Αποκριές και κούλουμα στον παλιό Έπαχτο

Του Γιάννη Βαρδακουλά

Είναι στη φύση του ανθρώπου η τάση προς την ευχάριστη ενασχόληση, που τον ανανεώνει ψυχικά και τον κάνει ικανό να συνεχίζει ένα συνηθισμένο τρόπο, ρυθμό της ζωής του και να αντιμετωπίζει τα προβλήματα της καθημερινότητας· η εκτόνωση ακολουθείται από την ξεκούραση και την ψυχική ευφορία, που του ανανεώνουν την διάθεση στον αγώνα της ζωής.

Γι’ αυτό από τα παλαιά ακόμη χρόνια έχουν καθιερωθεί περίοδοι ψυχαγωγικών εκδηλώσεων, που συμβάλλουν παράλληλα στην τόνωση της κοινωνικότητάς μας

Στις εκδηλώσεις αυτές περιλαμβάνονται οι «Αποκριές» και τα «Κούλουμα». Οι γιορτινές αυτές ημέρες έχουν, λένε, την αφετηρία τους από την αρχαιότητα: Την εποχή εκείνη στην περιοχή της Αττικής, κατά την πρώτη ημέρα των «Ελευσίνιων Μυστηρίων», ο άρχοντας καλούσε το λαό, να συμμετάσχει στις θρησκευτικές εορτές, αφιερωμένες στη Δήμητρα, γνωστές αυτές ως «Αγερμός», ενώ κατάλοιπα των εκδηλώσεων αυτών ανάγονται στην εορτή των «Ανθεστηρίων», που δεν ήσαν αφιερωμένα μόνο στα άνθη, αλλά και στις ψυχές. Ειδικότερα για τα «Κούλουμα», θεωρούν ότι είναι κατάλοιπα του «Ολυμπιείου» επί Αδριανού, που συνεόρταζε ο λαός στην περιοχή της Πύλης του Αδριανού με ομαδική έξοδο, συνεστίαση και άλλες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις μέχρις ότου η εορτή αυτή των «Αδριάνειων» χάθηκε στις μεταγενέστερες εκδηλώσεις της «Καθαρής Δευτέρας».

Η Χριστιανική Εκκλησία έδωσε άλλο νόημα στις γιορτές αυτές, που είναι τοποθετημένες χρονικά ανάμεσα στις εορτές των Χριστουγέννων και της Μεγάλης Σαρακοστής του Πάσχα, την περίοδο του Τριωδίου, που αρχίζει με την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, ακολουθεί του Ασώτου και τελειώνει την Κυριακή της Τυρινής, οπότε αρχίζει η νηστεία για το Πάσχα, με τη σωματική και ψυχική προετοιμασία του ανθρώπου για τη συμμετοχή του σ’ αυτό, καθώς υποδεικνύει δύο πρότυπα ανθρώπων, οι οποίοι ανέκτησαν και πάλι τη χριστιανική τους ευδαιμονία με τη μετάνοια.

Κάποια Καθαρά Δευτέρα….Καρναβάλι παλιού Επάχτου !!!

Φαρουκ ο κ.Βασιλης Βηττας,νυφη ο κ.Αχιλλεας Ταχινης

Γι’ αυτό ίσως και η επόμενη της Κυριακής της Τυρινής λέγεται «Καθαρή Δευτέρα», που αρχίζει η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής. Λέγεται μάλιστα, ότι η λέξη «Κούλουμα» προέρχεται από τη λατινική cumulus, που αναγραμματισμένη έγινε culumus, και σημαίνει νηστίσιμα φαγητά, που απλώνονται μπροστά στις συντροφιές των πανηγυριστών και εκδρομέων.

Φωτογραφία : Από τον παλιό τον Έπαχτο.

