Οι Εβραίοι του Αγρινίου κατά την περίοδο της Ιταλογερμανικής κατοχής και η δραματική διαφυγή τους

Γράφει ο Αλέξιος Κατεφίδης*

Η εβραϊκή κοινότητα του Αγρινίου κατέχει μια μοναδική θέση Αντίστασης ανάμεσα στις εβραϊκές κοινότητες της κατεχόμενης Ευρώπης. Είναι η μόνη κοινότητα, της οποίας ούτε ένα μέλος δεν απογράφηκε στους καταλόγους των Γερμανών, ούτε μεταφέρθηκε σε κρεματόρια.

Μετά τη συνθηκολόγηση του 1941, το Αγρίνιο υπήχθη στην Ιταλική Ζώνη Κατοχής. Οι αντισημιτικοί νόμοι των Γερμανών δεν εφαρμόζονταν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στο 1942 ζητήθηκε από τους επικεφαλής των εβραϊκών οικογενειών να παρουσιαστούν στην Ιταλική Αστυνομία και να δώσουν τα στοιχεία τους. Ο Ιταλός λοχίας, που ήταν υπεύθυνος γι’αυτό, βεβαίωσε τους πάντες ότι όσο οι Ιταλοί βρίσκονταν στο Αγρίνιο, τίποτε δε θα συνέβαινε στους Εβραίους. Αυτός ο ενδεικτικός υπαινιγμός θα ’πρεπε να τους βάλει σε ανησυχία. Όμως κανείς δεν ανησύχησε. Όλοι υπάκουσαν και γρήγορα ξέχασαν αυτό το μικρό επεισόδιο, χωρίς να υποψιαστούν την κρυφή σημασία μιας τέτοιας φράσης.

Το Αγρίνιο στις αρχές του 1943 είχε, σε αναλογία, δώσει τους περισσότερους αντάρτες στον ΕΛΑΣ από οποιαδήποτε άλλη πόλη. Το πνεύμα της αντίστασης ήταν πολύ ζωντανό στην περιοχή. Τον Απρίλιο του 1943 έμαθαν για την εκτόπιση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και κατάλαβαν πως το ίδιο θα συνέβαινε και σε αυτούς.

Ιταλία παραδόθηκε το 1943. Γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στο Αγρίνιο για να αντικαταστήσουν τις ιταλικές φρουρές. Τα μέλη της Αντίστασης προσπάθησαν να μαζέψουν όσο πιο πολλά πολεμοφόδια από τους Ιταλούς, πράγμα που οι Γερμανοί δεν το επέτρεπαν. Στις 8 Οκτωβρίου του 1943οι ελληνικές εφημερίδες τύπωσαν τις εξής οδηγίες:

• Όλοι οι Εβραίοι που διαμένουν σε γερμανοκρατούμενες περιοχές πρέπει να πάνε, χωρίς καθυστέρηση, στη μόνιμη κατοικία τους, όπου έμεναν μέχρι την 1 Ιουνίου 1943.

• Απαγορεύεται στους Εβραίους να εγκαταλείψουν την κατοικία τους ή να την αλλάξουν

• Οι Εβραίοι που διαμένουν στην Αθήνα και στα προάστιά της πρέπει ενός 5 ημερών να παρουσιαστούν στη θρησκευτική κοινότητα των Αθηνών και να απογραφούν. Στις περιοχές εκτός Αθηνών αυτό πρέπει να γίνει στις ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες και κοινότητες.

• Όποιοι Εβραίοι δεν συμμορφωθούν προς αυτή τη διαταγή, θα εκτελούνται. Όσοι μη Εβραίοι κρύβουν Εβραίους, τους παρέχουν καταφύγιο ή τους βοηθούν να δραπετεύσουν, θα μεταφέρονται σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή θα τιμωρούνται ακόμη πιο αυστηρά.

• Οι Εβραίοι με ξένη υπηκοότητα πρέπει να παρουσιαστούν στις 18 Οκτωβρίου στις 8.00 π.μ. στην Ισραηλιτική Κοινότητα των Αθηνών και να υποβάλουν τα διαβατήριά τους. Εκτός Αθηνών αυτό πρέπει να γίνει στις κατά τόπους ελληνικές αρχές.

