Ποια ήταν η κουτσή Μαρία; Η φράση που λέμε όλοι χωρίς να ξέρουμε γιατί
Είναι από τις πιο διαδεδομένες στη γλώσσα μας και σημαίνει πως κάτι έγινε τόσο γνωστό που το ξέρουν όλοι, ακόμα και οι πιο περιθωριοποιημένοι. Αλλά ποιος ήταν η «κουτσή Μαρία»; Υπήρξε ποτέ πραγματικά, ή είναι απλώς ένα γλωσσικό σχήμα που πέρασε από γενιά σε γενιά;
Μια από τις πρώτες αναφορές στη φράση εμφανίζεται στο βιβλίο «Η πανώλη εις Πόρον και ο Κάρολος Βίπμερ εις την Ελλάδα» του 1837, όπου γράφεται: «ταύτην την ημέραν και η Κουτζού Μαρία ήξευρεν, ότι είναι πανώλη εις Πόρον…», δηλαδή ακόμα και οι πιο απλοί άνθρωποι γνώριζαν για το ξέσπασμα της πανδημίας. Αυτό δείχνει πως η φράση ήταν ήδη σε χρήση εκείνη την εποχή, πιθανώς αναφερόμενη σε μια πραγματική γυναίκα ή σε ένα στερεότυπο της λαϊκής τάξης.
Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει πως η «κουτσή Μαρία» είναι μια φανταστική φιγούρα που δημιουργήθηκε για να περιγράψει έναν άνθρωπο ταπεινής καταγωγής, αποκομμένο από τα κέντρα εξουσίας, που όμως τελικά πάντα ενημερώνεται για όλα. Το όνομα Μαρία, ένα από τα πιο κοινά στην Ελλάδα, ίσως επιλέχθηκε για να εκφράσει τη «μέση γυναίκα», ενώ το «κουτσή» μπορεί να ήταν είτε κυριολεκτικό είτε μεταφορικό – μια περιγραφή κάποιου που ήταν κοινωνικά στο περιθώριο.
Μια επιπλέον εκδοχή προτείνει ότι η φράση προέρχεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με αυτήν, η “κουτσή Μαρία” ήταν μια γυναίκα που, παρά την αναπηρία της, συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση κατά των Οθωμανών, μεταφέροντας μηνύματα και πληροφορίες. Η δράση της έγινε γνωστή, και το όνομά της χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει ότι κάτι είναι κοινό μυστικό ή ευρέως γνωστό.
Σύμφωνα με το Βικιλεξικό, η φράση σημαίνει «όλος ο κόσμος», χρησιμοποιείται για να δείξει ότι κάτι έχει διαδοθεί παντού και ακούγεται ακόμα και στους πιο αναπάντεχους κύκλους. Όταν λέμε «το έμαθε και η κουτσή Μαρία», εννοούμε πως το νέο έχει εξαπλωθεί σε τέτοιο βαθμό που δεν υπάρχει κανείς που να μην το ξέρει.
Αυτό που μας έκανε εντύπωση είναι πως, παρόλο που χρησιμοποιούμε τη φράση αυτή καθημερινά, δεν έχουμε σταθεί ποτέ στο γεγονός ότι μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και πολιτικά μη ορθή. Περιγράφει κάποιον με αναπηρία με τρόπο υποτιμητικό, κάτι που στις μέρες μας θα μπορούσε να θεωρηθεί προβληματικό.
Τελικά, είτε η «κουτσή Μαρία» ήταν υπαρκτό πρόσωπο είτε μια συμβολική φιγούρα, το σίγουρο είναι ότι η φράση της επιβιώνει εδώ και αιώνες. Και αν μη τι άλλο, αποδεικνύει πόσο ζωντανή και γεμάτη ιστορία είναι η γλώσσα μας, ακόμα και στις πιο απλές εκφράσεις της.
