Μεσολόγγι: Το Λεβεντοπανηγύρι του Άη Συμιού
Πολύ πρωί, τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, πενήντα μέρες μετά από το Πάσχα, αντιλαλεί η πλαγιά του Αράκυνθου απ’τη γλυκόλαλη καμπάνα της εκκλησιάς του Αη-Συμιού, που σημαίνει χαρμόσυνα. Κι ενώ η λειτουργία που ακολουθεί είναι κατανυκτική, η μικρή και ιστορική εκκλησιά γεμίζει ασφυκτικά από πανηγυριστές και από προσκυνητές , που την παρακολουθούν με τον αρμόζοντα σεβασμό και απόλυτη ευλάβεια, συμμετέχοντας σ’αυτή.
Οι μέρες της Πεντηκοστής , του Αγίου Πνεύματος και της Αγίας Τριάδας, είναι οι μέρες που το Μεσολόγγι γιορτάζει το πανηγύρι του Αγίου Συμεών, ένα από τα πιο ωραία παραδοσιακά πανηγύρια της πατρίδας μας, μοναδικό και ανεπανάληπτο, που γιορτάζεται δυο φορές το χρόνο στην πόλη μας.
Στις 2 και 3 Φεβρουαρίου, γιορτή της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών, είναι ο χειμωνιά-τικος γιορτασμός του, και της Πεντηκοστής, η γιορτή είναι τριήμερη, δηλ. την Κυριακή της Πεντηκοστής, τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος και την Τρίτη, της Αγίας Τριάδας.
Και τα δυο πανηγύρια είναι εξίσου παλιά και αποτελούν συνέχεια του πανηγυριού των Μεσολογγιτών στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όπου καμιά χρονιά δεν πέρασε δίχως το Μεσολόγγι να το γιορτάσει, να γιορτάσει το δικό του πανηγύρι, το πανηγύρι της λεβεντιάς.
Κι ήταν τότε, στα δύσκολα εκείνα χρόνια της σκλαβιά , που κρυφά τέτοιες μέρες, κινούσαν πολλοί μαζί, οι αγωνιστές της λευτεριάς, κι ανέβαιναν στο μοναστήρι του Αη-Συμιού, ένα μοναστήρι του 18ουαι.(1740), εκεί, στην πλαγιά του Αράκυνθου ή Ζυγού, όπου εκεί , με το πρόσχημα του γλεντιού,αντάμωναν με τους κλέφτες τουβουνού, κι όπου κάτω από τη σκιά των δασιών πλατανιών, ξεχνούσαν για λίγο τα βάσανά τους, κουβέντιαζαν, έτρωγαν, τραγουδούσαν, ξεκουράζονταν στων φύλλων τη στρωμνή κι έπαιρναν τις μεγάλες αποφάσεις για τη συνέχιση του αγώνα. Ύστερα, διάλεγαν μια μεγάλη πλάτη απ’τα σφαχτά τους κι από απόσταση περίπου διακοσίων βημάτων, άρχιζαν τη σκοποβολή, ενώ στη συνέχεια ακολουθούσαν κι άλλα αθλήματα, όπως πήδημα και δισκοβολία.
Άλλωστε, το ίδιο αυτό μοναστήρι υπήρξε κι ο τόπος συνάντησης των Εξοδιτών κατά τη νύχτα του χαλασμού (10 Απριλίου 1826), όσοι δηλ. απ’αυτούς θα κατάφερναν να σωθούν. Από το μοναστήρι αυτό πήρε και το όνομά του το πανηγύρι και δέθηκε άρρηκτα με την ιστορία της πόλης.
