Η Διαφάνεια και τα Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα στην Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση
Τι είναι τα Ανοικτά δημόσια δεδομένα και η Διαφάνεια.
Ανοικτά δημόσια δεδομένα είναι τα δεδομένα πάσης φύσεως που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οποιοδήποτε σκοπό χωρίς περιορισμούς[1] και παράγονται από δημόσιους φορείς. Η χρήση των δημοσίων ανοικτών δεδομένων σχετίζεται άμεσα με την ενεργοποίηση των πολιτών. Η ενεργοποίηση των πολιτών στόχο έχει την διαφάνεια και τη λογοδοσία των δημοσίων φορέων. Στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας στην οποία ζούμε είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι η διάθεση των δεδομένων από τις κυβερνήσεις σε πρώτο στάδιο έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη χρηστής διακυβέρνησης λόγω της διαφανούς λήψης των αποφάσεων και σε δεύτερο στάδιο έχει την αξιοποίηση τους για ποικίλους σκοπούς.
Διαφάνεια στο δημόσιο τομέα είναι η χωρίς περιορισμούς ελεύθερη διάθεση πράξεων και διαδικασιών της διοίκησης στο ευρύ κοινό με σκοπό την διασφάλιση της νομιμότητας. Η διαφάνεια αποτελεί συνταγματική επιταγή.[2]
Η ανοικτή διάθεση των δημοσίων δεδομένων μπορεί να οδηγήσει στην αξιοποίηση τους από την κοινωνία των πολιτών, από επαγγελματικές ομάδες, από τα Πανεπιστήμια. Τα δεδομένα αυτά μπορούν να αφορούν τα πάντα, από γεω-χωρικά δεδομένα, διοικητικές πράξεις, υποδομές, περιβάλλον, πολιτισμό, εξυπηρέτηση των πολιτών, δεδομένα μεταφορών, αποτελέσματα εκλογών, εγκληματικότητα, άδειες, κατάλογους επιχειρήσεων κλπ.[3]
Η δια-λειτουργικότητα [interoperability] των δημοσίων φορέων μπορεί να επιτευχθεί άμεσα με την χρήση των ανοικτών δημοσίων δεδομένων.[4] Η Ελληνική Δημοκρατία έχει κάνει μερικές προσπάθειες τα τελευταία έτη για την ανάπτυξη των πολιτικών ανοικτών δεδομένων.[5]
Τα Ανοικτά δημόσια δεδομένα στους ελληνικούς Δήμους. Πολιτικές πρακτικές.
Τα δημόσια ανοικτά δεδομένα σε πολλούς δήμους της χώρας μας υπάρχουν ως πολιτική αλλά δεν διακρίνονται για το δυνατόν της ανάγνωσης και επεξεργασίας τους, δεν είναι δηλαδή machine readable, ούτε διέπονται από ανοικτές άδειες [open license]. Μελέτη για το θέμα αυτό έχει συντάξει το ελληνικό τμήμα του Open Knowledge Foundation[6] στην οποία έχει καταδειχθεί μέσω του δείκτη των ανοικτών δεδομένων [7] ότι οι περισσότερες πόλεις : 1. δεν διαθέτουν διαθέσιμα δεδομένα στη κατηγορία δεδομένα μεταφορών σε πραγματικό χρόνο 2. δεν διαθέτουν τα δεδομένα των προϋπολογισμών τους αναγνώσιμα από μηχανές αφού είναι στη μορφή pdf 3. διαθέτουν τα γεωχωρικά δεδομένα των δημοσίων υποδομών σε ειδικό χώρο GIS 4. οι συμβάσεις ανεβαίνουν σε μορφή pdf στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων[8] και καταχωρούνται ταυτόχρονα και στο διαδικτυακό τόπο του Διαύγεια[9] με ανοικτή άδεια CC 5. οι οικοδομικές άδειες είναι διαθέσιμες στο διαδικτυακό τόπο του Διαύγεια σε pdf μορφή 6. τα αιτήματα των πολιτών προς τις υπηρεσίες των Δήμων μόνο στο Δήμο Αθηναίων φαίνονται στην ηλεκτρονική πλατφόρμα δημοσίως.
Στην μετά το μνημόνιο Ελλάδα, η αναγκαιότητα προσαρμογής των δημοσίων φορέων στις επιταγές της διαφάνειας και της καταπολέμησης της διαφθοράς οδήγησε τους δήμους να αναπτύξουν πολιτικές ανοικτών δεδομένων.
Η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων και η χρηστή διακυβέρνηση στους ελληνικούς Δήμους.