Γαϊτανάκι από το καρναβάλι της Ναυπάκτου 1954-Πλατεία Λιμανιού
(Από το αρχείο της Σοφίας Παπούλια

Οι εκδηλώσεις στη Ναύπακτο

Η πόλη μας δεν υστέρησε ποτέ στις εορταστικές αυτές εκδηλώσεις των Απόκρεω και της Καθαρής Δευτέρας, με συνεστιάσεις, μεταμφιέσεις σύμφωνα με την τοπική παράδοση και τις υπάρχουσες κάθε φορά δυνατότητες, που σατιρίζουν θέματα της κοινωνικής ζωής, και με ομαδικές εξόδους στην εξοχή. Η μεταμφίεση θεωρείταν παλαιότερα πηγή δύναμης για την απόδοση της παραγωγής και εναντίον των κακών πνευμάτων, αλλά και δυνατότητα απόκρυψης του αληθινού προσώπου, με την οποία δίδεταν η δυνατότητα αυθεντικής έκφρασης της ελευθερίας.

Κατά της Απόκρεω συνηθίζεταν η συγκέντρωση κατά γειτονιά ή ευρύτερη οικογένεια.

Εκεί έφερνε η κάθε οικογένεια την ετοιμασία της και άρχιζε η συνεστίαση από πολύ ενωρίς· ακολουθούσαν τα τραγούδια της «τάβλας» που ακούγονταν σε όλη τη γειτονιά, πολλές φορές ακολουθούμενα από την υπόκρουση μουσικών οργάνων, ο χορός ήταν και αυτός στο εορταστικό πρόγραμμα, όπως πολλές φορές οι επισκέψεις μεταμφιεσμένων από γειτονιά σε γειτονιά, οπότε η κοινωνικοποίηση του γλεντιού και της χαράς έπαιρνε ευρύτερη διάσταση.

Ένα κλίμα ομαδικής ζωής και αγάπης και αλληλεγγύης επέστρεφε όλη την πόλη μας και τις συντροφιές, που έκανε να ξεχαστούν βάσανα της καθημερινότητας και διενέξεις.

Εκεί προς το χάραμα άρχιζε η «μπατουνάδα» με προπορευόμενα τα όργανα και πίσω τη συντροφιά, που εννοούσε να ξημερώσει διασκεδάζοντας.

Το απόγευμα μεγάλοι και μικροί έδιναν κι’ έπαιρναν με τις μεταμφιέσεις, ομαδικές και ατομικές. Καθιερωμένη ήταν η «Καμήλα», που ετοίμαζε η οικογένεια Μπετχαβά, ο μακαρίτης ο Γιώργος Κολοβός με τη μακαρονάδα του σε «δοχείο της νυκτός» και ο ανεπανάληπτος Τσέλιος, που μάζευε τα παιδιά, τρύπωνε σε συντροφιές κι’ έδινε το παράγγελμα να ρίξουν συνήθως λεμονόκουπες, που δεν τον έθιγαν, ενώ αυτός διέφευγε για άλλη συντροφιά κι αυτά ακολουθούσαν… αναπαράσταση κάποιου χωριάτικου γάμου με το κάρο που μετέφερε απλωμένα τα προικιά στο σπίτι του γαμπρού και ό,τι άλλο μπορούσε να φαντασθεί κανείς, που σατίριζε την καθημερινότητα ή και γεγονότα του κοινωνικού βίου της πόλης μας.

Κατά τη διάρκεια του Τριωδίου, ο Σύλλογος της Νεολαίας Ναυπάκτου διοργάνωνε τον αποκριάτικο χορό, με τα έσοδα διατιθέμενα για κάποιο κοινωφελή σκοπό, παλαιότερα στην αίθουσα του Ρεπόπουλου -στη γωνία σήμερα των οδών Ευθ. Πλαστήρα και Βαρδακουλά, κι’ αργότερα, μετά το 1935 στην αίθουσα του καφενείου Αποστόλου, στην Ψανή.

Οι νέοι και οι νέες επισκέπτονταν τη σχολή του Κώστα Καραγεωργόπουλου, που στεγάζεταν στην αίθουσα Ρεπόπουλου, για την εκμάθηση των «ευρωπαϊκών» χορών έναντι φυσικά αμοιβής.

