Οι Απόκριες παλιότερα στην Ναυπακτία: Οι «σκυλαραίοι και οι μπούλες» και η «χάσκα»
Απ’ τη στιγμή «πού θα μπει το Τριώδι», αρχίζουν και οι ετοιμασίες για τις Απόκριες, τις «μεγαλαπόκριες», όπως τις λένε. Αυτές ξεχωρίζονται σε «κριατινές» ή «κριαταπόκριες » και σε «τυρίνες» ή «τυραπόκριες».
Στις πρώτες απόκριες γίνεται το τραπέζι σε στενό οικογενειακό κύκλο. Στις τυραπόκριες μαζεύονται πολλοί νομάτοι σ’ ένα συγγενικό σπίτι για να γιορτάσουν όλοι μαζί την Αποκριά. Πολλοί πηγαίνουν μασκαρεμένοι. Οι «σκυ¬λαραίοι και οι μπούλες» είναι μια από τις γραφικότητες της αποκριάς.
[…]Το αποκριάτικο τραπέζι είναι «πλούσιο» και επικρατεί μεγάλη ευθυμία. Παλιό¬τερα κάπου κάπου και τώρα ό πρωτόγερος του σπιτιού έπαιρνε ένα ταψί με πίτα και μοίραζε σ’ όλους άπονα «φιλί» πίτα. “Έπαιρναν όλοι από τρεις μπου¬κιές. Και ό πρωτόγερος ρωτούσε: «χορτάσατε;» και οι άλλοι απαντούσαν «χορτάσαμε». Αυτό γινόταν τρεις φορές. «Χορτασμένοι και δροσισμένοι να ΄στε» έλεγε ό πρωτόγερος. «Και τού χρόνου», «καλή σαρακοστή», «καλά δεξίματα», «τού χρόνου διπλοί οι λεύτεροι», «καλή Λαμπρή να μάς βρει» ακού¬γονται ανάμεσα στα τσουγκρίσματα των ποτηριών. Οι νιός έκρυβαν την πρώτη «χαψιά» και την έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους, για να ονειρευτούν ποιόν θα πάρουν.
[…]Ένας από τούς νέους της οικογένειας φώναζε από το παράθυρο ή το μπαλκόνι: «Πδάου την πρώτη του χωριού, να μη φάει ό καλαβρός τ’ αμπέλια, μη μιλικώσουν τα κ’κιά». Για όλα τα μέλη της οικογένειας παρόντα κι απόντα, έβαζαν στη χόβολη άπονα αυγό για τον καθένα. «Όποιου τ’ αυγό ίδρωνε, θάταν γερός και σιδερένιος όλο τον χρόνο. “Αν χανόταν το αυγό, τότε «έπρεπε να περιμένουν θανατικό».
[…]Δεν ξεχνούσαν να παίζουν και το παιχνίδι «Χάσκα» ή «Χάσκαρης». “Έδεναν ένα αυγό με μια κλωστή, το κρεμούσαν απ’ το νταβάνι και το κουνούσαν προσπαθώντας να το πιάσουν με τα δόντια. Τον νικητή ανάμεσα σε γέλια και χαχανητά τον «φίλευαν καλούδια». “Ύστερα οι «σκυλαραΐοι» άρχιζαν να πη¬γαίνουν από σπίτι σε σπίτι περνώντας πρώτα απ’ του παπά το σπίτι. Το τί γέλιο και γλέντι γινόταν με τα αυτοσχέδια σκετς των μασκαράδων δεν περιγράφε¬ται!!!
[…]Την άλλη μέρα ξημέρωνε «Καθαρή Δευτέρα» και οι νιές έτρωγαν μόνο μια άλμυροκουλούρα και δεν έπιναν ούτε μια στάλα νερό, «για να στρέξει ή τύχη τους και να δουν ποιόν θα πάρουν». Την Καθαρή Δευτέρα τρώνε μόνο νηστήσιμα, για να μην πέσει χαλάζι κι οι «γριές οι τριμερίτσες» για τρεις μέρες δεν τρώγον τίποτα παρά μόνο ξερό ψωμί και νερό. Οι νεαροί και οι νεαρές με τα τσαπιά στο χέρι χωρίς να ξεχνούν και το ταγάρι με τα νηστήσιμα πηγαίνουν στην έξοχη για «χουμολίτσες».
[…]Μεγάλος ντόρος την Καθαρή Δευτέρα γινόταν με τα βαψίματα. Παρέες -παρέες περιδιάβαιναν στους δρόμους οι χωριανοί κρατώντας ένα μπεκιόνι με κόκκινη μπογιά κι όποιον έβρισκαν στο δρόμο τον έβαφαν στα μούτρα λέγον¬τας «τ’ άσπρο μάγουλο του και κοκκίνισε». Σαν κανένας ήταν δύστροπος τον κυνηγούσαν και τον έβαφαν, κανένας δεν γλίτωνε…’’.
Τα παραπάνω αναφέρει ο Χ. Δ. Χαραλαμπόπουλος, στα ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ, εκδ. του Συλλόγου Δορβιτσιωτών Ναυπακτίας, 1980 και για τα έθιμα αυτά, που τα συναντάμε και σε άλλα μέρη, ο Γ. Μέγας στα “Ζητήματα ελληνικής λαογραφίας”, τ. 3ον:
Η Κυριακή της Τυροφάγου αποτελεί στο τέλος της τρίτης βδομάδας των Απόκρεω, της μεταβατικής βδομάδας προς την νηστεία της Σαρακοστής όπου δεν καταναλώνεται πλέον κρέας, αλλά μονάχα τα προϊόντα των ζώων, όπως το τυρί, το γάλα και το αυγό.
Σχετικό το παλιό στιχάκι: “Πάει ου κριάτους πέθανι / ψουχουμαχάει κι ου τύρους / κι παίρνει τη περιφανιά / ου σκόρδους κι ου κρουμύδους!”
Καλή Αποκριά και Καλή Σαρακοστή !!!
Γλωσσάρι
• φιλί = κομμάτι
• χαψιά = μπουκιά
• καλαβρός= είδος κανθάρου
• μιλικώσουν = προσβληθούν από μελίγκρα
• κ’κιά = κουκιά
• γριές τριμερίτσες = αυτές που κάνανε αυστηρή νηστεία τριών ημερών
• χουμολίτσες = είδος βολβών που βράζονται και τρώγονται με λαδόξιδο
• Τσατάλτζα ή Μέτρες = κωμόπολη 65 χιλ. δυτικά της Κωνσταντινούπολης
Γράφει ο Γιάννης Παπακώστας, κατάγεται από την Αραχωβα Ναυπακτίας, είναι οδοντίατρος – συγγραφέας -λαογράφος -ειδ. γραμματέας του Συλλόγου Αραχωβιτών ,και ζει στην Σαλαμίνα.
e-nafpaktia.gr
