Αναγνώριση Κοινοτήτων μέσω των Σχολείων τους- Ο νόμος ΔΝΖ του 1912 και η εφαρμογή του στην περιοχή του Θέρμου

Με τον Νόμο ΔΝΖ του 1912, περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων,  της Κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου, με Υπουργό Εσωτερικών τον Εμμανουήλ Ρέπουλη, καθορίστηκε η Διοικητική Διαίρεση της Ελλάδας σε Δήμους και Κοινότητες που διατηρήθηκε ως το 1997.

Μια διαίρεση που κλήθηκε να ανταποκριθεί, και το έκανε με επιτυχία, στις συνθήκες και τις ανάγκες της χώρας, με τις λίγες μεγάλες πόλεις ή κωμοπόλεις και τα πολλά χωριά, το καθένα με τις ιδιαιτερότητές του και τις ανάγκες του.  Χωριά που είχαν όμως ζωή και πληθυσμούς τόσους όσους το κάθε χωριό, με τους δεδομένους φυσικούς του πόρους, μπορούσε να στηρίξει.

Για το κάθε χωριό, η αναγνώρισή του ως Κοινότητα ήταν σοβαρή υπόθεση. Γιατί το δημοκρατικά εκλεγμένο Κοινοτικό Συμβούλιο, ήταν ο καλύτερος γνώστης των προβλημάτων της περιοχής του και υπεύθυνο για τη λειτουργία της Κοινότητας συνολικά.  Υποδομές σε δρόμους, νερό για ύδρευση, νερό για άρδευση και απαραίτητοι κανονισμοί λειτουργίας, αγροτικά ιατρεία, λειτουργία σχολείων και άλλα. Σε κάθε περίπτωση ένα μεγάλο μέρος της εξουσίας, και της ευθύνης, μεταφέρθηκε στο πρώτο επίπεδο, στην Κοινότητα.

Αξιοσημείωτο στον νόμο αυτόν είναι τα κριτήρια.  Για την αναγνώριση των Δήμων το κριτήριο είναι σαφές, το πληθυσμιακό:

«Άρθ1.  Δήμοι είνε: α) αι πρωτεύουσαι των νομών  και β) αι πόλεις οι έχουσαι άνω των 10.000 κατοίκων»

Για την αναγνώριση των Κοινοτήτων προβλέπεται:  

«Άρθ. 2      Πάς μόνιμος συνοικισμός  έχων υπέρ τους 300 κατοίκους και σχολείον στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτελεί ιδίαν Κοινότητα.

Ιδίαν κοινότητα δύναται  να αποτελέσει  και πας συνοικισμός ολιγοτέρων των 300 κατοίκων εάν έχει σχολείον, ζητήσωσι δε τούτο το ήμισυ των εκλογέων κατοίκων.

Συνοικισμοί στερούμενοι σχολείου στοιχειώδους εκπαιδεύσεως  αποτελούσιν ανεξαρτήτως αριθμού κατοίκων, ιδίαν κοινότητα, εάν κατά την εφαρμογή του νόμου τούτου τυγχάνωσιν έδρα δήμων ή κέκτηνται ιδίαν κοινοτικήν περιουσίαν αποδίδουσαν ετησίαν πρόσοδον άνω των 2000 δραχμών…»

 

Ουσιαστικά, αν εξαιρεθούν τα χωριά που κατά την εφαρμογή του νόμου ήταν έδρα δήμου και ήταν λίγα, το κύριο κριτήριο  για την αναγνώριση ενός οικισμού ως κοινότητα ήταν η λειτουργία σχολείου στοιχειώδους εκπαίδευσης. Ένα κριτήριο όχι ποσοτικό αλλά ποιοτικό, που «επιβραβεύει» την μέχρι την εφαρμογή του νόμου λειτουργία του οικισμού και μάλιστα σε ένα τομέα κρίσιμο όπως αυτός της εκπαίδευσης των παιδιών τους.  Σε έναν τομέα δηλαδή που είναι δεδομένο ότι στα πολλά ορεινά χωριά της χώρας δεν είχε φτάσει η φροντίδα του κράτους για ανέγερση σχολικών κτηρίων, διορισμό δασκάλων κ,λ.  μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 1900.  Μόνοι τους οι κάτοικοι  συντήρησαν μια άτυπη μορφή εκπαίδευσης σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας αλλά και για δεκαετίες μετά την απελευθέρωση. Μόνοι τους έκτισαν τα σχολεία τους και συντηρούσαν και τους δασκάλους τους.