Μετά την απελευθέρωση οι Μεσολογγίτες δημιούργησαν ένα πανηγύρι με νέα μορφή και πολυσύνθετο ιστορικό, και θρησκευτικό και κοινωνικό χαρακτήρα , ένα πανηγύρι με πλούσιο λαϊκό χρώμα και ξεχωριστή λαογραφική σημασία, αληθινή τελετή και μνημόσυνο της λεβεντιάς, ηρωικό τραγούδισμα του ακοίμητου πόθου της λευτεριάς, γλέντι και κατάνυξη! Και το γιόρταζαν περισσότερο πανηγυρικά , με περισσότερη λαμπρότητα και πατριωτική έξαρση, αφού είχαν συνδέσει το πανηγύρι με την πικρή θύμηση του χαλασμού των Βαγιών του 26, επειδή εκείγράφτηκε ο τραγικός επίλογος της Εξόδου, εκεί στη «χαράδρα των νεκρών», όπου σήμερα δεσπόζει ο μεγάλος άσπρος σταυρός στη μνήμη τους, εκεί,, σ’αυτόν τον τόπο του μαρτυρίου, εκεί , όπου αντί για τα στρατεύματα του ΚαραΪσκάκη, τους περίμεναν οι εχθροί, εκεί, όπου σχεδόν όλοι τους βρήκαν θάνατο μαρτυρικό!
Και στο πανηγύρι αυτό των αρματωμένων, που είναι μια μεγάλη γιορτή του Μεσολογγιού, συμμετέχει όλος ο κόσμος πλάι στις παρέες των αρματωμένων και των καβαλάρηδων, αφού οι Μεσολογγίτες που παίρνουν μέρος σ’αυτό είναι χωρισμένοι σε δυο τάξεις, τους αρματωμένους και τους καβαλαραίους. Οι αρματωμένοι άντρες ντύνονται όπως οι παλιοί Κλέφτες και αγωνιστές. Τα ρούχα και τα άρματα του Αη-Συμιώτη δεν έχουν όμοιό τους σε κανένα ανάλογο πανηγύρι πουθενά στην Ελλάδα, ενώ οι καβαλάρηδες είναι ως επί το πλείστον νέοι, που ιππεύουν άλογα ζωηρά.
Κι αστράφτουν στο φως του ήλιου οι καλογυαλισμένες ασημένιες παλάσκες τους, τα κιουστέκια , τα φυσεκλίκια και τα όπλα, οι κουμπούρες τους το χαρμπί, η πάλα τους. Πολλά απ’αυτά είναι αυθεντικά, που κάποιες οικογένειες έχουν ως κειμήλια από την εποχή του αγώνα και τα διατηρούν με ευλάβεια και περηφάνια μαζί, ενώ πάνω απ’τις λευκές χασεδένιες πουκαμίσες , με τα φαρδια μανίκια σφίγγουν το μαύρο ντουλαμά, το μαύρο τσόχινο επενδύτη τους. Στη μέση ζώνουν το δερμάτινο σελάχι, που μέσα στις θήκες του περνούν τα όπλα τους, ενώ στο κεφάλι στεριώνουν τη μαύρη ή κόκκινη σκούφια τους. Η φορεσιά του αρματωμένου συμπληρώνεται από τις λευκές κάλτσες ή σκάλτσες, στις οποίες δένουν μαύρες σκαλτσοδέτες, ενώ τα τσαρούχια τους είναι δερμάτινα από μαύρο ή κόκκινο χρώμα με μαύρες φούντες.
Οι καβαλάρηδες είναι ως επί το πλείστον νέοι, που ιππεύουν άλογα ζωηρά και ακολουθούν τους αρματωμένους, εκδηλώνοντας έτσι το σεβασμό τους στις παραδόσεις του τόπου μας.
Η προετοιμασία του πανηγυριού που είναι πραγματική ιεροτελεστία αρχίζει απ’τη γιορτή της Αναλήψεως, δέκα μέρες πριν από την Πεντηκοστή. Την Κυριακή της Πεντηκοστής ως το δειλινό αρματωμένοι και καβαλαραίοι γυρίζουν μέσα στην πόλη, όπου οι δρόμοι τους αντηχούν από τα παδοβολητά των αλόγων, ενώ οι ζουρνάδες (πίπιζες0 και τα νταούλια (τούμπανα0 δίνουν πανηγυρική όψη στην πόλη.
Στον Αη-Συμιό στον πλάτανο
να ρίξω και μια κουμπουριά
να πέσουν ούλα τα κλαριά
Αη-Συμιέ μου πλάτανε…
Ο πρώτος της κάθε παρέας τη μέρα της Κυριακής με τα όργανά του, που δεν παύουν να παίζουν, επισκέπτεται τα σπίτια των αρματωμένων της παρέας του,που σιγά σιγά συμπληρώνεται, ενώ το σπίτι του καπετάνιου το φυλάνε για το τέλος και σε κάθε ένα από αυτά όλοι κερνιούνται ούζο και ραβανί.
