Ανοιξαν οι καπναποθήκες! Οι μαθητές πιάνουν δουλειά!
Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη – Δρ. Κοινωνικής Λαογραφίας
Η Πολιτιστική ομάδα του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου φέτος εκπονεί το εξής πολιτιστικό πρόγραμμα:
«Αγρίνιο: Η οικογένεια Παπαστράτου και η προσφορά της στο γενέθλιο τόπο… Μικρό αφιέρωμα στους Μεγάλους Ευεργέτες!»
Στα πλαίσια του προγράμματος πραγματοποιήσαμε επίσκεψη στις καπναποθήκες αδελφών Παπαστράτου στο κέντρο του Αγρινίου, σε μια επιτόπια έρευνα για τη λειτουργία των καπναποθηκών άλλοτε και σήμερα…
Ενημέρωσα τα παιδιά σχετικά με τον καπνό και τις καπναποθήκες :
Το Αγρίνιο, η πόλη του καπνού, όπως σωστά χαρακτηρίζεται, από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα στις τελευταίες δεκαετίες του γνωρίζει σημαντική πρόοδο χάρη στον καπνό. Η μεγάλη ανάπτυξη όμως θα επέλθει στις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε η επέκταση της καπνοκαλλιέργειας λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις. Η διεθνής ζήτηση προώθησε την καλλιέργεια της ποικιλίας του «μυρωδάτου» και η εσωτερική κατανάλωση την καλλιέργεια της ποικιλίας «τσεμπέλι».
Το Αγρίνιο αναδεικνύεται σε κέντρο παραγωγής, επεξεργασίας και εμπορίας καπνού.
Ο καπνός το κύριο εξαγωγικό προϊόν του νομού Αιτωλοακαρνανίας, έπρεπε να γίνει αντικείμενο προσεκτικής διαλογής, επεξεργασίας και δεματοποίησης. Για τούτο δημιουργήθηκαν μεγάλες αποθήκες-καπνομάγαζα στην πόλη, στα οποία εργάζονταν εκατοντάδες εργάτες και εργάτριες.
Τα σημαντικότερα κτηριακά συγκροτήματα της πρώτης επεξεργασίας, διαλογής και αποθήκευσης του καπνού στο Αγρίνιο ήταν: οι αποθήκες Αφ. Παπαπέτρου(1923),Αφ. Παπαστράτου (1925), Αφ. Παναγοπούλου (1925), Ηλ. Ηλιού, Κ. Καμποσιώρα, Ι.Κόκκαλη, λίγο αργότερα…
Οι παλιές καπναποθήκες Αδελφών Παπαστράτου, στις οδούς Δεληγιώργη και Παπαθανάση χτίστηκαν την περίοδο του Μεσοπολέμου, περίπου 1920-1925.
Στο εσωτερικό του κτηρίου σχηματίζονται τεράστιες αίθουσες, τα λεγόμενα «σαλόνια», όπου εργάζονταν εκατοντάδες καπνεργάτες και καπνεργάτριες. Σ’ αυτούς τους χώρους γινόταν το ξεφύλλισμα, η διαλογή των καπνόφυλλων, η κατάταξή τους σε ποιότητες και η εμπορική δεματοποίησή τους. Έτσι, ως εμπορικά δέματα μεταφέρονταν στην καπνοβιομηχανία για την τελική επεξεργασία τους και την παραγωγή τσιγάρων…
Οι καπναποθήκες αυτές εκτός από την ιστορία του καπνού συνδέονται και με την ιστορία του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Στέγασαν το νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Ακόμα σήμερα ο επισκέπτης διαβάζει σε ορισμένες πόρτες: Θάλαμος « Έλλης», «Κορυτσάς», «Αργυροκάστρου»…
Ο Οδυσσέας Ελύτης, όπως είναι γνωστό, πολέμησε στο Αλβανικό Μέτωπο ως έφεδρος Ανθυπολοχαγός. Εκεί προσβλήθηκε από τύφο και διακομίστηκε στο νοσοκομείο Ιωαννίνων. Με την κατάρρευση του Αλβανικού μετώπου και την διαταγή για εκκένωση του νοσοκομείου, ο ποιητής μεταφέρθηκε «κακείν κακώς» στο Αγρίνιο. Συγκεκριμένα στις καπναποθήκες Παπαστράτου που είχαν μετατραπεί σε νοσοκομείο για την περίθαλψη των τραυματιών του πολέμου.