Οι αίθουσες ήσαν σε όλη την διάρκεια του Τριωδίου στολισμένες με πολύχρωμα φαναράκια και σημαιούλες και κάθε λογής γιρλάντες, πλούσια φωτιζόμενες με συσκευές ασετυλίνης. Το επαναλαμβανόμενο τραγούδι ως επωδός ήταν κάθε τόσο το:

Παρ’ το ντόμιμο μαζί και την Κοκό

κι’ έλα μαζί να πάμε απόψε στο χορό

Καρνάβαλε κι’ Αποκριά

τρελαίνεις γέρους και παιδιά.

Ναυπάκτιοι ψαράδες.ΚαθαροΔευτέρα στη Σκάλα….
Φωτο:M.Σταματίου

Ψαράδες, λιμενεργάτες κλπ στη κεντρική σκάλα του λιμανιού γύρω στο 1960. Από αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται 1) Νέστορας (Τάκης) Βόσιος ή Παυλάκιας 2) Δήμος Ρούμπας, 3) Σταμάτης Σταματίου, 4) Γιώτης Παναγιωτίδης, 5) Γεώργιος Κωστίνας ή Κολονιώτης, 6) Δημήτριος (Τάκης) Αρτινόπουλος ή Μπουρζούκας, 7) Τάσος Ρήγας ή Τάτος, 8) Ζάχος Χριστάκης ,9 και 10) Πίσω Νίκος Αρτινόπουλος, μπροστά Δημήτριος (Μήτρος) Σταματίου.

Μαρτυρία Νέστορα (Τάκη) Βόσιου ή Παυλάκια σε Στάθη Λουκόπουλο ή Κλόκο.

Το Ιερατείο δεν απείχε από τις εορταστικές αυτές εκδηλώσεις, όχι μόνο έπαιρνε μέρος στις συνεστιάσεις αυτές με την οικογένεια του καθένας, αλλά και, από αφήγηση του πατέρα

μου, χόρευε κι’ έσερνε το χορό στην αυλή του Αγίου Γεωργίου στα χρόνια 1885-1900 περίπου, όπως θυμόταν, με το τραγούδι, που άρχιζε, όπως θυμάμαι, με τα λόγια: «ένας είναι ο Κύριος υμνούμεν, ευλογούμεν και προσκυνούμεν Αυτόν…», αυτό μόνο δυστυχώς θυμάμαι.

Η Εκκλησία τότε έπαιζε έναν ενεργητι­κότερο ρόλο στον κοινωνικό βίο της πόλης μας, στην προσπάθειά της να συμφιλιώσει και να αποκαταστήσει σχέσεις διαταραγμέ­νες από διάφορα αίτια, συνήθως από αγροζημιές και παρεξηγήσεις.

Την άλλη ημέρα κίνηση στην πόλη για την προμήθεια της «λαγάνας» και όλων των άλλων αναγκαίων εδεσμάτων.

Από πολύ πρωί ήσαν ανοιχτά τα μπακάλικα, του Γιάννη Βλαχόπουλου και του Πάνου Μπουκουβάλα στο Στενοπάζαρο, του Μέμου, του Λαμνάτου, του Ευαγγελίου στον κεντρικό δρόμο, με τους ταραμάδες, τις ελιές τα τουρσιά, τα καλαμαράκια, την ταραμοσαλάτα, την κάπαρη, και ό,τι άλλο γευστικό πρόσφερε η αγορά την εποχή εκείνη, τα οπωροπωλεία του Μαντζαβίνου και της Καλλιόπης για τα κρεμμυδάκια και τα μαρούλια.

Πρωταγωνιστές οι νέοι, που μετέφεραν τα τρόφιμα, το κρασί και ό,τι άλλο αναγκαίο στην εξοχή, στον Άγιο Πολύ­καρπο, στου Τσαντόπουλου, στο Ξηροπήγαδο, όπου οι συντροφιές περνούσαν όλη την ημέρα, επιστρέφοντας με το γέρμα του ήλιου.

