«Η Φυσική είναι δύσκολη;» Το φροντιστήριο «Νέα Παιδεία» στο Αγρίνιο απαντά πως είναι… συναρπαστική!

Ο φυσικός του Φροντιστηρίου «Νέα Παιδεία» στο Αγρίνιο, Σωτήρης Μπαρλίκας θέτει επί τάπητος το… αντικείμενό του, το μάθημα της Φυσικής.

Απαντώντας σε σειρά ερωτημάτων επιχειρεί να «φωτίσει» το γιατί μειώνεται τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των μαθητών που επιλέγουν να εξεταστούν στο μάθημα της Φυσικής στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, επεξηγεί την αξία της διδασκαλίας της, παραθέτει τρόπους που καθιστούν το αντικείμενο ελκυστικότερο και τελικώς απαντά στο δίλημμα «Δύσκολη ή συναρπαστική;».

«Η Φυσική είναι δύσκολη;»

Το πρόβλημα…

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια μείωση του ποσοστού των μαθητών που επιλέγουν να εξεταστούν στο μάθημα της Φυσικής στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, η επιλογή του επιστημονικού πεδίου γίνεται με βάση την αποφυγή εξέτασης στη Φυσική και τη Χημεία (επιλέγοντας το 4^ο Πεδίο Οικονομίας και Πληροφορικής χωρίς να υπάρχει πολλές φορές ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κάποιο τμήμα του συγκεκριμένου Πεδίου). Παράλληλα, ακόμα και για τους υποψήφιους του 2^ου και 3^ου επιστημονικού πεδίου η Φυσική αποδείχθηκε πανελλαδικά, για άλλη μια φορά, το μάθημα με τη μεγαλύτερη αποτυχία αφού το 2022 το 45,04% των υποψηφίων του 2^ου Πεδίου και το 49,84% του 3^ου Πεδίου έγραψαν κάτω από τη βάση…

Αναζητώντας τα αίτια…

Τα παιδιά πλέον σε μεγάλο ποσοστό επιλέγουν τον φαινομενικά «εύκολο δρόμο» επιλέγοντας μαθήματα στα οποία «δεν χρειάζεται πολλή σκέψη και ανάλυση». Ακόμα και οι καλοί μαθητές, σε μεγάλο ποσοστό, θέλουν να ακολουθούν συγκεκριμένες διαδικασίες και μεθοδολογίες που υποδεικνύονται από τους διδάσκοντες χωρίς να φιλτράρουν ή να αναλύουν οποιαδήποτε πληροφορία.

Ένα μεγάλο πρόβλημα που συντελεί στο παραπάνω συμπέρασμα, αποτελεί η συνεχής χρήση του κινητού (smartphone). Η σπατάλη χρόνου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης  και η ευκολία αναζήτησης και εύρεσης στο διαδίκτυο έτοιμης απάντησης οποιαδήποτε στιγμή, οδηγεί σε έλλειψη ενδιαφέροντος για σκέψη και ανάλυση προβλημάτων, (πολύ μεγάλη προσοχή χρειάζεται και στη διαχείριση των νέων εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης (chatGPT) που εμφανίζονται).

Δυστυχώς, η επίλυση θεμάτων με μηχανικό τρόπο εμφανίζεται ακόμα και στους υποψηφίους που επιλέγουν Φυσική, ένα μάθημα το οποίο πρέπει να στηρίζεται στην σκέψη, την ανάλυση και την αξιολόγηση κάθε δεδομένου – αποτελέσματος (πόσες φορές τα παιδιά καταλήγουν σε ένα παράλογο – από φυσικής άποψης – αποτέλεσμα κατά την επίλυση μιας άσκησης και δεν τους προκαλεί καμία περιέργεια ή πόσες φορές προσπαθούν, χωρίς αποτέλεσμα, να επιλύσουν μια άσκηση απλά «παίρνοντας όλους τους τύπους»). Παράλληλα, η έλλειψη βασικών γνώσεων των Μαθηματικών, ως αποτέλεσμα ελλιπούς διαβάσματος και εξάσκησης στο Γυμνάσιο, που χρειάζονται στην επίλυση προβλημάτων Φυσικής, κάνει ακόμα και σχετικά απλά προβλήματα να φαντάζουν «δύσκολα».