• Η εβραϊκή θρησκευτική κοινότητα των Αθηνών εξουσιοδοτείται ως η μόνη αντιπρόσωπος όλων των Εβραίων της Ελλάδος. Οφείλει, χωρίς καθυστέρηση, να ορίσει ένα συμβούλιο ενηλίκων και να αρχίσει τη λειτουργία του.

• Μετά την απογραφή όλοι οι άρρενες Εβραίοι άνω των 14 ετών οφείλουν να παρουσιάζονται κάθε δεύτερη ημέρα στο άνωθεν γραφείο.

• Απαγορεύεται στους Εβραίους να κυκλοφορούν από τις 5 μ.μ. έως τις 7 π.μ.

• Η Ελληνική Αστυνομία έχει λάβει οδηγίες να επιβλέπει την τήρηση των ανωτέρω διαταγών και να συλλαμβάνει όποιους Εβραίους δεν υπακούουν ή όσους τους βοηθούν να ανγοούν αυτή τη διαταγή.

• Η ανωτέρω διαταγή αφορά τους Εβραίους που προέρχονται τουλάχιστον από 3 γενεές προγόνων της εβραϊκής φυλής, αδιάφορο από το θρήσκευμα που μπορεί να ασπάζονται σήμερα.

Όταν εκδόθηκε αυτή η διαταγή στο Αγρίνιο, οι Γερμανοί δεν βρήκαν κανέναν Εβραίο έτοιμο να υπακούσει στις διαταγές τους, αφού είχαν καταφύγει στα βουνά.

Έτσι, η κοινότητα του Αγρινίου κατέχει μια μοναδική θέση Αντίστασης ανάμεσα στις εβραϊκές κοινότητες της κατεχόμενης Ευρώπης. Είναι η μόνη κοινότητα, της οποίας ούτε ένα μέλος δεν απογράφηκε στους καταλόγους των Γερμανών, ούτε μεταφέρθηκε σε κρεματόρια. Στις 23 Οκτωβρίου 1943 ο Γερμανός πρέσβης στην Πάτρα έστειλε την ακόλουθη νότα στο Γερμανό πρέσβη στην Αθήνα, όσον αφορά στους Εβραίους του Αγρινίου: «Έχω την τιμή να σας αναφέρω ευπειθώς πως, μετά την αναγγελία μέσω των εφημερίδων της διαταγής διά την υποχρεωτικήν απογραφήν των Εβραίων, αυτοί εξαφανίστηκαν. Λέγεται πως κατέφυγαν στα βουνά».

Πηγή κειμένου: ΧΡΟΝΙΚΑ , Έκδοση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδας- Τεύχος 201, τόμος ΚΘ’ — Ιαν.- Φεβ. 2006 — ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ, σ.40: https://collections.ushmm.org/search/catalog/pa1157378?fbclid=IwAR1Cd1pKp7x_-9YimSDwV1vy0B6lLYEYbEowJ_XQVV_ioqGiXjK_VQinQ20

Φωτογραφία: Έκθεμα ντοκουμέντο, από το μουσείο της μνήμης του ολοκαυτώματος, των ΗΠΑ, όπου αναφέρεται ως πλαστή ταυτότητα του Λεωνίδα Μάτσα του Ναούμη και της Νίνας, εκδιδόμενο στις 27.01.1944, στόν Ψηλόβραχο Τριχωνίδος, με την σφραγίδα της Kreiskommandantur (Περιφερειακό Φρουραρχείο) Αγρινίου. Πηγή φωτογραφίας

Την περίοδο εκείνη, σύμφωνα με τον Ιστορικό Yitzchak Kerem (του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ) , στην περιοχή του Αγρινίου υπήρχαν 9 Εβραϊκές οικογένειες(30 άτομα). Εξ άλλου ο τραπεζίτης Λεωνίδας Μάτσας που αναφέρεται πιο πάνω είχε καταγωγή από τα Ιωάννινα, υπηρετούσε όμως τότε στην Εθνική Τράπεζα του Αγρινίου. Περισσότερα, στην ακόλουθη πηγή

 *στην ομάδα Αιτωλία και Ακαρνανία στο πέρασμα του χρόνου, Aetolia Acarnania tempus στο facebook