Ο ίδιος σε δημοσιευμένη συνέντευξή του (περιοδικό «Πανσπουδαστική» τεύχος 41, Οκτώβρης 1962) αφηγείται:
«Με βάλανε όπως-όπως σ’ ένα φορείο, που το χώσανε σ’ ένα φορτηγό αυτοκίνητο. Η φάλαγγα από τα Γιάννενα ως το Αγρίνιο πολυβολήθηκε οχτώ φορές από τα στούκας. Οι φαντάροι τρέχανε στα χωράφια, όμως εγώ ήταν αδύνατο να σταθώ όρθιος έστω για μια στιγμή. Τελικά, στο Αγρίνιο, με παρατήσανε σ΄ ένα πεζούλι και φύγανε. Μια καλή κοπέλα, εθελοντής νοσοκόμος με άλλη αποστολή, με βοήθησε και μ’ έσυρε ως το υπόγειο της καπναποθήκης, όπου σωριάστηκα και έμεινα τρεις μέρες»
[απόσπασμα από συνέντευξη του Οδυσσέα Ελύτη].Μετά την απελευθέρωση το κτήριο επανήλθε στη αρχική του χρήση, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ΄80.Από τότε οι καπναποθήκες μεταφέρθηκαν σε νέο υπερσύγχρονο κτήριο στο Ζαπάντι.[Είναι το κτήριο το οποίο σήμερα η Philip Morris έχει μετατρέψει σε πανευρωπαϊκό κέντρο αποθήκευσης καπνού].
Έτσι οι καπναποθήκες αυτές έκλεισαν.
Το 2000 άνοιξαν για να φιλοξενήσουν την αναδρομική έκθεση του Αγρινιώτη ζωγράφου Χρήστου Μποκόρου.
Από τότε παραμένουν κλειστές, διαλαλώντας εκκωφαντικά με τη σιωπή τους την ιστορία των μεγάλων καπνεμπόρων και καπνοβιομηχάνων Αδελφών Παπαστράτου και της γενέτειρας Καπνούπολης!
Φέτος το καλοκαίρι(2013),όπως πληροφορούμαστε από τον τοπικό Τύπο, οι απόγονοι της οικογένειας, συνεχίζοντας τις δωρεές τους , παραχώρησαν τη διοίκηση του Ιδρύματος Παπαστράτος και τα δύο κτίρια και 1,5 εκατομμύρια ευρώ σε μετρητά στην πόλη του Αγρινίου…
Στο ίδιο τετράγωνο υπάρχει και ένα δεύτερο κτήριο καπναποθηκών.
Είναι οι καπναποθήκες Παπαστράτου, οι νεότερες:
Χτίστηκαν στο τέλος της δεκαετίας του ’60.Πρόκειται για ένα τεράστιο, εξαώροφο κτίριο, το οποίο το 2004 δωρήθηκε από την Εταιρεία στο Δήμο Αγρινίου.
Σήμερα στους χώρους του στεγάζονται κάποιες υπηρεσίες του δήμου Αγρινίου.
Η κ. Έφη Τσακανίκα, συνεπής στο ραντεβού , μας ξενάγησε στο νεώτερο κτήριο. Μας ανέβασε σε όλους τους ορόφους. Τεράστιοι χώροι, άδειοι σήμερα. Μόνο κάποια αντικείμενα ριγμένα ατάκτως εδώ κι εκεί…
Ένα θρανίο, όπου κάποτε κάθισαν καπνεργάτριες και ξεφύλλισαν καπνόφυλλα, κατά την παραδοσιακή επεξεργασία του καπνού…
Μια χειροκίνητη μηχανή δεματοποίησης του επεξεργασμένου καπνού… Απομεινάρια της χρυσής εποχής του καπνού και της καπνεργασίας…
Βουβά σήμερα τα άλλοτε πολύβουα «σαλόνια» των καπναποθηκών!