Επιπλέον, οι μαθητές του Λυκείου έρχονται αντιμέτωποι με την Τράπεζα θεμάτων του Ι.Ε.Π. στην οποία όμως περιλαμβάνονται και θέματα ιδιαίτερα δύσκολα, με περίπλοκα σχήματα που απαιτούν συνδυασμούς πολλών σχέσεων αλλά και ασάφειες με επιστημονικά λάθη είτε στην εκφώνηση είτε στην ενδεικτική απάντηση του θεματοδότη. Το γεγονός αυτό αποτρέπει πολλούς μαθητές στην επιλογή της κατεύθυνσης θετικών σπουδών, αφού δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν σε τέτοια θέματα.

Παράλληλα, ειδικά στην εξεταζόμενη ύλη των πανελλαδικών εξετάσεων, λόγω του σχετικά μικρού γνωστικού πεδίου των τελευταίων χρόνων (μόνο Μηχανική μέχρι σχετικά πρόσφατα), τα θέματα ήταν αρκετά απαιτητικά και αξιολογούσαν περισσότερο τις μαθηματικές δεξιότητες και λιγότερο τη φυσική σκέψη και ανάλυση. Ένας καθηγητής χαρακτηρίζεται ως «καλός» αν έχει διδάξει τις απαραίτητες μεθοδολογίες επίλυσης όλων των περιπτώσεων ασκήσεων (πολλές φορές «ασκησοκατασκευών» χωρίς καμία επαφή με την πραγματικότητα) και όχι αν προσπαθεί να καλλιεργήσει τη φυσική σκέψη (στη δεύτερη περίπτωση χαρακτηρίζεται συνήθως ως «ρομαντικός»).

Ως προς την εξεταζόμενη ύλη όμως, τελευταία γίνεται μια προσπάθεια (προς τη σωστή κατεύθυνση) με τα καινούργια αναλυτικά προγράμματα σπουδών του μαθήματος. Ξεκινώντας από την φετινή χρονιά, η εισαγωγή βασικών αρχών της Κβαντομηχανικής στην ύλη της Φυσικής για πρώτη φορά, έγινε απότομα μεν (πολύ μεγάλη έκταση της ύλης με πολλές κατηγορίες ασκήσεων), αλλά έδειξε το σύγχρονο πρόσωπο μιας δυναμικής επιστήμης. Τα παιδιά θα γνωρίσουν περισσότερα φαινόμενα και θα αποκτήσουν μια πιο σφαιρική άποψη με θέματα όμως διαφορετικής δομής και ύφους που να προάγουν την κριτική σκέψη και ανάλυση και όχι την δεξιότητα σε μαθηματικές επεξεργασίες…

Η αξία της διδασκαλίας του μαθήματος…

Αδιαμφισβήτητη η αξία της διδασκαλίας της Φυσικής σήμερα ως βασικό μάθημα στο σχολείο, για όλους τους μαθητές (τουλάχιστον μέχρι την Β Λυκείου) και όχι μόνο για αυτούς που θα επιλέξουν το αντίστοιχο επιστημονικό πεδίο. Η Φυσική είναι το μάθημα που:

• Βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν κριτική και λογική σκέψη.
• Ενισχύει τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και ανάλυσης δεδομένων.
• Βοηθάει τους μαθητές να κατανοήσουν τη σημασία της επιστημονικής μεθόδου και της πειραματικής προσέγγισης.
• Παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να κατανοήσουν βασικές αρχές της φύσης από τα πολύ μικρά σωματίδια που συνθέτουν την ύλη μέχρι και τους γαλαξίες που απαρτίζουν το σύμπαν.
• Αποτελώντας την επιστημονική βάση κάθε τομέα της τεχνολογίας, βοηθά στην κατανόηση των βασικών αρχών της αλλά και προάγει το ενδιαφέρον για την εξέλιξη της τεχνολογίας ως μέσον εξέλιξης της ανθρωπότητας.

