε κάποια ό-νειρα και να στηριχθούν στις δυνάμεις τους. Η «Ιθάκη» δεν χαρίζεται, την χτίζει ο καθένας μόνος του, μόνος του πρέπει να βρει το ταξίδι, ο κάθε άνθρωπος χτίζοντας την «Ιθάκη» του καταξιώνεται με το δικό του δυναμισμό.
Ο κ. Γιάννης Νεραντζής αναφέρθηκε στην ειρωνεία του Καβάφη. «Μέχρι καταλύσεως ειρωνικός ο Καβάφης», τόνισε ο Μάριος Πλωρίτης. Πρέπει να καταστήσουμε κοινωνούς τους μαθητές στην ειρωνεία του Καβάφη. Ένας από τους βασι-κούς διδακτικούς στόχους της διδασκαλίας των ποιημάτων του Καβάφη είναι να κατανοήσουν οι μαθητές την Καβαφική ειρωνεία. Αυτό θα το πετύχουμε με μια δεύτερη ανάγνωση του ποιήματος. Απαραίτητο είναι, πριν τη διδασκαλία, να προϊδεάσουμε τους μαθητές μας ότι στον Καβάφη αρέσει να παρακολουθεί τους μικροφιλόδοξους, τους αποτυχημένους και ανίδεους να κυβερνούν, τους αυλοκόλακες ,τους ραδιούρ-γους που περιστοιχίζουν τις εξουσίες… Ο Καβάφης χλευάζει τις ματαιότητες των ανθρώπων και το τραγικό τους μεγαλείο…Οι μαθητές πρέπει να κατανοήσουν ότι στα ποιήματα του Καβάφη, κάθε φορά που ένας ήρωας προβάλλει στην ποιητική σκηνή, υφίσταμαι μια ανηλεή σκηνοθεσία, μια μεταμόρφωση και έναν μετασχηματισμό, μια ανατροπή των βλέψεών του κατά τρόπο, ώστε, ό,τι ήταν σοβαρό, να γίνεται πομφόλυγας και ό,τι φάνταζε γελοίο, τετριμμένο και ανάξιο λόγου, να παίρνει μια σοβαρότητα, ένα βάρος και μια αξία αντιστρόφως …Η καβαφική χλεύη δημιουργεί τον αναποδογυρισμένο κόσμο. Με τη λεπτή ειρωνεία του βλέπεις τη μικρότητα των μεγάλων, την ευτέλεια των μικρών, την ανοησία των σοφών, την αθλιότητα των οσίων.. Στην ποίηση του ο Καβάφης ανατρέπει τα καθιερωμένα, μυκτηρίζει τα άβατα, σαρκάζει τα ιερά. Στην ποίησή του θεοί και λόγιοι, ηγεμόνες και καλλιτέχνες, χριστιανοί και εθνικοί, ήρωες και φυγόμαχοι προβαίνουν ένας- ένας, για να καταβυθιστούν στη ματαιότητα και την ανυπαρξία.. Δεν πρέπει να παραλειφθεί από τους διδακτικούς στόχους ένα λεπτό σημείο της Καβαφικής ειρωνείας: την ειρωνεία του Καβάφη την συντρέχει πάντα η συν-πάθεια, δεν καταφρονεί τις ταπεινότητες και τις αδυναμίες ,τις κατανοεί, «ένοχος» και ο ίδιος για όλα και σε όλα, τολμά να δει και να πει: τί κούφια λόγια είναι αυτές οι βασιλείες. Είναι η άμυνα και η εκδίκησή του απέναντι στους άλλους, απέναντι στον εαυτό του. Αν το κατανοήσουν αυτό οι μαθητές σας , τόνισε ο κ. Νεραντζής, τότε πετύχατε απόλυτα τη διδασκαλία σας και τότε μπορείτε να κοιτάξετε τους μαθητές σας στα μάτια, αφοπλίζοντάς τους με έναν καβαφικό στίχο: κι αν φτωχική την βρεις τη διδασκαλία, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στο διοργανωτή της ημερίδας, γιατί ήταν ουσιαστική, περιεκτική και όλοι φύγαμε απ΄αυτή, έχοντας αποκομίσει νέα στοιχεία για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο σχολείο, αλλά, κυρίως ,γιατί μας βύθισε για άλλη μια φορά σε αυτό το ποιητικό μεγαλείο του μεγάλου μας ποιητή Κώστα Καβάφη.
Κώστας Φ. Μαραγιάννης
Φιλόλογος Γενικού Λυκείου Θέρμου