Συγκινητική ήταν η πληροφορία της κ. Τσακανίκα ότι έρχονται σήμερα μεγάλοι άνθρωποι στις καπναποθήκες και δακρυσμένοι λένε:
«Να ‘ναι άγιο το χώμα των Παπαστραταίων. Από δω πήραμε σύνταξη και ζούμε!»
Η κ. Τσακανίκα μας οδήγησε μέσω της συνδετικής «γέφυρας» στο παλιό κτήριο. Στο δεύτερο όροφο. Έτσι οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να δουν και να συγκρίνουν την αρχιτεκτονική των δύο κτηρίων. Τα ξύλινα πατώματα και ταβάνια στο παλιό και τα τσιμεντένια με εξαιρετική μόνωση στο νεώτερο.
Και τα δύο κτήρια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και κατασκευής…
Η θέα από την ταράτσα του εξαώροφου κτηρίου υπέροχη! Τα παιδιά φωτογράφισαν την κάθε γωνιά και απόλαυσαν τον περιβάλλοντα χώρο από ψηλά!
Ο μαθητής Σπύρος Σαμαράς κατέγραψε, με παρότρυνσή μου, προφορική συνέντευξη της γιαγιάς του, η οποία εργάστηκε ως καπνεργάτρια στις καπναποθήκες Αδελφών Παπαστράτου. Ο ίδιος διάβασε απόσπασμά της στο χώρο των καπναποθηκών:
«Mε λένε Αικατερίνη Τσάτσου κι γεννήθηκα 23 Φλεβάρη 1932, στον Πόδο Ναυπακτίας. Οι γονείς μου ασχολούνταν με τα χωράφια κι την κτηνοτροφία.
Εργάστηκα στις αποθήκες Παπαστράτου. Η εργασία μου ήταν να επεξεργάζομαι τα ξερά καπνά. Δηλαδή, ανοίγαμε τα δέματα και τα καθαρίζαμε. Στη σειρά που έπρεπε να πάνε, υπήρχε μια μηχανή για το κάθε είδος καπνού. Έπειτα, τα φορτηγά έπαιρναν τις τόγκες, (τα δέματα) κι τις πήγαιναν στην Αθήνα, ώστε να βγουν τα τσιγάρα.
Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων εκείνα τα χρόνια ήταν τα κτήματα με τον καπνό, τα σιτάρια, τα καλαμπόκια. Γενικά οι δουλειές εκείνα τα χρόνια ήταν γύρω από τα κτήματα.
Στις καπναποθήκες έπαιρναν δέματα καπνού από τους παραγωγούς και έπειτα τα ξεχώριζαν σε είδη. Αυτά μαζεύονταν σε τόγκες και πήγαιναν στην Αθήνα για να βγουν τσιγάρα.
Οι σημαντικότερες καπναποθήκες εκείνη την εποχή ήταν του Παπαστράτου, του Ηλιού, και Παναγόπουλου.
Οι αδελφοί Παπαστράτου κάνανε πολλές δωρεές στο Αγρίνιο. Έφτιαξαν πάρκο, χάρισαν Γυμναστική Εταιρεία, έφτιαξαν επίσης γραφεία… κι άλλα.
Σήμερα έχουμε μεγάλη ανάγκη από δωρεές και φιλάνθρωπους, αλλά που να τους βρούμε!
Για τα Παπαστράτεια το μόνο που ξέρω ήταν ότι διοργάνωναν γιορτές. Εγώ λόγω των παιδιών μου και λόγω των δουλειών δεν είχα χρόνο για γιορτές…»
[προφορική συνέντευξη της καπνεργάτριας Αικατερίνης Τσάτσου στον εγγονό της Σπύρο Σαμαρά, μαθητή Β’ τάξης Γυμνασίου. Νοέμβριος 2013]Oι συμμαθητές του και μεις τον χειροκροτήσαμε!