Πως βελτιώνουμε όμως την άποψη των μαθητών για τη Φυσική;

Επιδιώκουμε μια διδακτική προσέγγιση που να είναι ενδιαφέρουσα, απλή αλλά και συναρπαστική ώστε να εξηγήσουμε με τον πιο κατανοητό και εύκολο τρόπο τα διάφορα φαινόμενα.

Προσπαθούμε να εξάψουμε τη φαντασία των μαθητών και να τους μάθουμε πρώτα να κάνουν ερωτήσεις και μετά να ψάχνουν τις απαντήσεις. Άλλωστε, ο ίδιος ο Einstein είπε χαρακτηριστικά ότι «η φαντασία είναι πιο σπουδαία από τη γνώση».

Με τη βοήθεια της τεχνολογίας μπορούμε να παρουσιάσουμε πραγματικά ή εικονικά πειράματα για να δείξουμε πως η Φυσική εφαρμόζεται στην πραγματική ζωή. Πάντοτε η βιωματική μάθηση μέσω του πειράματος (εντυπωσιακού πολλές φορές) αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο στους μαθητές.

Κάνουμε συχνή αναφορά σε φαινόμενα της καθημερινότητας ερμηνεύοντάς τα με φυσικούς νόμους και αρχές. Οι μαθητές εντυπωσιάζονται όταν μαθαίνουν να ερμηνεύουν τα φαινόμενα και αυτό φαίνεται όταν προσπαθούν να μεταδώσουν τη «γνώση» σε άλλους (μικρότερους ή μεγαλύτερους).

Ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες εκτός τάξης (εκπαιδευτικές εκδρομές, συμμετοχή σε ερευνητικές ομάδες, παρακολούθηση επιστημονικών ημερίδων κλπ.).

Δύσκολη ή συναρπαστική…;

Η Φυσική επιστήμη μπορεί να γοητεύσει στην πρώτη επαφή και να συναρπάσει στη συνέχεια. Αποτελεί σημαντικό εφόδιο για να γνωρίσουμε τον κόσμο γύρω μας αλλά και τις υπόλοιπες επιστήμες. Η Φυσική, η Βιολογία και η Πληροφορική θέτουν τις βάσεις για ένα μέλλον που δύσκολα θα φανταζόμασταν έστω και λίγα χρόνια πριν. Η επέκταση του προσδόκιμου ζωής, η καταπολέμηση του καρκίνου με νανοκρυστάλλους, η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τα ρομπότ, η υπολογιστική όραση και οι νέες επαναστατικές μέθοδοι τροποποίησης του ανθρώπινου DNA είναι μερικές μόνο από τις εξελίξεις που παλαιότερα θα περιγράφαμε ως επιστημονική φαντασία, σήμερα όμως βρίσκονται στη σφαίρα του εφικτού.

Ακόμα παραπέρα βέβαια, αποτελεί και μια σοβαρή επαγγελματική διέξοδο. Το πτυχίο της Φυσικής μπορεί να οδηγήσει σε ένα μεγάλο πλήθος νέων επιστημονικών κατευθύνσεων όπως είναι η αστροφυσική, η φυσική της ατμόσφαιρας, η φυσική της γης και του διαστήματος, οι ήπιες μορφές ενέργειας, τα νέα υλικά, η ιατρική φυσική, η βιοτεχνολογία, η μικροηλεκτρονική, η τεχνολογία των υπολογιστών, η νανοτεχνολογία, οι τηλεπικοινωνίες, τα Laser, η (κλασική και κβαντική) πληροφορική.