Φωτογραφία της Σούλας Σατλάνη.
Καθαροδευτέρα του ’80 στην κεντρική πλατεία Φαρμάκη με τον Βλάχικο γάμο…
-Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις κάποτε ήταν από τις μοναδικές διεξόδους

Και ο Χαϊλέ Σελασιέ

Θυμάμαι μιαν εκδήλωση αποκριάτικη, τη χρονιά που η Ιταλία του Μουσολίνι είχε κηρύξει τον πόλεμο στη δύστυχη Αιθιοπία. Ήμουν μαθητής στο Γυμνάσιο:

Με το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου είχε συστα­θεί η Κοινωνία των Εθνών, ως διακρατικό όργανο περι­φρούρησης της ειρήνης στον κόσμο. Η ΚΤΕ επιλήφθηκε του πολέμου στην Αιθιοπία. Συνεδρίαζε, συνεδρίαζε, μεγάλα λόγια παρηγορίας προς τον ταλαίπωρο Αβησσυνιακό λαό, αλλά χωρίς καμιά συνέχεια.

Μια ομάδα Ναυπακτίων φοιτη­τών, συνεπικουρούμενη και από εξωσχολικούς διακωμώδη­σε το γεγονός με μια πομπή, που διέτρεξε όλη την πόλη.

Προηγείταν ο Χαιλέ Σελασιέ, αυτοκράτορας της Αβησσυνίας, έφιππος σε γάιδαρο, που τον περιέβαλε φρουρά ασφα­λείας ξυπόλητων στρατιωτών, μεταξύ των οποίων και εγώ, τυλιγμένοι με άσπρο σεντόνι καθένας και μαυρισμένα τα πόδια και το πρόσωπο. Ακολουθούσε η αίθουσα της ΚΤΕ με τους αντιπροσώπους των κρατών, Αγγλίας, Γαλλίας, Γερ­μανίας, Ρωσίας κλπ., που επέβαιναν σε μακρύ κάρο, πάνω στο οποίο είχε στερεωθεί ένα ικανό ξύλινο δάπεδο.

Και οι αντιπρόσωποι εκφωνούσαν τους ανούσιους λόγους τους. Κάθε τόσο σταματούσε η πομπή και οι αντι­πρόσωποι τραγουδούσαν χορωδιακά, δίστιχα, από τα οποία θυμάμαι τα επόμενα:

Η Κοινωνία των Εθνών συνεδριάζει εν κάρω…

Χρόνια πολλά σου Χα’ιλέ και μη φοβάσαι χάρο.

Ενόσω είμαστε εμείς πόλεμος δεν θα γίνει

και μην ακούτε τα σαχλά λόγια του Μουσολίνι!

Μα να του Μουσουλίνι μας χτυπάνε τα κανόνια

που θέλουν τους Αβησσυνούς να φαν’ σα’ μακαρόνια.

Η σάτιρα ήταν πολύ επιτυχής από κάθε πλευρά, έκανε μεγάλη εντύπωση στην πόλη, που όλη είχε ξεχυθεί στο δρόμο, και αφήκε άριστη εντύπωση.

Είχα ακούσει μάλιστα, ότι ζητήθηκε η επανάληψη και στην Πάτρα· δεν ξέρω όμως αν πραγματοποιήθηκε. Πάντως οι μαθητές του Γυμνασίου, ως στρατός του Χαϊλέ, δεν θα μπορούσαν να πάρουν μέρος.

Την επομένη είχαν αρχίσει ανακρίσεις από το Γυμνασιάρχη.

ΟΙ ΦΩΤΟ KAI TA ΣΧΟΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΌΝ ”ΠΑΛΙΟ ΕΠΑΧΤΟ”

Πηγή: e-nafpaktia.gr