Το δειλινό οι πανηγυριστές συγκεντρώνονται στον Άγιο Σπυρίδωνα, τη Μητρόπολη της πόλης, προσκυνούν, παίρνουν τη σημαία του Συλλόγου των Αη-Συμιωτών από τον ιερέα του Ναού και με επικεφαλής το Σημαιοφόρο που κρατεί τη σημαία του Νότη κατευθύνονται προς τον Κήπο των Ηρώων, όπου μπροστά στον Τύμβο των αγωνιστών ψάλλεται επιμνημόσυνη δέηση.
Ύστερα, οι παρέες ξεκινούν όλες μαζί για το μοναστήρι. Μπροστά δυο αρματωμένοι κρατούν το δίσκο με τα κόλλυβα για το μνημόσυνο των πεσόντων κατά την Έξοδο. Η όλη αυτή εικόνα ζωντανεύει κάτι από τη νύχτα του χαλασμού», ενώ οι πολυάριθμοι θεατές που είναι συγκεντρωμένοι στου δρόμου τις πλευρές τους χειροκροτούν και τους δίνουν διάφορες ευχές.
Έτσι προχωρούν χορεύοντας με τα νταούλια, σηκώνοντας τα χέρια ψηλά και φωνάζοντας «όπα- όπα», που σημαίνει πως είμαστε ελεύθεροι και διασκεδάζουμε και δε φοβούμαστε τον εχθρό!
Φτάνοντας στο εικόνισμα του Αη –Γιάννη πεζοί κι αρματωμένοι επιβιβάζονται σε αυτοκίνητα και κατευθύνονται στον Αη-Συμιό, όπου όλη τη νύχτα παρέες παρέες τρώνε πίνουν και γλεντούν. Οι πανηγυριστές εκστασιάζονται κάτω από τους ήχους της πίπιζας και του νταουλιού και με μοναδικό παλμό και ηθοποιία κάποιος από τις παρέες χορεύει το «χορό του πεθαμένου», ένα χορό βαθιά ριζωμένο στις ρίζες της φυλής, ένα δρώμενο κατά το οποίο πιστεύεται πως ξαναζωντανεύει τα χρόνια της σκλαβιάς και το θέμα του αναφέρεται στη φιλία, και στο σφιχταγκάλιασμα της ζωής και του θανάτου. Άλλα δρώμενα είναι και το χελάκι ή αλυσίδα, το τρίψιμο του πιπεριού, η καρακάξα, όπου οι αρματωμένοι και οι καβαλάρηδες συμμετέχουν με μοναδική χορευτική δεινότητα εκφράζοντας έτσι την αγάπη τους στο χορό αλλά και στο τραγούδι!
Το πρωί της Δευτέρας του Αγίου Πνεύματος η μικρή καμπάνα του μοναστηριού τους καλεί όλους να παρακολουθήσουν την αρχιερατική θεία λειτουργία με τη συμμετοχή των τοπικών αρχών, στρατιωτικών και πολιτικών. Μετά όλοι κινούν σιωπηλοί για το μνημόσυνο των Εξοδιτών, στον τόπο του μαρτυρίου, στο μεγάλο Σταυρό, εκεί στη χαράδρα των νεκρών, εκεί όπου οι εχθροί κατά την πληροφορία που είχαν, περίμεναν τους Εξοδίτες να τους αποτελειώσουν. Ύστερα, όλοι γυρίζουν στο μοναστήρι και κάτω απ’τα πλατάνια ανάβουν φωτιές. Τα αρνιά ψήνονται στις σούβλες. Το μεσημέρι αρχίζει το φαγοπότι και το γλέντι μέχρι το δειλινό, οπότε ετοιμάζονται ξανά για το γυρισμό.