Σε εφαρμογή του νόμου ΔΝΖ  ακολούθησε το ΦΕΚ 261 Α/ 31-8-1912  «Περί αναγνωρίσεως των δήμων και κοινοτήτων του νομού Αιτωλίας και Ακαρνανίας».

Σύμφωνα με αυτό:  «αναγνωρίζομεν εν τω νομώ Αιτωλίας και Ακαρνανίας

Δήμον μεν την πόλιν Μεσολόγγιον ως πρωτεύουσα του νομού τούτου, υπό το όνομα «δήμος Μεσολογγίου»….

«Ως ιδίας δε κοινότητας τους εξής συνοικισμούς δικαιουμένους εις τούτο, ως έχοντας  υπέρ τους 300 κατοίκους και σχολείον στοιχειώδους εκπαιδεύσεως ή ως έδρας πρώην δήμων»:

Ακολουθεί μια κατάσταση 196 κοινοτήτων, ανάμεσά τους το Αγρίνιο, η Ναύπακτος, η Αμφιλοχία κ,λ.

Επειδή ο τωρινός Δήμος Θέρμου είναι ο μόνος ορεινός Δήμος του Νομού με  23 Δημοτικά Διαμερίσματα  και τις συνεπαγόμενες δυσκολίες,  θα σταθούμε αναλυτικότερα σε αυτόν.

Ανάμεσα  στις 196 κοινότητες που αναγνωρίστηκαν με το πρώτο κριτήριο  περιλαμβάνονται  τα παρακάτω 15  χωριά του σημερινού Δήμου Θέρμου, στις αντίστοιχες θέσεις:

106. Πέρκος, 118. Μπερίκος, 119. Γκερτοβός, 126. Κεφαλόβρυσον, 127. Αβαρίκος, 128. Γουρίτσα, 129. Δερβέκιστα, 130. Καλούδι, 131. Μπρόσκλαβον, 132. Μόκιστα, 133. Πετροχώρι, 134. Προστοβά, 136. Χρυσοβίτσα, 137. Κόνισκα, 138. Τερπίτσα

Ακολουθεί μια δεύτερη κατηγορία αναγνώρισης κοινοτήτων με κριτήριο την λειτουργία σχολείου:

«Αναγνωρίζομεν εν τω νομώ Αιτωλίας και Ακαρνανίας ως κοινότητας τους εξής συνοικισμούς ολιγωτέρους μέν των 300 κατοίκων, αλλ’ έχοντας σχολείον». Το ότι το ζήτησαν οι μισοί των εκλογέων παραλείπεται στη διατύπωση. Προφανώς όλοι το ζητούσαν.

Ακολουθεί μια κατάσταση 42 κοινοτήτων  για τον νομό στην οποία συμπεριλαμβάνονται για τον Δήμο Θέρμου οι: 18. Αμβρακιά και 19. Κοσίνα

Δηλαδή από τα 23 Δημοτικά Διαμερίσματα του τωρινού Δήμου Θέρμου με την πρώτη εφαρμογή του νόμου, το 1912, και κριτήριο την λειτουργία σχολείου τα 18  χωριά – Δημοτικά Διαμερίσματα αναγνωρίστηκαν ως Κοινότητες γιατί λειτουργούσαν σχολείο. (Τα τωρινά Δημοτικά Διαμερίσματα Χρυσοβίτσα και Κάτω Χρυσοβίτσα στο ΦΕΚ του 1912 προφανώς αντιμετωπίζονται ενιαία ως Χρυσοβίτσα.)

Δεν αναγνωρίστηκαν ως κοινότητες, γιατί δεν λειτουργούσαν σχολείο ή λειτουργούσαν σχολείο αλλά δεν το ζήτησαν οι μισοί των εκλογέων κατοίκων, τα τωρινά Δημοτικά Διαμερίσματα: Αετόπετρα (Σαμπατίνα), Διασελάκι (Σέλτσα), Νεροχώρι (Τσεβελιάσα), Πάμφιο (Γούστιανη) και Χαλίκι (Δερίκοβον).

Αυτά, με κάποια ακόμα, αποτέλεσαν μια τρίτη κατηγορία, στο ίδιο ΦΕΚ, που περιλάμβανε  τους συνοικισμούς που δεν αναγνωρίζονταν ως  κοινότητα αλλά ως μέρος κάποιας άλλης κοινότητας.