Η διάθεση ανοικτών δεδομένων των ελληνικών Δήμων στους πολίτες αφορά καταρχήν την εμπιστοσύνη μεταξύ της τοπικής αυτοδιοίκησης και των Ελλήνων πολιτών. Δεύτερον αυτή η εμπιστοσύνη μετουσιώνεται σε τρόπους χρήσης αυτών των δεδομένων. Η χρήση των δεδομένων δεν σχετίζεται απαραίτητα με υλική – οικονομική εκμετάλλευση τους[10] αλλά και με την συμμετοχή στη πολιτική ζωή μέσω της δημόσιας διαβούλευσης.
Η έννοια της δημόσιας διαβούλευσης συναρτάται με την έννοια της ανοικτής διακυβέρνησης [Open Governance]. Η ανοικτή διακυβέρνηση επιτρέπει τη συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση της νομοθεσίας. Ο ανοικτός δημόσιος τομέας και δη η ανοικτή τοπική αυτοδιοίκηση ενσαρκώνονται στις διαφανείς διαδικασίες λήψης αποφάσεων στα κέντρα εξουσίας, τα οποία στους Δήμους είναι πιο κοντά στο πολίτη. Οι πληροφορίες-ανοικτά δεδομένα ανευρίσκονται από τον πολίτη και αποτελούν το θεμέλιο της συμμετοχής τους στη διαβούλευση για τη λήψη των αποφάσεων και συντελώντας κατά τον τρόπο αυτό στην ανατροφοδότησης της εξουσίας.
Με την εμπιστοσύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης απέναντι στον πολίτη επέρχεται και η συνεργασία και η νομιμοποίηση της εξουσίας της. Η διάθεση λοιπόν των δεδομένων ανοικτά στο κοινό οδηγεί τόσο στην δημοκρατική νομιμοποίηση της τοπικής εξουσίας όσο και στην συμμετοχικότητα.[11]
Το ιδανικό σχήμα της διείσδυσης των πολιτών στην δημόσια διαβούλευση στους Δήμους είναι το εξής:
 |
Α) Παθητική Πληροφόρηση
Ενεργητική Πληροφόρηση
Διαβούλευση
Β) Διάλογος & Διαπραγμάτευση Ενεργοποίηση & Συμμετοχή
Γ) Διαμόρφωση των πολιτικών
Η πρόσβαση στα δημόσια έγγραφα αλλά και ο δημόσιος έλεγχος μπορούν να υλοποιήσουν το ανωτέρω σχήμα. «Σε μια προσπάθεια ανάδειξης της υψηλής συνεισφοράς της ανοικτής δημόσιας διοίκησης [open public governance] αποτελεί κοινό τόπο η αλληλοσύνδεση μεταξύ της διαφάνειας και του χαμηλού επιπέδου διαφθοράς· η εκ των προτέρων γνώση ότι τα έγγραφα και οι διαδικασίες μπορούν να ελεγχθούν, είναι δυνατόν να εμποδίσει τους αξιωματούχους του δημοσίου από την κατάχρηση της εξουσίας, συνεισφέροντας τοιουτοτρόπως στην ελάττωση της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης»[12]
Η ελληνική πραγματικότητα είναι απογοητευτική στο θέμα της διαφάνειας και των ανοικτών δεδομένων. Ποιοι δήμαρχοι ασκούν πολιτική βάσει της δημόσιας διαβούλευσης η οποία ερείδεται σε ανοικτά δεδομένα; Το πρόγραμμα ΔΙΑΥΓΕΙΑ σώσει κάπως την κατάσταση. Έχουμε όμως ως χώρα πολύ δρόμο μπροστά μας. Η εσωστρέφεια που πάντοτε χαρακτήριζε την ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση όσον αφορά στις διοικητικές της δομές και πρακτικές είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο αποτελεί τροχοπέδη.