Στην επιστροφή ακολουθούν άλλο δρόμο, μέσα από λιοστάσια και τα περιβόλια, όπου είχε στρατοπεδεύσει ο στρατός του Κιουταχή, του Ομέρ Βρυώνη και του Ιμπραήμ και όπου στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου πλήθος Μεσολογγιτών τους περιμένει. Είναι πραγματικά η «φάλαγγα των νέων Εξοδιτών», όπου, μαζί με το πλήθος του κόσμου κατευθύνεται στην πόλη, εκεί που το γλέντι θα συνεχιστεί όλο το βράδυ με τη συμμετοχή των Μεσολογγιτών και εκατοντάδων ξένων και επισκεπτών, που συγκεντρώνονται στην πλατεία των Πέντε Πρωθυπουργών και στην ψαραγορά.
Την Τρίτη γιορτάζει η αγία Τριάδα, το ιστορικό εκκλησάκι της θρυλικής Κλείσοβας, που στις 25 του Μάρτη του 1826 ξευτέλισε τις στρατιές των Τούρκων και των Αιγυπτίων. Οι αρματωμένοι και οι επισκέπτες διασχίζουν με γαϊτες και πριάρια τη χιλιοτραγουδημένηλιμνοθάλασσα και βγαίνουν στο νησί του Πάνου Σωτηρόπουλου και του Κίτσου Τζαβέλα για να ανάψουν το κεράκι τους και να προσευχηθούν, ενώ στη συνέχεια το γλέντι συνεχίζεται για όλο το βράδυ στην πόλη.
Τα κύρια στοιχεία του πανηγυριού που παρέμειναν απόλυτα ανόθευτα ως σήμερα είναι τα όργανα και τα τραγούδια του. Οι οργανοπαίκτες είναι τσιγγάνοι, που μαθαίνουν ζουρνά και νταούλι από γενιά σε γενιά πρακτικά.
Από τα τραγούδια του, γνήσια δημοτικά και ατόφια στο χρόνο, πολλά είναι τοπικά, καθαρά μεσολογγίτικα και τραγουδιούνται για πολλές γενιές με τον ίδιο «Αη-Συμιώτικο» τρόπο.
Στα μεταεπαναστατικά χρόνια μοναδική περίπτωση ματαίωσης του πανηγυριού υπήρξεη χρονιά του 1877, λόγω του γενικού πένθους από τον πρόσφατο τότε θάνατο του Μεσολογγίτη πρωθυπουργού, Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, περιστατικό που απομνημονεύτηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα, με τίτλο «Εφημερίς», της 20ής Μαϊου 1879, ως εξής: «Κατά τα εν Μεσολογγίω τηλεγραφήματα, ζωηρά και πα΄γκοινος εξακολουθεί η θλίψις της πόλεως και της επαρχίας εκείνης επί τη στερήσει του μεγαλόφρονος και μεγαλοπράγμονος Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Τα καταστήματα πάντα διατελούσιπερικεκαλυμμέναπενθίμως. Τη απαιτήσει των πολιτώναπηγόρευσεν επισήμως η Δημοτική Αρχή εφέτος τας εκεί πανηγύρεις του Αγίου Συμεώνος και της Αγίας Τριάδος, συμπιπτούσας την 22αν και 23ην τρέχοντος μηνός».
Το κλίμα της λεβεντιάς και της σύνδεσης του πανηγυριού με τον αγώνα του 21 αλλά και με το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Συμεών μας δίνουν οι στίχοι ενός απ’τα επιτραπέζια τραγούδια που τραγουδιούνται από τις παρέες :
Πάλε καλές αντάμωσες πάλε ν’ανταμωθούμε
Στον Αη – Συμιό στον πλάτανο και στην κρύα βρυσούλα
Πόχουν οι κλέφτες σύναξη, έχουνε πανηγύρι,
Έχουν αρνιά και ψένουνε, κριάρια σουβλισμένα
Έχουν κι ένα γλυκό κρασί από το μοναστήρι.
«Καλές αντάμωσες όλων των Μεσολογγιτών στο πανηγύρι του Αη-Συμιού!»
** ΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΤΣΙΤΣΩΝΗ-ΚΑΒΑΓΙΑ
(Από το αρχείο του Αριστείδη Ξ. Καβάγια και το βιβλίο του «Στο πανηγύρι τ’Αη-Συμιού»)
