Μια φορά και ένα καιρό ο μεγάλος εμφύλιος στην Ευρώπη…
Του ΣΠΥΡΟΥ Χ. ΤΑΓΚΑ
Στο πολύ σημαντικό και κλασσικό, πλέον, έργο της Γερμανοαμερικανίδας (εβραϊκής καταγωγής) φιλοσόφου Χάνα Άρεντ «Οι ρίζες του Ολοκληρωτισμού»∙ ο Μεγάλος ευρωπαϊκός Πόλεμος, ήγουν, ο Α΄Παγκόσμιος, το μεσοδιάστημα ειρήνης και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μαζί, χαρακτηρίζεται ως η «έκρηξη» του Παλαιού Κόσμου της οποίας …«τα θραύσματα σχίζονταν και συγκρούονταν μεταξύ τους, σε μια αταξία που δεν ταίριαζε πλέον, ούτε στο παλιό αυτοκρατορικό σύστημα ούτε σε ένα συνεκτικό σύνολο εθνικών κρατών». Επιπλέον, τα «είκοσι χρόνια αβέβαιης ειρήνης» μετά την πρώτη παγκόσμια σύγκρουση αντιμετωπίζονται στο έργο της Χ. Άρεντ σαν μια αλληλουχία «εμφυλίων πολέμων πιο αιματηρών και πιο σκληρών σε σχέση με τους παλιούς θρησκευτικούς πολέμους», οι οποίοι κατέληξαν σε μια δεύτερη έκρηξη ακόμη πιο καταστροφική από την πρώτη.
Στα πιο σύγχρονα χρόνια, η ευρωπαϊκή κρίση των ετών 1914 – 1945 χαρακτηρίστηκε ευθύς εξαρχής «εμφύλιος πόλεμος» : τόσο ο πολύς μαρξιστής Έρικ Χομπσμπάουμ, όσο, και ο δημοκρατικός φιλελεύθερος Φρανσουά Φυρέ, οι οποίοι ξεκινώντας από ολότελα διαφορετικές θεάσεις, υπογραμμίζουν και τονίζουν την, ουσιαστικά, βαθιά ιδεολογική φύση του. Ο Χομπσμπάουμ αντιπαραβάλλει τον κόσμο που βγήκε από τα χαρακώματα του 1914 στον κόσμο που είχε μόλις προηγηθεί : μια χρυσή εποχής σταθερότητας και ασφάλειας, στην οποία κυριαρχούσε η ιδέα της ειρήνης και της προόδου. Ήταν ένας κόσμος στον οποίο τουλάχιστον στην Ευρώπη, όταν μιλούσαν για εκατομμύρια, αναφέρονταν στους τόνους άνθρακα και χάλυβα που παρήγαγαν οι βιομηχανίες της ηπείρου και όχι όπως εξελίχθηκε αργότερα, στον αριθμό των (εκατομμυρίων) θυμάτων από τους πολέμους και τις γενοκτονίες.
Στο μείζον ιστορικό έργο του «Η εποχή των άκρων» ο Χομπσμπάουμ χρησιμοποιεί επιδέξια την έννοια του διεθνούς ιδεολογικού πολέμου (sic), για να περιγράψει –εκτός από τη σύγκρουση του κουμμουνισμού με το φασισμό, και το διχασμό μια ηπείρου που μαστίζονταν από τη θανάσιμη αναμέτρηση δύο διαφορετικών ιδεολογικοπολιτικών πλαισίων : αφενός του διαφωτισμού, μιας παράδοσης στην οποία ανήκε επίσης εντελώς φυσιολογικά η Ρωσική Επανάσταση και, αφετέρου, του αντι – διαφωτισμού δηλαδή του φασισμού στη βάση και την εξέλιξή του. Ο Μεγάλος Πόλεμος αποτελεί, εκ των ων ουκ άνευ, ένα νέο ορόσημο. Με το ξέσπασμά του ολοκληρώνεται ο μακρύς 19ος αιώνας και ξεκινάει μια εποχή εμφυλίου πολέμου. Αυτή συμπίπτει με την πρώτη περίοδο ενός «σύντομου» αιώνα, την οποία ο Ε. Χομπσπάουμ χαρακτηρίζει «εποχή της καταστροφής».
Για τον Φ. Φυρέ, επίσης, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι μια σύγκρουση που, υπακούοντας σε μια λογική της ιδεολογίας, εντάσσεται στο πλαίσιο που δημιούργησε η κρίσιμη καμπή του 1914. Μετά την ανάφλεξη που προκάλεσε η δολοφονική ενέργεια του Σεράγεβου (βλ.: Ιούνιος του 1914 – θάνατος του διαδόχου της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας), το πρόσωπο της Ευρώπης δεν ήταν πια ποτέ το ίδιο. Το χάσμα που χωρίζει αυτές τις δύο εποχές είναι τόσο βαθύ, ώστε, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι κατά την άποψή του …«ένα από τα πιο αινιγματικά γεγονότα της νεότερης ιστορίας». Ανοίγει εδώ, είναι σαφές, μια άβυσσος. Η περίοδος που ξεκινάει από τον Αύγουστο του 1914 είναι παράλογη. «Είναι ένας εμφύλιος πόλεμος ο οποίος, όμως, διεξάγεται μεταξύ κυρίαρχων κρατών στο όνομα των εθνικών παθών»!!
Agriniowebradio.gr: Ενημέρωση και μουσική όπως θα ήθελες ν΄ακούς
Αυτή – τούτη η κρίση της Ευρώπης αποτελεί την βάση και την εξέλιξη των δύο ανελεύθερων αντιδράσεων –του κουμμουνισμού και του φασισμού∙ τους οποίους ο Φυρέ θεωρεί… «αυτουργούς της ολοκληρωτικής παρένθεσης που διατάραξε την αναπόφευκτη πορεία του δυτικού πολιτισμού προς τον δημοκρατικό φιλελευθερισμό». Για τον Χομπσμπάουμ, αυτός ο εμφύλιος πόλεμος άξιζε τον κόπο, ο καθένας έπρεπε να επιλέξει στρατόπεδο και ακριβώς γι’ αυτόν τούτος ο αγώνας έσωσε κυριολεκτικά και την γηραιά ήπειρο. Ο Φυρέ παρατηρεί και στοχάζεται τον πόλεμο από μια απόσταση θαρρείς και η φιλελεύθερη αρετή μπορούσε να αναχθεί και να τοποθετηθεί αγέρωχη και ατσαλάκωτη πάνω από την συγκεκριμένη εμπλοκή και διένεξη : τη σύγκρουση, δηλαδή, μεταξύ κομμουνισμού και φασισμού.
Είναι προφανές, όθεν, εδώ ότι αναδύονται δύο διαφορετικές ευαισθησίες και μνήμες που, ωστόσο, ξεδιπλώνονται με βάση την ίδια κυρίαρχη διαπίστωση : η ιστορίας της Ευρώπης μεταξύ του 1914 και 1945 είναι η ιστορία μιας ηπείρου (όχι και τόσο γηραιάς πλέον), που συγκλονίζεται από ένα καταστροφικό και πολύ αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Τούτη είναι, δυστυχώς, και η βάση ανάλυσης της μεταπολεμικής της ιστορίας∙ όσο και αυτήν την απέκρυψαν επιμελώς οι οραματιστές και βηματοδότες πολιτικοί της νέας εποχής…