Και όλα αυτά την ώρα κατά την οποία ακόμη και η εφαρμογή των ευρωπαϊκώς χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων στους ελληνικούς Δήμους θα διέρχεται μέσα από τη διαβούλευση στην νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020. Αποκαλυπτικά είναι όσα γράφει η Lucy Chambers, εκπρόσωπος του OKFN, σε επίσκεψή της στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2012: Μόνο το ΔΙΑΥΓΕΙΑ λειτουργεί ως πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων στους δήμους της Ελλάδας. Συνδέει μάλιστα η Lucy Chambers την διαφάνεια των δεδομένων της ελληνικής τοπικής αυτοδιοίκησης με την αναγκαιότητα γενικότερης διαφάνειας στα δημόσια οικονομικά της χώρας μας. [13]
Μια άλλη μελέτη (2014) που αφορά στη μέτρηση των χωρών βάσει δεικτών της εφαρμογής των ανοικτών δεδομένων αποτελεί κόλαφο για τη χώρα μας. Η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στις χώρες που αποκαλούνται pretenders, προσποιητές δηλαδή της εφαρμογής των ανοικτών δεδομένων μαζί με την Ρουμανία και την Εσθονία. [14]
Αυτό σημαίνει ότι η δημόσια διοίκηση και πόσο μάλλον η τοπική αυτοδιοίκηση στη χώρα μας είναι ανεπαρκής στο χώρο των ανοικτών δεδομένων. Είμαστε καλοί στο σχεδιασμό αλλά ανεπαρκείς στην υλοποίηση.
Βιβλιογραφία
· http://geodata.gov.gr/geodata/
· http://www.opendatacloud.gr/opd-hackathon/pages/about.html
· http://issuu.com/eipa-epsa/docs/researchreport_web
· https://www.cityofathens.gr/khe
[1] http://unpan3.un.org/published/launch/Course95091/course/course95091.html?LockModuleID=517410&redirect=true
[2] Χρυσούλα Ματθαίου, «Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου» ΕΚΠΑ, 2004: «Η διαφάνεια συμπληρώνει την έννοια της δημοσιότητας διότι ενδιαφέρεται να μάθει ποια είναι τα πραγματικά κριτήρια, οι πραγματικοί σκοποί του οργάνου που θεσπίζει μια πράξη. Επομένως ο ρόλος της διαφάνειας είναι ο βαθύς έλεγχος της νομιμότητας της πράξης.», σελ. 2.
[6] http://www.slideshare.net/fotiszygoulis1/open-data-census-in-10-greek-cities-open-goernment-data-in-greek-municipalities-1 όπως και στο : http://okfn.gr/2014/05/city-opendatacensus/
[7] Ο Δείκτης συντίθεται από ερωτήσεις όπως: 1. Υπάρχουν τα δεδομένα 2. Είναι τα δεδομένα σε ψηφιακή μορφή 3. Είναι διαθέσιμα δημόσια 4. Είναι διαθέσιμα δωρεάν 5. Είναι διαθέσιμα online 6. Είναι τα δεδομένα αναγνώσιμα από άλλες μηχανές 7. Είναι διαθέσιμα με ανοικτή άδεια 8. Είναι επίκαιρα τα δεδομένα 9. Μορφή των δεδομένων 10. Διεύθυνση URL των δεδομένων.
[10] Stavros Kasios, “The Shadow Economy and Corruption in Greece”, South-Eastern Europe Journal of Economics, 2006, 61-80. Η παρά-οικονομία, η οποία στην Ελλάδα κυμαίνεται μεταξύ 27-30%, μπορεί να καταπολεμηθεί κατά τη γνώμη μας μέσω της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων σε συνάρτηση πάντοτε με τις προσπάθειες διοικητικής απλοποίησης και αύξησης της αποτελεσματικότητας. Τα φορολογικά βάρη, οι νομοθετικές ρυθμίσεις ο τρόπος που λειτουργούν οι δημόσιες υπηρεσίες στην Ελλάδα επηρεάζονται από την υιοθέτηση πολιτικών ανοικτών δεδομένων. Βλέπε και τους ιστοχώρους: http://www.diafaniatora.com, http://transparency.org
[11] Sofia Benito, “Opening Up the Public Sector Through Collaborative Governance” 2011
[12] Μισσιρά Γ. Βασιλική, «Η διαφάνεια της δημόσιας διοίκησης στα Βαλκάνια», στο συλλογικό έργο: Τα Βαλκανικά Κράτη Μέλη ως εκφραστές της ΕΕ και ο Ευρωπαϊκός Προσανατολισμός των Βαλκανικών Κρατών», ΙΕΚΕΘ, 2013.
[13] http://community.openspending.org/2012/07/osi/
[14] http://blog.okfn.org/2014/08/22/open-government-countries-ranking-2013-based-on-ogp-data/
Ράνια Τσοπανά, Δήμος Νέας Ιωνίας Αττικής Απόφοιτη τμήματος Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΑΤΕΙ Καλαμάτας raniaaa_t@yahoo.gr
Φώτης Ζυγούλης, Δήμος Ηρακλείου Αττικής, Υποψήφιος Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών fotiszygoulis@gmail.com