«Πόσα έδωσαν αυτοί οι άνθρωποι στο Αγρίνιο κυρία!»,
αναφώνησε προχθές αυθόρμητα ο Γρηγόρης, θαυμάζοντας τις δωρεές των Παπαστραταίων και των απογόνων τους…
Η μαθήτρια της Β’ Γυμνασίου Μαρία Σαρδέλη απήγγειλε προς τιμήν των Μεγάλων Ευεργετών το ποίημα της Άννας Βότση-Γιάγκα:
Τιμή στους Ευεργέτες της πόλης μας, τους αδελφούς Παπαστράτου
Περήφανο τ’ Αγρίνιο
για τα λαμπρά παιδιά του,
τα ξακουσμένα τέσσερα
Αδέλφια Παπαστράτου,
που τόσο γενναιόδωρα
τα πλούτη τους σκορπίζουν
και ομορφιά και πρόοδο
στον τόπο μας χαρίζουν.
Πλέκει στεφάνια δάφνινα
δειλά να καταθέσει
στα πόδια αυτών π’ αθάνατοι
στέκουν σ’ αυτή τη θέση…
Ως ελάχιστος φόρος τιμής στους Μεγάλους Ευεργέτες!
Οι μαθητές φωτογράφισαν, βιντεοσκόπησαν το χώρο και κατέγραψαν χρήσιμες πληροφορίες.
Οι καπναποθήκες αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο ταυτότητας της πόλης τους, το οποίο αγνοούσαν.
Το Πολιτιστικό Πρόγραμμα και η συγκεκριμένη επίσκεψη έδωσαν την ευκαιρία στους μαθητές να προσεγγίσουν την τοπική ιστορία και να αποκτήσουν γνώσεις σ’ ένα άλλο δρόμο, πέρα από το μονόδρομο του σχολείου…
Τα παιδιά τα περίμενε και μια ευχάριστη έκπληξη:
Στον αύλειο χώρο των καπναποθηκών φέτος, παραμονές Χριστουγέννων στήθηκε παγοδρόμιο! Έτσι δίνεται η ευκαιρία κατά τη διάρκεια των γιορτών, σε όσους επιθυμούν, για πατινάζ και διασκέδαση…
Η συνάδελφός μου Αγγελική Δαλιάνη, οι μαθητές κι εγώ ευχαριστήσαμε την καλοσυνάτη κ. Τσακανίκα και επιστρέψαμε στο σχολείο…
Κλείνοντας να πω ότι: ως εκπαιδευτικός εκτιμώ πως μια ξενάγηση στο χώρο των καπναποθηκών είναι το καλύτερο μάθημα τοπικής ιστορίας!
Συνιστώ στους εκλεκτούς συναδέλφους μου που υπηρετούν στα σχολεία του Αγρινίου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής να φέρουν τα παιδιά στις καπναποθήκες!
Θα κλείσω με ένα ποίημα, που έγραψε με αφορμή αυτή την επίσκεψη η μαθήτρια Μαρία Σαρδέλη:
Καπναποθήκες Παπαστράτου
Στις καπναποθήκες Παπαστράτου πήγαμε,
Όπου πολλά είδαμε και εντυπωσιαστήκαμε.
Το κτήριο μας ενθουσίασε πολύ,
με τη σύγχρονη δομή του και την ωραία κατασκευή!
Θεωρείται κατόρθωμα για την τότε εποχή,
όπου με τη λειτουργία του «έφαγαν» χιλιάδες φτωχοί…
Χρησίμευσε επίσης ως νοσηλευτήριο,
τόσο σημαντικό είναι αυτό το κτήριο…
Διαθέτει ακόμη και καταφύγιο,
όπου η έκτασή του χωράει όλο το Αγρίνιο.
Πολλοί άνθρωποι έβγαζαν το ψωμί τους
Και τώρα όλοι εύχονται την «επανεμφάνισή» τους.
Μακάρι να ξαναλειτουργήσουν,
ώστε χαρά και ευτυχία σε πολλές οικογένειες να ανθίσουν!
[Τα παιδιά επιστρέφοντας στη σχολική αίθουσα πλουσιότερα σε γνώσεις και συναισθήματα, κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους και κάποιες προτάσεις αξιοποίησης των καπναποθηκών των αδελφών Παπαστράτου… Βρήκα αρκετά ενδιαφέροντα τα κείμενά τους.Τα γραπτά και οι φωτογραφίες των μαθητών θα «ανέβουν» στην ιστοσελίδα της Ομάδας μας.
politistikiomada2gymn@gmail.com