Για τον σημερινό Δήμο Θέρμου στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται:

“Ο συνοικισμός Άγιος Ιωάννης (πρώην δήμου Παρευηνίων) στην κοινότητα «Κόνισκα». Οι συνοικισμοί Αρτοτίβας, Βονώρτας και Σέλτσας της κοινότητας «Πλάτανος». Οι συνοικισμοί Μαχαλάς και Αμπέλια της κοινότητας «Κοσίνα». Οι συνοικισμοί Τσεβελιάσα, Δερίκοβον, Κοσκινά, Νεροσύρτης και Σαμπατίνα ή Σομποτίνον της κοινότητας «Μπερίκος». Ο συνοικισμός Γούστιανη της κοινότητος «Καλούδι». Οι συνοικισμοί Μέγα Δένδρον, Μάνδρα, Ταξιάρχης, Σομπονίκος και Κρυόνερον (πρώην δήμου Παμφίας) της κοινότητος «Κεφαλόβρυσον»”.

Και κάποιες παρατηρήσεις. Υπάρχουν οικισμοί που δεν εμφανίζονται ούτε ως κοινότητες ούτε ως συνοικισμοί κοινοτήτων γιατί το 1912 δεν ήταν αναγνωρισμένοι ως οικισμοί  π,χ Κόφτρα, Μελίγκοβα.  Αναγνωρίστηκαν αργότερα ως οικισμοί, λειτούργησαν και σχολείο.

Ενδεχομένως να  υπάρχουν και λάθη  στην κατηγοριοποίηση. Π,χ ο Γκερτοβός,   αναγνωρίζεται ως κοινότητα στην πρώτη κατηγορία- ως έχων υπέρ τους 300 κατοίκους  και σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης,  ενώ μάλλον ανήκε  στην δεύτερη κατηγορία – κάτω από 300 κατοίκους αλλά έχοντες σχολείο, καθώς από τις διαθέσιμες απογραφές δεν προκύπτει ότι ο πληθυσμός του έφτασε ποτέ τους 300 κατοίκους.  Για την προηγούμενη απογραφή του 1907 δεν υπάρχουν στοιχεία.

Εμφανίζεται η Κοσίνα ώς Κοινότητα, άρα έπρεπε εκεί να λειτουργούσε ήδη σχολείο, και τα Αμπέλια ως συνοικισμός της. Η πραγματικότητα είναι ότι οι δυο οικισμοί κατοικούνταν, κατά μεγάλο μέρος,  από τους ίδιους ανθρώπους, που το καλοκαίρι ανέβαιναν στην Κοσίνα και τον χειμώνα κατέβαιναν στα Αμπέλια. Το σχολείο λειτουργούσε στα Αμπέλια, πολύ πριν την εφαρμογή του νόμου του 1912, οπότε και τα Αμπέλια αποτέλεσαν, στην πράξη, την έδρα της κοινότητας.

Φυσικά  στην πορεία τα πράγματα εξελίχτηκαν. Σχολεία άρχισαν να ιδρύονται και να  λειτουργούν με πρωτοβουλία των κατοίκων και την βοήθεια του κράτους σε όλους τους οικισμούς.  Το πνεύμα εξάλλου του Νόμου ΔΝΖ του 1912 είναι σαφώς φιλεκπαιδευτικό γιατί ανάγει την λειτουργία σχολείου σε κριτήριο πράξης διοικητικού χαρακτήρα, την αναγνώριση κοινότητας,  ευνοϊκής για τη λειτουργία των οικισμών. Με τον τρόπο του ωθεί στην ίδρυση και λειτουργία σχολείων.

Η λειτουργία σχολείων και στην περιοχή του Θέρμου κινήθηκε στη συνέχεια ανοδικά.  Έφτασε σε ένα μέγιστο τις δεκαετίες του 1950 και 1960 για να αρχίσει  την δεκαετία του 1970 η καθοδική  της πορεία.

Για την όλη εξέλιξη της Εκπαίδευσης σε επίπεδο χώρας αλλά και ειδικότερα για την περιοχή του Θέρμου δίνει μια πλήρη εικόνα το νέο Μουσείο Ιστορίας της Εκπαίδευσης που άρχισε από τον Αύγουστο του 2021 να λειτουργεί στο παλιό Δημοτικό Σχολείο του χωριού Ταξιάρχης του Δήμου Θέρμου.  Αξίζει μια επίσκεψη σε αυτό.  Μια καλή εικόνα δίνει και η ιστοσελίδα του:  https://midepth.gr